بررسی نقش دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی در توانمندسازی محدوده‌های هدف توسعه (نمونه مطالعاتی: محله ناصرخسرو اصفهان)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 10، شماره 1 - شماره پیاپی 20، خرداد 1402، صفحه 157-174   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.73750.1141

نویسندگان

سجاد بهزادی¹؛ سمانه جلیلی صدرآباد^{* 2}

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه علم و صنعت ایران

²گروه شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

چکیده

تأسیس دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی اقدامی است که در سال‌های اخیر از سوی دولت در راستای توانمندسازی و توسعه محلات حاشیه‌نشین و کم‌برخوردار، در دستور کار قرار گرفته است. لذا هدف از این پژوهش بررسی میزان موفقیت و تأثیر اقدامات دفاتر تسهیلگری بر میزان توانمندسازی ساکنان محدوده‌های هدف توسعه می‌باشد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی و به لحاظ ماهیت کاربردی است و برای دستیابی به داده‌های تکمیلی از پرسش‌نامه استفاده شده است. بدین منظور محله ناصرخسرو که جز محلات حاشیه‌نشین شهر اصفهان می‌باشد و دفتر تسهیلگری و توسعه محلی در سال 1398 در جهت توانمندسازی ساکنان در آن تاسیس شد، به عنوان نمونه مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفته‌ است. جامعه آماری این پژوهش نیز مطابق با فرمول کوکران و ضریب خطای 5 درصد، 375 نفر برآورد شد و به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات، تحلیل رگرسیون خطی و مدل معادله ساختاری مورد استفاده قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش حاکی از ارتباط معنادار میان اقدامات دفتر تسهیلگری با توانمندسازی ساکنان محله ناصرخسرو در ابعاد روانشناختی، اجتماعی و سیاسی- مدنی می‌باشد و دفتر تسهیلگری بیشترین تأثیرگذاری را بر بعد اجتماعی با 5/40 درصد و کم‌ترین تأثیرگذاری را بر بعد سیاسی- مدنی توانمندسازی با حدود 3/2 درصد داشته است. به طور کلی با مد نظر قرار دادن فرآیند میان ‌مدت و گاها بلند مدت توانمندسازی و همچنین نوپا بودن دفاتر تسهیلگری، به نظر می‌رسد این دفاتر می‌توانند گامی موثر در توسعه و توانمندسازی ساکنان محلات حاشیه‌نشین و کم‌برخوردار بردارند.

کلیدواژه‌ها

توانمندسازی؛ دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی؛ محلات حاشیه‌نشین؛ محله ناصرخسرو

مراجع

1. اداره آمار و تحلیل اطلاعات شهرداری اصفهان. (1398). آمارنامه شهر اصفهان (فصل دوم: جمعیت). اصفهان: شهرداری اصفهان.
2. ایراندوست، ک. (1389). مرور تجربه کوتاه توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی. جغرافیا و توسعه، 8(پیاپی 20)، 59-78.
3. بزی، خ.، کیانی، ا.، و صفرزائی، ع. (1395). بررسی علل شکل‌گیری و راهکار مقابله حاشیه‌نشینی شهر زابل با تأکید بر توانمندسازی. مطالعات شهری، 6(21)، 17-28.
4. بهزادفر، م.، نقره کار، ع.، و صالحی، س. ک. (1397). ارزیابی شاخص‌های توانمندسازی در سکونتگاه‌های غیررسمی با رویکرد دارایی مبنا در کلانشهر تهران-نمونه موردی محله میان آباد اسلام شهر. جغرافیا، 16(57)، 96-114.
5. پیری، ع.، زالی، ن.، و تقیلو، ع. ا. (1391). امکان ‌سنجی بکارگیری رهیافت های توانمندسازی در ساماندهی سکونتگاه ‌های غیررسمی ناحیه گلشهر مشهد. مطالعات و پژوهش‌های شهری منطقه ای، 3(12)، 119-134.
6. دانشجو، خ.، و اسلامى س. غ. (1392). اسکان غیررسمى و راهبرد توانمندسازى درونى (توسعه درون زا). هویت شهر، 7(13)، 5-11.
7. رستم‌زاده، ی. (1391). ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی در محلات شهری با بررسی نگرش ساکنین محلی, مورد پژوهی محله توحید، شهر بندرعباس. مدیریت شهری، 10(29)، 321-336.
8. زارع شاه آبادی، ع.، سلیمانی مهرنجانی، م.، زنگانه، ا.، و زنگانه، ا. (۱۳۹۰). بررسی شاخص‌ها و سطح بندی اولویت‌ها در ساماندهی و توانمندسازی محله جنگلده، شهر علی‎آباد کتول (استان گلستان). فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 76، 85-97.
9. زالی، ن.، رحمتی، ی.، و چاره، ن. (۱۳۹۴). ارزیابی و نقدی بر طرح ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی شیراز؛ مطالعه موردی محله مهدی آباد(کتس بس). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، ۶(۲۳)، ۱۱۵-۱۳۲.
10. زنگانه، ا.، یوسفی بابادی، س.، و پریزادی، ط. (۱۳۹۸). برنامه ریزی راهبردی به منظور توانمندسازی محله های دارای فقر شهری (مطالعه موردی شهرکرد). فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، ۵۱(۱۱۰)، ۱۰۳۳-۱۰۴۹.
11. زیاری، ک.، و نوذری، آ. (۱۳۸۸). ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیر رسمی شهر اهواز (کوی منبع آب). فصلنامه پژوهش های جغرافیای انسانی، ۴۱(۶۸)، 21-36.
12. سرگلزایی جوان، ط.، و هادیان، ز. (۱۳۹۶). امکان‌سنجی توانمندسازی محله‌های اسکان غیررسمی از طریق افزایش سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی: محله شیرآباد شهر زاهدان). فصلنامه رفاه اجتماعی، ۱۶(۶۳)، ۱۸۵-۲۱۴.
13. شاطریان، م.، و کیانی سلمی، ص. (۱۳۹۵). بررسی و مقایسه ابعاد توانمندسازی در بین محلات شهری (مطالعه موردی: محله پشت مشهد بالا و محله طاهر و منصور شهر کاشان). نشریه جغرافیای اجتماعی شهری، ۳(۸)، ۶۳-۸۶.
14. شرکت بین‌المللی پردازش اطلاعات نقش کلیک. (1396). شرح خدمات و وظایف دفاتر تسهیل‌گری و توسعه محله‌ای سکونتگاه‌های غیررسمی و نقاط حاشیه‌نشین. تهران: شرکت بین‌المللی پردازش اطلاعات نقش کلیک.
15. شرکت بین‌المللی پردازش اطلاعات نقش کلیک. (1397). گزارش فرایند راه اندازی دفاتر تسهیلگری و توسعه محلی (گزارش اول). تهران: شرکت بین‌المللی پردازش اطلاعات نقش کلیک.
16. شماعی، ع.، ملکان، ج.، و صادقی، پ. (۱۳۹۳). راهبردهای توانمندسازی حاشیه نشینان شهری با استفاده از تکنیک QSPM  (مطالعه موردی شهرک شهدای سنقر). فصلنامه اطلاعات جغرافیایی (سپهر)، ۲۳(۹۰)، ۲۵-۴۰.
17. شیخی، م.، و داودوندی، ط. (1389). تبیین الگوی مداخله در اسکان غیررسمی (نمونه موردی محله چاهستانیها در شهر بندرعباس). هفت شهر، (33-34)، 59-72.
18. عباسی کارجگان، د.، و اسدی، م. (۱۳۹۲). رابطه توانمندسازی شهروندان منطقه ۱۸ تهران با مشارکت در مدیریت شهری. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، ۱(۳)، ۷۵-۹۳.
19. عباسی لیوسی، ز.، امانپور، س.، و صفایی‌پور، م. (1397). برنامه‌ریزی راهبردی به منظور توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی (مطالعه موردی: شهرک پیام نور دزفول). فصلنامه شهر پایدار، 1(4)، 89-107.
20. فتح‌زاده، ح.، و زاهد زاهدانی، س. س. (۱۳۹۴). برنامه ریزی راهبردی، به منظور توانمندسازی محلات حاشیه نشین (محلات حاشیه نشین سیلاب، احمدآباد و یانوق دره سی تبریز). نشریه پژوهش‌های جامعه شناسی معاصر، ۴(۶)، ۶۱-۸۸.
21. فیروزی، م. ع.، زارعی، ر.، و ظفری، م. (1390). تحلیل عوامل موثر برگسترش اسکان غیررسمی در شهرهای استان خوزستان و ارائه راهبرد توانمندسازی و ساماندهی. فصلنامه علمی -پژوهشی نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 4(1)، 115-134.
22. قرخلو، م.، عبدی ینگی‌کند، ن.، و زنگنه شهرکی، س. (1388). تحلیل سطح پایداری شهری در سکونتگاه‌های غیررسمی (مورد: شهر سنندج). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، (69)، 1-16.
23. قنبری، ح.، کاظمی‌زاد، ش.، هادیانی، ز.، و موسوی، م. (1393). تحلیلی بر علل شکل‌گیری اسکان غیررسمی با استفاده از مدل تحلیل مسیر (مطالعه موردی: محلۀ شادقلیخان شهر قم). فصلنامه تحقیقات جغرافیا، 29(3)، 88-73.
24. کریم‌زاده، ح.، خالقی، ع.، و ولایی، م. (۱۳۹۸). آسیب شناسی اجتماعی حاشیه نشینی کلانشهر تبریز با رویکرد توانمندسازی. مجله توسعه فضاهای پیراشهری، ۱(۲)، ۱۵-۳۴.
25. کلانتری، م.، مشکینی، ا.، پیری، ع.، و کاویانی، ع. ز. (۱۳۹۸). تحلیل ساختاری موانع توانمندسازی اجتماع محور در مناطق اسکان غیررسمی (مطالعه موردی: محله بان برز شهر ایلام). فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، ۱۰(۳۶)، ۲۲-۳۲.
26. کیانی سلمی، ص.، شاطریان، م.، و صفری ح. (۱۳۹۹). شناسایی عوامل تسهیل کننده توانمندسازی محله‌های حاشیه‌نشین شهر اصفهان (مطالعه موردی: محله عاشق آباد). فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی برنامه‌ریزی شهری، ۸(۱)، ۱۶۱-۱۹۲.
27. گنجلو، ع.، و سعیدی مفرد، س. (1398). نقش سازمان‌های مردم نهاد و تشکل‌های محلی در توانمندسازی اجتماعی سکونتگاه‌های غیررسمی. تحقیقات جغرافیایی، 34(4 (پیاپی 134))، 483-491.
28. محمدی ‌دوست، س.، مرادی‌ریزی، م.، و خانی‌زاده، م. ع. (1397). ارزیابی نقش مدیریت شهری در توانمندسازی سکونت گاه های فقیرنشین شهری با تاکید بر خواسته های ساکنان. مطالعه موردی محله زینبیه شهر اصفهان. آمایش جغرافیایی فضا، 8(29)، 147-166.
29. مشکینی، ا.، سجادی، ژ.، دین‌دوست، ج.، و تفکری، ا. (۱۳۹۱). ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی با شیوه توانمندسازی. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، ۲۶(۳)، ۱۲۳-۱۴۸.
30. مشکینی، ا.، و امیرفخریان، م. (۱۳۹۴). شناسایی اولویت‌های کوچک سازی مسکن به منظور بهبود کیفیت کالبدی محلات حاشیه‌نشین شهر مشهد. فصلنامه مسکن و محیط روستا، ۳۴(۱۵۱)، ۱۰۷-123.

 

31. Ahmad, M. S., & Talib, N. B. A. (2015). Empowering local communities: decentralization, empowerment and community driven development. Quality & Quantity, 49(2), 827-838.
32. Ani, F., Ramlan, N., Suhaimy, K. A. M., Jaes, L., Damin, Z. A., Halim, H., & Ahmad, S. (2018). Applying empowerment approach in community development. In Proceedings of The International Conference on Social Sciences (ICSS)(Vol. 1, No. 1).
33. Boley, B. B., & McGehee, N. G. (2014). Measuring empowerment: Developing and validating the resident empowerment through tourism scale (RETS). Tourism Management, 45, 85-94.
34. Dolničar, V., & Fortunati, L. (2014). Exploring and conceptualizing empowerment: Introduction to the special issue on media and empowerment. The Information Society; An International Journal, 30(3): Media and Empowerment, 165-168.
35. Harlesden Neighborhood Forum. (2019). HARLESDEN NEIGHBOURHOOD PLAN 2019 - 2034. Retrieved from https:// london.gov.uk/ sites/ default/ files/ opdc-harlesdenneighbourhoodplan-may2019.pdf.
36. Islam, M. R. (2014). Non‐governmental organizations' role for social capital and community empowerment in community development: experience from Bangladesh. Asian Social Work and Policy Review, 8(3), 261-274.
37. Joo, D., Woosnam, K. M., Strzelecka, M., & Boley, B. B. (2020). Knowledge, empowerment, and action: Testing the empowerment theory in a tourism context. Journal of sustainable tourism, 28(1), 69-85.
38. Li, X., Zhang, F., Hui, E. C. M., & Lang, W. (2020). Collaborative workshop and community participation: A new approach to urban regeneration in China. Cities, 102, 102743.
39. Masri, S. S. (2018). Integrating youth in city planning: Developing a participatory tool toward a child-friendly vision of Eastern Wastani–Saida. Alexandria Engineering Journal, 57(2), 897-909.
40. Strzelecka, M., & Wicks, B. E. (2015). Community participation and empowerment in rural post-communist societies: Lessons from the leader approach in Pomerania, Poland. Tourism Planning & Development, 12(4), 381-397.
41. Strzelecka, M., Boley, B. B., & Woosnam, K. M. (2017). Place attachment and empowerment: Do residents need to be attached to be empowered? Annals of Tourism Research, 66, 61-73.
42. Trommlerová, S. K., Klasen, S., & Leßmann, O. (2015). Determinants of empowerment in a capability-based poverty approach: Evidence from The Gambia. World Development, 66, 1-15.