بررسی نقش استعجاز در ساختار معنایی اصطلاحات زبانی در چارچوب معناشناسی شناختی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 11، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 25، اسفند 1400، صفحه 285-306   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2022.72644.1058

نویسنده

مرتضی دستلان^*

گروه زبان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

اصطلاحات زبانی عبارت‌هایی هستند که به سادگی و با دانستن دستور و معنای واژگان، نمی‌توان معنای آنها را پیش‌بینی کرد. در این مقاله به بررسی گونه‌ای از اصطلاحات زبانی از دریچه معناشناسی شناختی و بر پایه رده‌بندی اصطلاحات زبانی در چارچوب نظریات فیلمور و دیگران (1988) و استعجاز در قالب نظریات گوسنز (1990)، و تعیین نقش استعجاز در ساختار معنایی آنها پرداخته‌ایم. استعجاز، حاصل حضور همزمان استعاره و مجاز در یک ساختار معنایی و تعامل آنها با یکدیگر است. اصطلاحات مورد بررسی در این مقاله، اصطلاحات رایج حاوی اندام‌واژه‌ها هستند که ساختار رده‌شناختی واژگان-آشنا در قالب نحوی متعارف دارند و دارای حالت جوهری می‌باشند. در این بررسی به دو نتیجه مشخص رسیدیم؛ اول اینکه، در کنار استعاره و مجاز، استعجاز هم نقش پررنگی در ساختار معنایی اصطلاحات حاوی اندام‌واژه‌ها دارد و دوم اینکه، استعجاز دخیل در ساختار معنایی این اصطلاحات از نوع «مجاز درون استعاره» است که در آن، استعاره، زمینه را برای ظهور مجاز فراهم می‌کند. این یافته‌ها در چارچوب رویکرد ذیل به صدر قابل تحلیل است، بدین ترتیب که ابتدا نقش یا کارکرد انتزاعی عضوی از بدن، از رهگذر عملکرد استعاره، در قالب یک حوزه عینی، مفهوم سازی می‌گردد، سپس، مجاز وارد عمل می‌شود و آن نقش یا کارکرد انتزاعی را با نام عضو عینی مربوطه جایگزین می‌کند؛ بدین ترتیب از مفهومی کاملاً انتزاعی در ذیل، به مفهومی تا حد ممکن عینی و ملموس در صدر می‌رسیم.

کلیدواژه‌ها

اصطلاحات زبانی؛ استعاره؛ مجاز؛ استعجاز؛ معناشناسی شناختی

مراجع

انوری، حسن (1383). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.

2 - پورابراهیم، شیرین (1388). بررسی زبانشناختی استعاره در قران: رویکرد نظریه معاصر استعاره (چارچوب شناختی). رساله دکتری منتشر نشده دانشگاه تربیت مدرس.

3- Barcelona, Antonio. (2003). ‘On the plausibility of claiming a metonymic motivation for conceptual metaphor’, in [Antonio Barcelona] (ed.), Metaphor and Metonymy at the Crossroads: A Cognitive Perspective. (31-58). Berlin: Mouton de Gruyter.

4- Evans, Vyvyan., & Melanie Green. (2006). Cognitive Linguistics, An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.

5- Fillmore, Charles, Paul Kay & Mary Katherine O’Connor. (1988). ‘Regularity and idiomaticity: the case of let alone’, Language, 64, 3, 501-38.

6- Fuste-Hermann, Belinda. (2008). Idiom Comprehension in Bilingual and Monolingual Adolesent. (Ph. D. Dissertation), University of South Florida.

7- Goossens, Louis. (1990). ‘Metaphtonymy: the interaction of metaphor and metonymyinexpressions for linguistic action’, Cognitive Linguistics, 1, 3, 323-40.

8- Grady, Joseph. (1997). Foundations of Meaning: Primary Metaphors and PrimaryScenes. (Ph. D. Dissertation), University of California, Berkeley.

9- Kövecses, Zoltán. (2002). Metaphor: A Practical Introduction. Oxford: Oxford University Press.

10- Kövecses, Zoltán. & Gunter Radden. (1998). ‘Metonymy: developing a cognitive linguistic view’, Cognitive Linguistics, 9, 1, 37–77.

11- Lakoff, George. & Mark Johnson. (1980). Metaphors We Live By. Chicago :Chicago University Press.

12- Turner, Mark. (1991). Reading Minds: The Study of English in the Age of Cognitive Science. Princeton: Princeton University Press.