شناسایی نظریه عدم امکان ردع بنائات مبتنی بر عقلانیت در سایه بررسی دیدگاه‌های محقق اصفهانی و شهید صدر

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 اسفند 1400  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.72805.1200

نویسندگان

علی اصغر افشاری ¹؛ حمید انصاری²

¹دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

مشهور اصول‌دانان حجّیت بنای عقلا را منوط به عدم ردع شارع می‌کنند. مطالعه نظریات محقق اصفهانی و محمد باقر صدر درباره بنای عقلا نشان می‌دهد در عین حال که هر دوی ایشان مانند عمده اصول‌دانان دیگر حجّیت بنای عقلا را منوط به عدم ردع شارع می‌کنند، امّا مقتضی حجّیت بنائات عقلا را مبتنی بودن بر عقلانیت معرفی می‌کنند؛ امّا آیا می‌توان با تحلیل مبتنی بودن بر عقلانیت به نظریه عدم امکان ردع از بنائات مبتنی بر عقلانیت رسید؟ آیا می‌توان گفت اگر بنائی از حیث عقلانیت شکل گرفته باشد غیر قابل ردع است؟ این مقاله می‌کوشد با استفاده از روش تحلیلی مفهوم عقلانیت بنائات عقلا را بازنمایی کند و با تکیه بر آن نظریه عدم امکان ردع از بنائات مبتنی بر عقلانیت را مستدل نماید. شناسایی نظریه عدم امکان ردع از سیره‌های مبتنی بر عقلانیت، به هدف دستیابی به حجّیت سیره‌های متأخّر از عصر معصومین(ع) صورت می‌گیرد، علاوه اینکه سازواری حقوق اسلامی با عقلانیت زمانه را تسهیل می‌کند. نتیجه‌ای که این مقاله بدان دست می‌یابد این است که بایسته‌های حیات و مصالح نظامیه، شاخصه‌ای است که عقلانیت سیره را تعیین می‌کند، و هر بنایی که مبتنی بر بایسته‌های حیات و مصالح نظامیه باشد غیر قابل ردع است.

کلیدواژه‌ها

بنای عقلا؛ حجّیت ذاتی؛ ملاک حسن و قبح

مراجع