وضعیت فقهی و حقوقی معاملات در افراد شیدایی (مانیا)

فقه و اصول

مقاله 3، دوره 55، شماره 1 - شماره پیاپی 132، خرداد 1402، صفحه 53-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.75154.1293

نویسندگان

زهره بقیعی^{* 1}؛ علی اکبر ایزدی فرد²؛ علی اکبر جهانی³

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران

²استاد دانشگاه مازندران

³استادیار دانشگاه مازندران

چکیده

هر عمل حقوقی نیازمند تمییز و اراده است و کسی می‌تواند ارادهٔ انجام اعمال حقوقی را داشته باشد که بتواند امور مختلف را از یکدیگر تمییز دهد. امروزه اختلالات روانی زیادی در حال گسترش است که اثر مستقیمی بر اراده و قوهٔ تمییز در افراد به‌جای‌می‌گذارد و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی آن‌ها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
سؤال اساسی مطرح‌شده در این نوشتار این است که وضعیت رشد و به‌تبع آن وضعیت معاملات افراد شیدایی (مانیا) چگونه است؟ آیا معاملات این افراد سفهی است یا خیر؟حاصل این جستار به‌روش توصیفی‌تحلیلی و با ابزار کتابخانه‌ای عبارت است از اینکه شیدایی در درجات حاد (مانیا)، ایجاد اختلال می‌کند و فرد مبتلا قدرت تشخیص و تمییز خود را در حالت مانیا از دست می‌دهد و به معاملات ضرری یا بذل و بخشش‌های غیرعقلایی روی می‌آورد؛ لذا باتوجه‌به احراز عدم‌رشدِ مبتلایان در حالت مانیا توسط کارشناسان، معاملات این دسته از افراد در این حالت غیرنافذ است و اگر این بیماری قبل از زمان بلوغ وجود دارد و بعد از آن نیز ادامه پیدا کند، اجازهٔ ولی قهری لازم است و چنانچه بعد از زمان بلوغ ایجاد شود، تعیین و نصب قیم از سوی دادگاه برای حفظ و صیانت از حقوق وی ضروری است.

کلیدواژه‌ها

معاملات سفهی؛ شیدایی؛ مانیا؛ هیپومانیا؛ دوقطبی

مراجع

اشرافیان بناب، مازیار، ضروریات پزشکی قانونی، چاپ‌اول، تهران: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی تیمور‌زاده، 1380.

اصفهانی، محمدحسین، نهایة‌ الدرایة فی شرح الکفایة، قم: سید الشهداء، 1374.

انجمن روان‌پزشکی آمریکا، راهنمای تشخیصی آماری اختلال‌های روانی DSM5، ترجمهٔ فرزین رضاعی و دیگران، چاپ‌چهارم، تهران: ارجمند، 1397.

بازگیر، یدالله، موازین حقوقی امور حسبی در آرای دیوان عالی کشور، چاپ‌اول، تهران: دانش‌نگار، 1380.

بحرانى، یوسف‌بن‌احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1405ق.

حسینی مراغى، عبدالفتاح‌بن‌علی، العناوین الفقهیة، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1417ق.

خمینی، روح‌الله، الرسائل، قم: اسماعیلیان، 1410ق.

خمینی، روح‌الله، تحریر الوسیلة، ترجمهٔ علی اسلامى، چاپ‌بیست‌ویکم، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1425ق.

خوانسارى، احمد‌، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، چاپ‌دوم، قم: اسماعیلیان، 1405ق.

دادستان، پریرخ، روانشناسی مرضی تحولی از کودکی تا بزرگسالی، چاپ‌نهم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، 1387.

رفیعی هنر، حمید، «بررسی تطبیقی جنون در فقه و روانشناسی»، نشریۀ تا اجتهاد،س 3، ش12، 1397، صص77تا100.

سادوک، بنجامین، خلاصۀ روانشناسی کاپلان و سادوک DSM5، ترجمهٔ مهدی گنجی، چاپ‌اول، تهران: ساوالان، 1393.

سلیگمن، مارتین و دیگران، آسیب‌شناسی روانی، ترجمۀ رضا رستمی، چاپ‌دوم، تهران: ارجمند، 1391.

شهید اول، محمدبن‌مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، چاپ‌اول، بیروت: دار التراث، 1410ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌على، مسالک الأفهام الى تنقیح شرایع الإسلام، چاپ‌اول، قم: مؤسسهٔ معارف اسلامی، 1413ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌على، حاشیۀ شرایع الإسلام، چاپ‌اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، 1422ق.

صابری، سیدمهدی، قانون و روان‌پزشکی، چاپ‌اول، تهران: مرکز پزشکی قانونی، 1394.

صاحب‌جواهر، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، چاپ‌هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.

صفایی، حسین و مرتضی قاسم‌زاده، حقوق مدنی: اشخاص و محجورین، چاپ‌دوازدهم، تهران: سمت، 1380.

طاهرى، حبیب‌الله، حقوق مدنى، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1418ق.

طباطبایی، على‌بن‌محمد، ریاض المسائل، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1418ق.

طباطبایی، محمدحسین، حاشیة‌ الکفایة، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی، بی‌تا.

طریقتی، شکرالله، روانشناسی و روان‌پزشکی کیفری، تهران: دهخدا، 1355.

طوسی، محمدبن‌حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، چاپ‌سوم، تهران: مرتضوی، 1387.

طوسی، محمدبن‌حسن، الخلاف، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1407ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، تذکرة الفقهاء، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1414ق.

فاضل مقداد، مقدادبن‌عبداللّه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، چاپ‌‌اول، قم: انتشارات کتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى، 1404ق.

الفت، نعمت‌الله و زهرا کرمی، «بررسی میزان اختلالات روانی بر اعمال حقوقی»، نشریۀ حقوق پزشکی، س9، ش 35، 1394، صص30تا52.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی: قواعد عمومی قرارداد‌ها، چاپ‌اول، تهران: به‌نشر، 1364.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی: قواعد عمومی قرارداد‌ها، چاپ‌پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، 1379.

گیلانى، میرزاحبیب‌الله، کتاب الإجارة، بی‌جا: بى‌نا، 1311.

محقق حلى، جعفربن‌حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ‌دوم، قم: اسماعیلیان، 1408ق.

محقق کرکى، على‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ‌دوم، قم: آل‌البیت(ع)، 1414ق.

مصطفوى، محمدکاظم، فقه المعاملات، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1423ق.

مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم: انتشارات اسلامی، 1430ق.

مقدس اردبیلى، احمد‌بن‌محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، چاپ‌اول، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1403ق.

نراقى، احمدبن‌محمدمهدی، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، چاپ‌اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1417ق.

Alessandro Serretti،Paolo Olgiati.2005. Profiles of "manic" symptoms in bipolar I، bipolar II and major depressive disorders. Journal of Affective Disorders. 84(2-3): 159-166

Eckblad، Mark. Chapman، Loren. J. (1986). Development and validation of a scale for

hypomanic personality. Journal of Abnormal Psychology، 95:214–222.

Kathryn Fletcher، Gordon Parker، Amelia Paterson and Howe Synnott، 2013،" High-risk behaviour in hypomanic states"، Journal of Affective Disorders، 150(1): 50-56.

Marvi K. Cheema، Glenda M. MacQueen and Stefanie Hassel، 2015،" Assessing personal financial management in patients with bipolar disorder and its relation to impulsivity and response inhibition"، Journal of Cognitive Neuropsychiatry،20(5): 424-437.

Thomas Richardson. Megan Jansena and Chris Fitch، 2018،" Financial difficulties in bipolar disorder part 1: longitudinal relationships with mental health". Journal of Mental Health27(6): 595-601.

Thomas Richardson. Megan Jansena Wendy Turton and Lorraine Bell.2017." The Relationship between Bipolar Disorder and Financial Difficulties: A Qualitative Exploration of Client's Views ". Clinical Psychology Forum In Press(295): 1-14.

Thomas Richardsona، Megan Jansena and Chris Fitch، 2019،"Financial difficulties in bipolar disorder part 2: psychological correlates and a proposed psychological model" Journal of Mental Health، 30(1): 3-11.

Titus A A Beentjes ،  Peter J J Goossens، Irina E Poslawsky.2012."Caregiver burden in bipolar hypomania and mania: a systematic review". Journal of Perspectives in psychiatric care. 48(4): 187-97.

Error! Hyperlink reference not valid..