سنجش قرارگاه‌های رفتاری در میادین شهری؛ مطالعه تطبیقی میدان نقش جهان و میدان امام علی در اصفهان

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 16، خرداد 1401، صفحه 127-152   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.69021.1019

نویسندگان

فرناز فروتن راد¹؛ بهادر زمانی^{* 2}

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته طراحی شهری دانشگاه هنر اصفهان

²عضو هیات علمی دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

توجه به اصل همساختی و تناسب ساختارهای کالبدی با الگوهای رفتاری در قالب مکان –رفتار یا قرارگاه­های رفتاری، موضوع مهمی در کیفیت­بخشی به فضاهای شهری ­است. هدف این پژوهش سنجش میزان همساختی  قرارگاه­های رفتاری مبتنی بر چارچوب نظری بارکر و پاسخ به این پرسش است که همساختی محیط و رفتار در فضاهای شهری مورد مطالعه (میدان) چه میزان و چگونه متفاوت است؟ روش این پژوهش، توصیفی-ارزیابانه و مبتنی بر راهبرد مطالعه موردی است و ثبت رفتارها با استفاده از تکنیک مشاهده و برداشت رفتار صورت گرفته­است. در مقاله­ی حاضر، میدان نقش‌جهان و میدان امام‌علی اصفهان به‌عنوان دو میدان دارای جایگاه ویژه در منظر تاریخی و هویتی شهر و متفاوت به لحاظ عملکرد، انتخاب و تحلیل رفتارها در این دو میدان در سه مقطع صبح (11-8)، ظهر (14-12) و شب (21-18)، در یک بازه سه ماهه، بر اساس معیارهای کالبدی و تأثیرات آن­ها بر محیط در قالب رفتارهای هنجار (سازگار با محیط) و ناهنجار (ناسازگار با محیط) انجام و پیشنهاداتی برای تقویت قرارگاه­های رفتاری ارائه گردید. نتایج حاصل، نشان­دهنده بیشتر بودن همساختیِ میدان نقش‌جهان برای فعالیت­های انتخابی و بیشتر بودن فعالیت­های اجباری و عبوری در میدان امام‌علی می‌باشد. لحاظ ملاحظات ایجاد محصوریت و مقیاس انسانی، جذابیت کریدورهای دید، جداره‌های فعال و سرزنده، قابلیت انجام فعالیت‌های انتخابی و غیررسمی، سبزینگی، نورپردازی در شب، احساس آسایش و امنیت، حس تعلق و این همانی در میدان نقش‌جهان، همساختی بیشتر این میدان را برای رفتارهای انتخابی در مقایسه با میدان امام‌علی موجب گردیده­است.

کلیدواژه‌ها

اصفهان؛ قرارگاه رفتاری؛ مطالعه تطبیقی؛ میدان نقش جهان؛ میدان امام علی

مراجع

1. اردلان،ن.، و بختیار، ل. (۱۳۹۱). حس وحدت: نقش سنت در معماری ایرانی. (مترجم، جلیلی، و). تهران: انتشارات علم معمار
2. امین­زاده، ب.، و افشار، دخی. (1381). طراحی و الگوهای رفتاری: پیشنهادی برای بهسازی پارک­های شهری. محیط­شناسی، (30)، 43-
3. ایرانی بهبهانی، ه.، فریادی، ش.، محبعلی، گ. (1391). حفاظت و باززنده­سازی منظر روددره­ی دربند براساس الگوهای رفتاری. محیط­شناسی، (62)، 127-134.
4. آلتمن، ا. (1390). محیط و رفتار اجتماعی. (مترجم، نمازیان، ع). تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
5. بحرینی، ح. (1394). تحلیل فضاهای شهری در رابطه با الگوهای رفتاری استفاده­کنندگان و ضوابطی برای طراحی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
6. بندرآباد، ع. ر.، و شاهچراغی، آ. (1396). محاط در محیط. تهران: انتشارت جهاد دانشگاهی.
7. پارسی، ح. ر. (1381). شناخت محتوای فضای شهری. هنرهای زیبا، (11)، 41-49.
8. پاکزاد، ج. (1393). مبانی نظری و فرآیند طراحی شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
9. تفکر، ث.، شاهچراغی، آ.، و حبیب، ف. (1398). بررسی تطبیقی معماری بازار تاریخی تجریش و مرکز خرید ارگ تهران براساس نظریه سینومرفی (همساختی کالبد رفتار). مطالعات معماری ایران. (16)، 105-131.
10. توسلی، م. (1382). اصل ارتباط در طراحی شهری. هنرهای زیبا، 14، 32-39.
11. توسلی، م.، و بنیادی، ن. (1386). طراحی فضای شهری: فضاهای شهری و جایگاه آن­ها در زندگی و سیمای شهری. تهران: انتشارات شهیدی.
12. خطیبی، م. ر. (1392). تأثیر متقابل الگوهای رفتاری در احیای هویت محیط شهر (مطالعه موردی: محدوده ورودی سنندج). هویت شهر، (13)، 63-73.
13. دژدار، ا.، طلیسچی، غ. ر.، و روحی دهکردی، ر. (1391). بازشناسی مفهوم قرارگاه رفتاری، مروری بر تعاریف و ویژگی­های قرارگاه رفتاری با تأکید بر مرور تحلیلی شوگن. هفت حصار، (1)، 1، 13-
14. دلاکه، ح.، بهزادفر، م.، قلعه­نویی، م.، بختیار نصرآبادی، آ. (1395). بازشناسی الگوهای رفتاری در میدان انقلاب اصفهان. مطالعات محیطی هفت حصار، 6 (21)، 95-111.
15. سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان. (1390). گزارش عملکرد پروژه احیای میدان امام علی (ع) اصفهان. اصفهان: سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان.
16. سیاف، ع. (1395). بازطراحی میدان امام علی (ع) با هدف کاهش تأثیرات نامطلوب اجتماعی ناشی از طرح احیاء آن. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر اصفهان.
17. شهابیان، پ.، و حقیقی، ر. (1393). واکاوی نقش هنرهای عمومی در موفقیت فضای شهری میدان نقش­جهان اصفهان. هویت شهر، (19)، 89-100.
18. شهابی­نژاد، ع.، ابویی، ر.، قلعه­نویی، م.، و مظفر، ف. (1393). مقیاس­انسانی در میدان نقش­جهان اصفهان. مرمت و معماری ایران، (8)، 1-18.
19. شهبازی، ا. ح. (1398). قومیت، جنسیت و عملکرد فضاهای شهری در شهرهای چند قومیتی (مطالعه موردی شهر زاهدان). جغرافیا و توسعه­ی فضای شهری، (11)، 109-123.
20. طبائیان، م. (1393). انسان و محیط: رویکرد روانشناختی به معماری و شهرسازی. اصفهان: معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان (خوراسگان).
21. غضنفرپور، ح.، صداقت کیش، م.، سلیمانی دامنه، م.، و افضلی ننیز، م. (1398). سنجش سرزندگی و حیات شبانه میدان نقش­جهان اصفهان با تأکید بر امنیت پایدار. شهر پایدار، (2)، 87-106.
22. گل، ی. (1387). زندگی در فضای میان ساختمان­ها. (مترجم، شصتی، ش). تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
23. گلرخ، ش. (1391). قرارگاه رفتاری: واحدی پایه برای تحلیل محیط. تهران: انتشارات آرمان­شهر.
24. گلستانی، ن.، روشن، م،. و شیبانی، م. (1393). سنخیت­شناسی همسویگی معنادار روش­های ارزیابی قرارگاه­های رفتاری و بازطراحی مبلمان و فضاهای شهری. مدیریت شهری، (38)، 241-272.
25. لنگ، ج. (1392). آفرینش نظریه معماری: نقش علوم رفتاری در طراحی محیط. (مترجم، عینی­فر، ع. ر). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
26. محمدی ده­چشمه، پ. (1398). تحلیلی بر نقش پیاده­راه­ها در سرزندگی شهری (مطالعه موردی: خیابان فردوسی شهر اصفهان). جغرافیا و توسعه­ی فضای شهری، (10)، 19-38.
27. مطلبی، ق. (1380). روانشناسی محیطی، دانشی­نو در خدمت معماری و طراحی شهری. هنرهای زیبا. (10)، 67-52.
28. مهوری، پ.، قلعه­نویی، م.، و مختارزاده، ص. (1399). سنجش کیفیت فضای شهری براساس معیارهای مکان­سازی با تأکید بر کیفیت دسترسی؛ مطالعه موردی: میدان­عتیق اصفهان. مطالعات شهری، (35)، 47-60.
29. نوریان، ف.، و آریانا، ا. (1391). تحلیل چگونگی حمایت قانون از مشارکت عمومی در بازآفرینی شهری (مطالعه موردی: میدان امام­علی (عتیق) اصفهان). هنرهای زیبا، (17)، 15-27.
30. وایت، و. (1392). زندگی اجتماعی فضاهای شهری کوچک. (مترجم، اسدی محل چالی، م). تهران: انتشارات آرمان­شهر.
31. هال، ا. ت. (1376). بعد پنهان. (مترجم، طبیبیان، م). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

 

32. Altman, a. (2011). Environment and Social Behavior. (Translator, Namazian, A). Tehran: Shahid Beheshti University Press.
33. Aminzadeh, B., Afshar, D. (2002). Design and Behavior Patterns: A Proposal for Improving Urban Parks. Environmental Science, 30, 43-60.
34. Ardalan, N., Bakhtiar, L. (2012). The Sense of Unity: The Sufi Tradition in Persian Architecture. (Translator, Jalili, V). Tehran: Elmememar Press.
35. Bahreini, H. (2015). Analysis of Urban Spaces in relation to the Behavioral Patterns of Users, and Criteria for Design. Tehran: University of Tehran Press.
36. Bandarabad, A., Shahcherughi, A. (2017). Environed in the Environment. Tehran: Jehad-Daneshgahi Institude.
37. Barker, R. (1968). Ecological Psychology. Stanford, Ca: Stanford University Press.
38. Barker, R. G., &Wright, H. F. (1955). Midwest and its children: the psychological ecology of an American town. Row: Peterson.
39. Beyraghi, S., Balilan-Asl, L. (2018). Semiotics of behavioral settings in educational spaces, emphasizing the social value of spaces Case study Art and architecture faculty of Islamic Azad university of Tabriz.  International Journal of Architectural Engineering and Urban Planning, 28, 2, 117-133.
40. CABE, (2020). The Value of Public Space: How High Quality Parks and Public Spaces Create Economic, Social and Environmental Value. www.cabe.org.
41. Carr, S., M., Francis, L., Rivlin. &, Stone. (1992). Public Space. Cambridge: Cambridge University Press.
42. Dejdar, A., Talischi, Gh. R., Rouhi Dehkordi, R. (2012). Recognition of the Concept of Behavioral Setting, Review the Definitions and Properties with an Emphasis on Shugen’s Analytical Review of Behavioral Setting. Haft Hesar, 1, 1, 13-20.
43. Delakeh, H., Behzadfar, M., Qaleh-e-Navi, M., Bakhtiar Nasrabadi, A. (2016). Recognition of Behavioral Patterns in Isfahan’s Enqelab Square. Environmental Studies, Haft Hesar, 21, 6, 95-111.
44. Francovich, C. (2008). Exploring Leadership Influence Behaviors in the Context of Behavior Settings. International Journal of Leadership Studies, 4, 38-50.
45. Fuhrer, Urs. (1990). Bridging the Ecological Psychological Gap Behavior Setting as Interfaces. Environment and Behavior, 22, 4, 518-537.
46. Gehl, J. (2007). Life Between Buildings: Using Public Space. (Translator, Shasti, Sh). Tehran: University Jahad Press.
47. Ghazanfarpour, H., Sedaqat-kish, M., Soleimani-damane, M., Afzali-naniz, M. (2019). Measuring the Vitality and Nightlife of Naghsh Jahan Square in Isfahan with emphasis on Urban Sustainable Security. Sustainable City, 2(2), 87-106.
48. Goffman, E. (1966). Behavior in public places: Notes on the social organization of gatherings. New York: The Free Press.
49. Golembiewski, J. (2016). Behaviour Settings. UK: Routledge.
50. Golestani, N., Roshan, M., Sheibani, M. (2014). Typology of Significant Alignment Relating to the Methods of Evaluating Behavioral Sites and Redesigning Furniture and Urban Spaces. Urban Management, 38, 241-272.
51. Golicnik Marusic, B. (2010). Analysis of patterns of spatial occupancy in urban open space using behaviour maps and GIS. Urban design international, 16, 36-50.
52. Golrokh, Sh. (2011). Behavioral Setting: the Basic Unit for Environmental Analysis. Tehran: Armanshahr Press.
53. Hall, E., (1997). The Hidden Dimension. (Translator, Tabibian, M). Tehran: University of Tehran Press.
54. Irani-Behbahani, H., Faryadi, Sh., Mohabeli, G. (2012). Conservation and Revitalization of Darband Valley Landscape based on Behavioral Patterns. Environmental Science, 62, 127-134.
55. Isfahan’s Renewal and Improvement Organisation. (1390). Report of the Revitalization of the Emam Ali Square. Isfahan’s Renewal and Improvement Organisation: Isfahan
56. Khatibi, M. R. (2012). Interaction of Behavioral Patterns in Reviving the Identity of the Urban Environment (Case Study: Sanandaj Entrance Area). City identity. 13, 63-73.
57. Lang, J. (2012). Creating Architectural Theory: the Role of the Behavioral Sciences in Environmental Design. (Translator, Einifar, A. R.). Tehran: University of Tehran Press.
58. Lawson, B. (2001). The language of space. Architectural Press: Elsevier Publishing.
59. Mehvari, P., Qalenoei, M., Mokhtarzade, S. (2020). Assessing the Quality of Urban Space based on the Place-Making Criteria with emphasis on the Access Quality, Case study: Atiq Square, Isfahan. Urban Studies, 39, 47-60.
60. Mohammadi Deh-Cheshmeh, p. (2019). An Analysis of the Role of Walkways in the Urban Vitality (Case Study: Ferdowsi Street in Isfahan City). Geography and Development of Urban Space. 10, 19-38.
61. Motalebi, q. (2001). Environmental Psychology, a New Knowledge Serving the Architecture and Urban Design. Fine Arts, 10, 67-52.
62. Nourian, F., Ariana, A. (2011). Analysis of how the Law Protects Public Participation in Urban Regeneration (Case study: Imam Ali (Atiq) Square, Isfahan). Fine Arts. 17, 15-27.
63. Pakzad, J. (2014). Theoretical Foundations and Urban Design Process. Tehran: Shahidi Press.
64. Parsi, H. (2002). Urban Space Content Recognition. Fine Arts. 11, 41-49.
65. PPS, (2020). The Pantheon of Place Makers. Making Places. Project for Public Spaces. www.pps.org.
66. Richard, H. P., & Roger, K. B. (1975). Explorations in the taxonomy of behavior settings Analysis of Dimensions and Classification of Settings. American Journal of Community Psychology. 3, 4.
67. Sanoff, H. (1971). Behavior Settings in Residential Environments: A Research Strategy for Determining What Happens in the Designed Environment. Architectural Education. 25, 95-97.
68. Sayyaf, A. (2016). Redesigning Imam Ali Square with the Aim of Reducing Inadequate Social Impact of its Revitalization Plan. Master Dissertation, Art University of Isfahan
69. Schoggen, Ph. (1989). Behavior settings: A revision and extension of roger G. Barker’s Excological psychology. Stanford CA: Stanford University Press.
70. Scott, M. (2005). A Powerful Theory and a Paradox: Ecological Psychologists After Barker. Environment and Behavior. 37, 295-329.
71. Shahabian, P., Haqiqi, R. (2014). Analysis of the Role of Public Arts in the Success of the Urban Space of Naghsh Jahan Square in Isfahan. City Identity, 8(19), 89-100.
72. Shahabinejad, A., Abuei, R., Qalenoei, M., Mozaffar, F. (2014). Human Scale in Naghsh-e Jahan Square of Isfahan. Restoration and Architecture of Iran, 8(4), 1-18.
73. Shahbazi, A. H. (2019). Ethnicity, Gender, and the Performance of Urban Spaces in Multi-Ethnic Cities (Case Study: Zahedan City). Geography and development of urban space. 11, 109-123.
74. Tabaeian, M. (2013). Human and the Environment: Psychological Approach to Architecture and Urbanism. Islamic Azad University, Isfahan Branch (Khorasgan).
75. Tafakkor, S., Shahcherughi, A., Habib, F. (2019). Comparative Analysis of Architectural Characteristics of Tajrish Historical Bazar and Arg Shopping Centre in Tehran based on Synomorphy Concept. Iran Architectural Studies, 8,16, 1-5-131.
76. Tavassoli, M. (2003). The Relation Principle in Urban Design. Fine Arts. 14, 32-39.
77. Tavassoli, M., Bonyadi, N. (2007). Urban Space Design: Urban Spaces and their Place in Urban Life and Scape. Shahidi Press.
78. Whyte, W. (2012). The Social Life of Small Urban Spaces. (Translator, Asadi Mahal Chali, M). Tehran: Armanshahr Press.
79. Wicker, A. (1979). An introduction to ecological psychology. Cambridge: Cambridge University.
80. Wicker, A. (1987). Behavior settings reconsidered: Temporal stages, resources, internal dynamics, context. In D. Stokols & I. Altman (Eds.), Handbook of environmental psychology. New York: Wiley.
81. Wicker, A. (2002). Ecological psychology: Historical context, current conception, prospective directions. In R. B. Bechtel & A. Churchman, Handbook of environmental psychology. New York: Wiley.