مطالعۀ‌ پدیدار‌شناختی تجارب زنان روزنامه‌نگار از پدیدۀ نابرابری جنسیتی در محیط شغلی مطبوعات (مورد مطالعه: زنان شاغل در شهر مشهد)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 9، دوره 18، شماره 1 - شماره پیاپی 37، شهریور 1400، صفحه 285-255   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2022.72674.1082

نویسندگان

فاطمه صدرنبوی^{* 1}؛ ملیحه ترشیزی²؛ هانیه دانشور³

¹استادیار گروه علوم اجتماعی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

²کارشناس‌ارشد پژوهشگری اجتماعی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

³کارشناسی‌ارشد مطالعات فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در دوران معاصر و با ورود مدرنیته به جامعۀ­ ایران، زنان به باز­تعریف هویت خویش در سایۀ­ دگرگونی ­های کلان اجتماعی پرداختند، اما روند تغییر نقش‌های سنتی زنان، فرایندی بی ­چالش نبوده است. آن­ها در فرایند هویت‌­یابی خویش همچنان با ساختار نابرابری جنسیتی دست­ به ­گریبان‌اند. در این پژوهش با رویکرد پدیدار­شناسی فمینیستی و با روشی کیفی و پدیدارشناختی به مطالعۀ تجربه ­­زیستۀ زنانی پرداخته‌­ایم که با حضور در حیطۀ مطبوعات، روزگاری متفاوت با مردان هم‌قطار خویش را تجربه می­‌‌کنند. به کمک نمونه‌گیری هدفمند، با 16 نفر از زنان روزنامه­ نگار شاغل در مطبوعات مشهد مصاحبه­‌هایی عمیق انجام داده­‌ایم. پس از تحلیل مصاحبه‌های جمع‌­آوری شده، تجربیات­ زیستۀ شرکت­‌کنندگان از پدیده­ نابرابری جنسیتی در محیط کاری مطبوعات را در قالب سه مقولۀ کلی: 1- ریشه­‌های علّی و زمینه ­ساز پدیده­ نابرابری جنسیتی، 2- پیامدهای حضور پدیده­ نابرابری جنسیتی در محیط شغلی، و 3- استراتژی و راهبردهای زنان در برابر پدیده­ نابرابری جنسیتی، روایت کرده‌­ایم. چرخۀ معیوب بازتولید جامعه‌پذیری جنسیتی، ساختار تقسیم ­کار جنسیتی، و حضور پابرجای کلیشه­‌های جنسیتی، و ایدئولوژی­‌های جنسیتی، عوامل ریشه‌­ای و زمینه‌­ساز پدیدۀ نابرابری جنسیتی در محیط کاری این زنان هستند. وجود این ساختار نابرابر در محیط شغلی به توزیع نابرابر قدرت، ثروت، منزلت و فرصت‌­ها به نفع مردان، کوری جنسیتی محیط کار و چشم فرو بستن بر الزامات هستی زنانه و مادرانه، احساس محرومیت و کاهش انگیزۀ شغلی و فشار­های روانی در زنان شرکت­‌کننده در پژوهش منجر شده است. براساس تجربۀ این زنان، طیفی از استراتژی­‌ها در رویارویی با ساختار نابرابر محیط شغلی  تشخیص‌دادنی است؛ خود­ابژه‌­سازی و تکیه بر سرمایۀ جنسی، خودخاموشی و تن‌دادن به ساختار نابرابر، آمیزه­ای از مقاومت و انفعال و درنهایت مقاومت در برابر این ساختار نابرابر، تاکتیک­‌های مختلفی هستند که زنان مشارکت‌کننده برگزیده‌­اند. نتایج این پژوهش نشان داد که حیطۀ مطبوعات به‌رغم پیشرو بودن در امر فرهنگی اجتماع، هنوز عمیقاً با ساختارهای نابرابر جنسیتی عجین است؛ ­توجه به علل زمینه‌ساز، و پیامدهای آن برای زنان روزنامه ­نگار شرکت‌کننده در این پژوهش، راهگشای اقداماتی عملی در جهت رفع این مشکل اجتماعی و فرهنگی است.           

کلیدواژه‌ها

نابرابری جنسیتی؛ زنان روزنامه‌نگار؛ پدیدار‌شناسی فمینیستی؛ روش‌شناسی کیفی؛ تجربۀ زیسته

مراجع

1. احمدی ­کهنعلی، ر.، بهبودی، م. ­ر.، و جام­جور، ط. (1392). موانع دستیابی زنان به پست‌های مدیریتی از دیدگاه مدیران زن (مطالعه‌ای کیفی در شهر بندرعباس).زن در توسعه و سیاست، 11(3)، 333-349.
2. اعزازی، ش. (1380). تحلیل ساختاری جنسیت: نگرش بر تحلیل جنسیتی در ایران. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
3. اعظم­‌آزاده، م.، و مشتاقیان، م. (1395). موانع مشارکت زنان در فرایند توسعه اجتماعی. مسائل اجتماعی ایران (دانشگاه خوارزمی)، 7(1)، 31-55.
4. امینی، س.، و عزتی، ن. (1396). بررسی جامعه­‌شناختی احساس محرومیت نسبی جوانان مناطق توسعه‌یافته­ و کمتر توسعه‌­یافته شهر تهران. توسعه محلی روستایی-شهری، 9(1)، 101-120.
5. بابایی‌­زکلیکی، م. ­ع. (1385). چالش­‌های زنان برای ارتقا به مشاغل مدیریتی در سازمان­‌های دولتی. مدرس علوم انسانی، 10(ویژه‌نامه مدیریت)، 45-81.
6. جنادله، ع.، و پویا، ز. (1398). موانع ارتقاء شغلی زنان در ایران: الزامات نقشی یا محدودیت‌های ساختاری (فراتحلیل کیفی مطالعات دهۀ اخیر).فصلنامه علوم اجتماعی، 26(84)، 9-40.
7. حکیم، ک. (1391). سرمایه جنسی و نقش آن در مناسبات قدرت جامعه (جلد اول) (ژ. سرابی، مترجم). (کتاب الکترونیکی)
8. خزان، ن.، و وثوقی، م. (1395). تبیین جامعه­‌شناختی تأثیرات مردسالاری بر احساس محرومیت نسبی و احساس بیگانگی زنان از خود و از زندگی زناشویی. بررسی مسائل اجتماعی ایران، 7(1)، 57-98.
9. دادگران، م.، دلاور، ع.، و شمس ­غیاثوند، ا. (1391). مقایسه چالش‌­ها و فرصت­‌های شغلی زنان روزنامه‌نگار با زنان غیر­روزنامه­‌نگار در حوزه ارتباطات. مطالعات رسانه‌­ای، 7(17)، 89-98.
10. ذکایی، م. س. (1381). نظریه و روش در تحقیقات کیفی. فصلنامه جامعه‌­شناسی و علوم‌­اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، (17)، 41-69.
11. رفعت­‌جاه، م.، و قربانی، س. (1390). تأثیر سرمایه اجتماعی بر ارتقای شغلی زنان. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، 9(1)، 117-146.
12. ریاحی، م.­ ا.، و محمودآبادی، ز. (1395). تبیین جامعه­‌شناختی تفاوت­‌های جنسیتی در افسردگی با تأکید بر مفهوم خود­خاموشی در نهاد خانواده (مطالعه موردی زنان و مردان ازدواج کرده­‌ی شهر تهران). جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 3(8)، 167-201.
13. سجودی، ف.، و طباطبائی یزدی، ل. (1393). ایدئولوژی جنسیتی بصری در آثار نقاشان زن و مرد با موضوع پرتره زنان در شش دهه­ گذشته­‌ی ایران، جامعه­‌شناسی هنر و ادبیات، 6(2)،187-212.
14. شکرچی، ا.، و شرافت، ش. (1396). رابطه گرایش سیاسی دولت­‌ها و هنجارهای شغلی روزنامه‌­نگاری با حضور زنان در روزنامه­‌ها. جهانی رسانه، 12(1)، 85-103.
15. شهابی، م.، و اعطاف، و. (1393). مطالعه پدیدارشناسانه نگرانی مردان از ابژه­‌سازی و خود­ابژه­‌سازی زنان، مجله جامعه‌­شناسی ایران، 15(2)، 126-152.
16. شیری، ا.، فرجی، ا.، و یاسینی، ع. (1397). تجربه­ نابرابری جنسیتی در ارتقاء و انتصابات سازمانی: خوانشی استعاری از پدیده پله‌برقی شیشه‌­ای. پژوهشنامه زنان، 9(2)، 1-31.
17. صادقی، ر.، و شهابی، ز. (1396). مطالعۀ کیفی موانع و چالش‌های مادری زنان شاغل در شهر تهران.مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 6(4)، 715-734.   
18. فروتن، ی.، و شجاعی ­قلعه­‌نی، م. (1398). رویکرد اجتماعی به اشتغال زنان در ایران. مجله جامعه­‌شناسی ایران، 20(4)، 33-47.
19. فلیک، ا. (1387). درآمدی بر تحقیق کیفی (ه. جلیلی، مترجم). تهران: نشر نی.
20. کلانتری، ع.، و فقیه­ ایمانی، ف. (1392). فراتحلیل پژوهش‌­های انجام‌شده دربارۀ «نابرابری جنسیتی». زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، 5(1)، 123-140.
21. نصیری­ ولیک­بنی، ف.؛ بهشتی­راد، ر. (1393). بررسی نقش سقف شیشه‌ای بر کاهش عدالت سازمانی ادراک شده.مطالعات اجتماعی روان­شناختی زنان، 12(4)، 149-172.
22. هزار­جریبی، ج.؛ پیله­وری، ا. (1391). شناسایی موانع اجتماعی دستیابی کارکنان زن بانک ملی شهر تهران به موقعیت­‌های مدیریتی. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان), 10(2)، 25-42.
23. Allen-Collinson, J. (2011). Feminist phenomenology and the woman in the running body. Sport, Ethics and Philosophy, 5(3), 297-313.
24. Ashaf, A. F., & Kartika, T. (2019). Victim or actors: The typology of Indonesian woman journalists. Jurnal Komunikasi: Malaysian Journal of Communication, 35(1),29-40.
25. Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory into practice, 39(3), 124-130.
26. De-Miguel-Pascual, R., Berganza-Conde, M. R., & Parratt-Fernández, S. (2017). Women journalists in Spain: An analysis of the sociodemographic features of the gender gap". El Profesional de la Información (EPI), 26(3), 497-505.
27. Dukes, S. (1984). Phenomenological methodology in the human sciences. Journal of Religion and Health, 23(3), 197-203.
28. Gardiner, R. A. (2018). Hannah and her sisters: Theorizing gender and leadership through the lens of feminist phenomenology. Leadership, 14(3), 291-306.
29. Ghorbani, M., & Tung, R. L. (2007). Behind the veil: An exploratory study of the myths and realities of women in the Iranian workforce. Human Resource Management Journal, 17(4), 376-392.
30. Honer, A., & Hitzler, R. (2015). Life-world-analytical ethnography: A phenomenology-based research approach. Journal of Contemporary Ethnography, 44(5), 544-562.
31. Hycner, R. H. (1985). Some guidelines for the phenomenological analysis of interview data. Human Studies, 8(3), 279-303.
32. Melki, J. P., & Mallat, S. E. (2016). Block her entry, keep her down and push her out: Gender discrimination and women journalists in the Arab world. Journalism Studies, 17(1), 57-79.
33. North, L. (2016). Still a ‘blokes club’: The motherhood dilemma in journalism. Journalism, 17(3), 315-330.
34. Patton, M. Q. (1990). Qualitative evaluation and research methods. London: SAGE Publications.
35. Rao, S., & Rodny-Gumede, Y. (2020). Gazing past the glass ceiling: Indian and South African female journalists’ perceptions of their role and power in the newsroom. Global Media and Communication, 16(1), 57-74.
36. Sarfaraz, L., & Faghih, N. (2011). Women’s entrepreneurship in Iran: GEM based-data evidence. Journal of Global Entrepreneurship Research, 1(1), 45-57.
37. Simms, E. M., & Stawarska, B. (2014). Introduction: Concepts and methods in interdisciplinary feminist phenomenology. Janus Head, 13(1), 6-16.
38. Todres, L. (2005). Clarifying the life-world: Descriptive phenomenology. In I. Holloway (Ed.), Qualitative research in health care (pp. 1-4-124). Milton Keynes, UK: Open University Press.
39. World Economic Forum. (2021). The global gender gap report. Insight Report. Retrieved from https://www.weforum.org