تحلیل شاخص‌های عدالت اجتماعی و دسترسی به خدمات شهری (مطالعه موردی:منطقه یک، شهر کرمانشاه)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 19، بهمن 1401، صفحه 75-91   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.71582.1078

نویسندگان

سعید ملکی^{* 1}؛ ساره رضایی اسحق وندی²

¹استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

انجام مطالعات شهری با دیدگاه عدالت اجتماعی در سال­های اخیر به عنوان یکی از رویکردهای مهم شناخته شده­ است. در این رویکرد به شاخص­های مختلفی پرداخته می­شود که میزان دسترسی به خدمات شهری یکی از مهم­ترین شاخص­ها در بررسی عدالت اجتماعی است. برنامه­ریزی خدمات شهری بدون توجه به عدالت اجتماعی به معنای برابری همه­ی جامعه و تخصیص عادلانه­ی خدمات شهری برای همگان موفق نخواهد بود و در واقع بی عدالتی نابرابری­ای است که به سود همگان نباشد. در همین راستا؛ هدف پژوهش حاضر تحلیل شاخص­های عدالت اجتماعی و دسترسی به امکانات و خدمات شهری در منطقه 1 شهر کرمانشاه است.  دلیل اهمیت این موضوع بی عدالتی خدمات شهری در مناطق شهری شهر کرمانشاه بخصوص منطقه 1 شهر کرمانشاه با توجه به امکانات و خدمات است. از نظر هدف­گذاری کاربردی و از نظر روش­شناسی توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش با توجه به مشخص نبودن جامعه آماری از نظرات42 نفر از متخصصان،  اساتید دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی در دسترس استفاده شده­است. همچنین برای پایایی پرسشنامه از طریق محاسبه­ی ضریب آلفای کرونباخ و از تحلیل عاملی مرتبه اول و دوم جهت بررسی روایی پرسشنامه و برای آزمون فرضیه از تکنیک مدل­یابی معادلات ساختاری و با استفاده از نرم افزار LISREL8.80 بهره گرفته شده است. نتایج به­دست آمده از تحلیل مسیر نشان داد  که سه شاخص تفاوت (93/0)،  آزادی (84/0) و فرصت برابر (78/0) بیشترین ضریب را بین معیارها به خود اختصاص داده­اند و بیشترین تأثیر را در تحقق عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه خدمات شهری داشته­اند. به­طورکلی متغیر مستقل عدالت اجتماعی با ضریب مسیر 78/0 تأثیر مستقیم قابل ملاحظه­ای در عملی شدن توزیع عادلانه خدمات شهری دارد. همچنین در حالت اجرای مدل در مرتبه دوم،  معیارهای فرصت برابر، آزادی و تفاوت به ترتیب با ضرایب 89/0، 88/0 و 80/0 بیشترین تاثیر مستقیم را در توزیع عادلانه خدمات شهری دارند. نتایج کلی نشان می­دهد شاخص­های عدالت اجتماعی در توزیع مناسب خدمات شهری تاثیر مثبت و معناداری داری در منطقه یک شهر کرمانشاه دارد.
 

کلیدواژه‌ها

خدمات شهری؛ شهر کرمانشاه؛ عدالت اجتماعی؛ معادلات ساختاری

مراجع

1. احدنژادروشتی، م.، موسوی،م.ن.، محمدی، ح.، و ویسیان، م. (1395). بررسی و تحلیل عدالت اجتماعی در برخورداری از خدمات شهری (مورد مطالعه: دسترسی به خدمات آموزشی مقطع راهنمایی شهر میاندوآب). مجلّة جغرافیا و توسعة فضای شهری، 3(1)، 51-33.
2. اسمعیل پور، ن.، و شکیبامنش، م. (1398). تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری های خدمات شهری؛ نمونة موردی: شهر یزد. فصلنامه علمی برنامه ریزی فضایی (جغرافیا)، 9(2)، 88-71.
3. اطهاری، ک. ( 1381 ). عدالت در فضا. مجله هفت شهر، 9 و 10، 33-25.
4. امانپور، س.، حسینی شه­پریان، ن.، و ملکی، س. (1396). بررسی و تحلیل پراکنش خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی در کلانشهر اهواز (با استفاده از تکنیک ادغام). فصلنامه برنامه­ریزی منطقه­ای، 7(25)، 68-55.
5. بابایی، ا. (1392). تحلیل عدالت فضایی و توسعه شهری در ارائه خدمات شهری در مناطق شهرداری تبریز. پایان نامه کارشناسی ارشد، تبریز: دانشگاه تبریز.
6. بزی، خ.ر.، صیادسالار، ی.، و معمری، ا. ( 1398 ). مانیتورینگ و ردیابی نابرابری خدمات و امکانات درون شهری با رویکرد عدالت فضایی (مطالعة موردی: شهر گرگان). دوفصلنامة جغرافیای اجتماعی شهری، 6(1)، 42-29.
7. پور محمدی، م. (1386). برنامه ریزی کاربری اراضی شهری. تهران: سمت.
8. حاتمی نژاد، ح.، کلانتری خلیل آباد، ح.، علیخانی، ه.، ترشیزی، م.، و باجلال، ر. (1399). تحلیل عدالت اجتماعی با تأکید بر توزیع فضایی کاربری های شهری و میزان رضایت شهروندان در منطقه یک کلان شهر مشهد. مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری. 3(10)، 14-1.
9. حسینی شه­پریان، ن. (1394). تحلیلی بر عدالت فضایی با تأکید بر خدمات عمومی شهری در مناطق شهر اهواز. پایان نامه کارشناسی ارشد، اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز.
10. حسینی، م. (1399). تحلیلی بر تحقق پذیریعدالت اجتماعی در نواحی شهری با رویکرد حق به شهر، نمونه موردی: منطقه10 شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، نوشهر: موسسه آموزش عالی کمال الملک.
11. حکیمی، ه.، الهامی، ن.، و پورحسینی، م. (1397). ارزیابی و رتبه­بندی توزیع خدمات شهری در سکونتگاههای غیررسمی مطالعه موردی: کلانشهر تبریز. فصلنامه شهر پایدار. 1(4)، 71-57.
12. حیدری، ج. (1395). تحلیل توزیع فضایی کاربریهای خدمات عمومی شهری در نواحی شهر بوشهر. فصلنامه جغرافیا و توسعة ناحیه­ای. 14(2)، 153-129.
13. دورقی، ا. (1397). عدالت اجتماعی و شهر: تحلیلی بر نابرابری‌های محله‌ای (مطالعه موردی: شهر شادگان فلاحیه). پایان نامه کارشناسی ارشد، اهواز: دانشگاه پیام نور استان خوزستان، مرکز پیام نور اهواز.
14. زاهدی یگانه، ا.، شمس، م.، ملک حسینی، ع.، و بهارلو، ا.(1398). تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری با تأکید بر مدل­های برنامه ریزی شهری (نمونه موردی: شهر تهران). فصلنامه جغرافیا (برنامه ریزی منطقه­ای)، 9(2)، 20-7.
15. زیاری، ک.، مهدیان بهنمیری ،م.، و مهدی،ع. (1392) بررسی و سنجش عدالت فضایی بهره مندی از خدمات عمومی شهری بر اساس توزیع جمعیت و قابلیت دسترسی در شهر بابلسر. نشریه­ی تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 13(28)، 217-241.
16. شیخ‌‌علی پور، ب.، عبدالهی، ع، ا.، و پورخسروانی، م.‌ (1398). بررسی توزیع خدمات شهری در راستای عدالت فضایی (مطالعۀ موردی: مناطق چهارگانۀ شهر کرمان). جغرافیا و آمایش شهری منطقه ای» ، (31)، 34-15.
17. صادقیان، م. (1394). تحلیلی بر پراکنش جمعیت و خدمات شهری با تأکید بر رویکرد عدالت اجتماعی مطالعه موردی: هادی شهر. پایان نامه کارشناسی ارشد، تبریز: دانشگاه تبریز.
18. طهماسبی­زاده، ف.، و خادم الحسینی، ا. (1397). تحلیل فضایی عدالت اجتماعی در مناطق شهری (مطالعه موردی مناطق شهر اصفهان). فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 7(26)، 28-17.
19. عزیزی دانالو ، س.، و مجتبی­زاده خانقاهی، ح. (1399)، ارائه مدل توزیع عادلانه خدمات شهری مبتنی بر عدالت اجتماعی مطالعه موردی: منطقه 11 شهر تهران. فصلنامه شهر پایدار، 3(4)، 90-75.
20. مرکز آمار ایران (1395). سرشماری های نفوس و مسکن استان کرمانشاه. تهران: مرکز آمار ایران.
21. مشفقی­فر، ش.، عزت پناه، ب.، و موسوی، م.ن. (1400). ارزیابی خدمات شهری در مناطق ده‌گانه کلان‌شهر تبریز. جغرافیا و مطالعات محیطی، 10(1)، 79-98.
22. میرزایی، ج.، پیوسته­گر، ی.، و کلانتری خلیل­آباد، ح. (1398). سنجش و ارزیابی تحقق­پذیری فضایی خدمات شهری، مناطق نه­گانه شهر شیراز. دوفصلنامة جغرافیای اجتماعی شهری، 6(2)، 167-145.
23. نصیری هنده خالده، ا. (1397). تحلیل نابرابری های فضایی توزیع خدمات شهری با رویکرد عدالت فضایی با استفاده از مدل ویکور. مطالعه موردی: شهر قزوین. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 8(28)، 153-133.
24. هوشیار، ح.، و رمضان تاش دهگرجی، ح. (1399). اولویت بندی نواحی شهر مهاباد به لحاظ مؤلفه های خدمات شهری با تأکید بر عدالت. مطالعات توسعه پایدار شهری و منطقه­ای، 1(2)، 94-83.

 

25. Bowen, W. M. (2001). Environmental justice through research-based decision making. USA: Geland Publishing.
26. Boyne, G & Martin A. (2002) Powell territorial justice spatial justice and local government finance. University of Hertfordshire & University of Glamorgan.
27. Brueckner, J.K. & Largey, A.G. (2008) Social interaction and urban sprawl. Journal of Urban Economics, 64(1), 18-34.
28. Dai, J. (2016) An experimental research on the equalization of basic public services in Huizhou City. Open Journal of Social Sciences, 4(4), 167-173.
29. Gray, R. (2002). The social accounting project and accounting organization and society privileging engagement, imaging new accounting. the centre for social and environmental accounting research. University of Glasgow.
30. Greer, J.R. (2002). Equity in the Spatial Distribution of Municipal Services: How to Operationalize the Concepts and Institutionalize a Program. Dallas: University of Texas.
31. Jao, J. (2011). Spatial analysis on urban public service facilities of Guangzhou City during the economy system transformation. Geographical Research, 30(3), China, 424- 436.
32. Lawrence, W.C., Lai, K.W., Chau, P., & Alvin, C.W. (2018) Urban renewal and redevelopment: Social justice and property rights with reference to Hong Kong's constitutional capitalism. Cities,74, 240-248.
33. Myrvang Brown, K., Flemsæter, F., & Rønningen, K. (2019) More-than human geographies of property: Moving towards spatial justice with response-ability. Geoforum Journal, 99, 54-62.
34. Runciman, W.G. (1966). Relative Deprivation and Social Justice: A Study of Attitudes to Social Inequality in Twentieth Century Britain. London: Gregg Revivals.
35. Wan, C. (2011). A comparative analysis of victor and saw. Belgrade: Faculty of civil engineering.
36. Wang, Y., & Zhang, A.X. (2012). Dynamic Modeling approach to simulating socioeconomic effects on Lsndscape changes. Ecological modellini, 140(1-2), 141-162.
37. XU, C., Liu, m., An, S., Chen, J., & Yan, P. (2013). Assessing the impact urbanization on regional net primary productivity in Jiangyin County, China. Journal of Environmental Management, 85(3), 597-606.