تحلیلی بر فقر شهری و عوامل تأثیرگذار بر سازمان‌یابی فضایی و گسترش آن در شهر تبریز

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 21، شهریور 1402، صفحه 39-55   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.70545.1049

نویسندگان

مریم رضایی¹؛ علی پناهی^{* 2}؛ رضا ولیزاده²

¹دانشجوی دکتری جغرافیا وبرنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استادیارگروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

امروزه، ارزیابی و تحلیل فقر شهری و شناسایی عوامل و نیروهای تأثیرگذار بر سازمان‌یابی فضایی و گسترش این پدیده، از اصول اساسی سیاست‌گذاری و مدیریت توسعه‌ی انسانی اکثر کشورها محسوب می‌گردد. با توجه اهمیت موضوع، هدف از تحقیق حاضر بررسی فضایی فقر شهری و همچنین شناسایی عوامل تأثیرگذار بر سازمان‌یابی فضایی این پدیده در شهر تبریز می‌باشد. در این راستا، روش تحقیق از نظر هدف کاربردی و رویکرد حاکم بر آن تحلیل فضایی می‌باشد. بدین‌منظور برای گردآوری داده‌های تحقیق از اطلاعات موجود در بلوک‌های آماری سال 1395 شهر تبریز و پرسشگری از نخبگان دانشگاهی و مدیران شهری و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات تحقیق از شاخص نزدیکترین همسایه (NNI) و Hot Spot Analysis در نرم‌افزار GIS و همچنین مدل تحلیل معادلات ساختاری در نرم‌افزار AMOS استفاده شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که پهنه‌های فقیرنشین شهر تبریز در مرکز و حاشیه‌ی شهر گسترش یافته و توزیع این پهنه‌ها بر مبنای شاخص Z، خوشه‌ای بوده است. از طرفی دوگانگی فضایی فقر بین شرق و غرب شهر و مناطق حاشیه‌ای و مرکزی قابل مشاهده است. از عوامل تأثیرگذار بر گسترش و سازمان‌یابی فضایی پهنه‌های فقیرنشین شهر نیز می‌توان در سطح کلان به متغیرهای سازوکار تبعیض‌آمیز و فقرزا بر پایه‌ی توزیع غیرعادلانه‌ی منابع قدرت، ثروت و درآمد و افزایش فاصله‌ی طبقاتی بین اقشار مختلف و در سطح خرد به متغیرهای افزایش بی‌رویه‌ی جمعیت شهر تبریز و ناکارآمدی بازارهای رسمی زمین و مسکن شهر تبریز اشاره داشت که به ترتیب ارزش این متغیرها بر مبنای مدل ساختاری 83/0، 77/0، 69/0 و 63/0 می‌باشد.  

کلیدواژه‌ها

فقر؛ فقر شهری؛ سازمان‌یابی فضایی؛ کلان‌شهر تبریز

مراجع

1. رضایی، م.ر.، علیان، م.، و خاوریان، ا. (1393). شناسایی و ارزیابی گستره‌های فضایی فقر شهری در شهر یزد. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 3 (46)، 695-677 .
2. زادولی، ف. (1397). سنجش الگوی گستردگی فقر شهری با رویکرد آینده‌پژوهی، نمونه موردی: کلان‌شهر تبریز. رساله‌ی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، تبریز: دانشگاه تبریز.
3. صابری‌فر، ر. (1399). واکاوی احساس نابرابری و اثر آن بر مشارکت شهروندان در اداره‌ی کلان‌شهرها (موردشناسی: شهر مشهد). جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای، 10(35)، 162-143.
4. طارمی، ع. (1387). سنجش فقر شهری در محله‌ی اسلام‌آباد زنجان با استفاده ازGIS . پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، زنجان: دانشگاه زنجان.
5. کاپلان، د.، اچم جیمز، ا.، و ویلرم استیون آر، ه. (1391). جغرافیای شهری. ترجمه‌ی حسین حاتمی‌نژاد و عبدالمطلب برات­نیا. تهران: انتشارات سمت.
6. محمدی، م.ع.، ودادهیر، ا.، سیفی، ع.، و مشتاق، ر. (1391). فراتحلیل مطالعات فقر در ایران. رفاه اجتماعی، 12(45)، 48-7.
7. ملکی، س.، امان‌پور، س.، و زادولی خواجه، ش. (1395). سازمان‌یابی فضایی و گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی در کلان‌شهر تبریز. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 5(1)، 104-87.

 

8. Acemoglu, D., & Robinson, J. A. (2012). Why nations fail: The origins of power, prosperity and poverty. New York: Crown Business.
9. Acemoglu, D., Johnson, S., & Robinson, J.A. (2001). The colonial origins of comparative development: An empirical investigation. American Economic Review, 91, 1369–1409.
10. Baharoglu, D. & Kessides, C. (2002). Urban Poverty. Volume 2 – Macroeconomic and Sectoral Approaches, Chapter 16 – Urban Poverty, pp. 124-159.
11. Baker, J.L. (2008). Urban poverty: A global view. Urban papers; no. UP-5. Washington, DC: World Bank.
12. Berner, E. (2000). Poverty alleviation and the eviction of the poorest: towards urban land reform in the Philippines. International Journal of Urban and Regional Research, 24(3), 554–566.
13. Chamhuri, N.H., Abdul Karim, H., & Hamdan, H. (2012). Conceptual framework of urban poverty reduction: A review of literature. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 68, 804-814.
14. Cobbinah, P.B., Erdiaw-Kwasie, M.O., & Amoateng, P. (2015). Rethinking sustainable development within the framework of poverty and urbanisation in developing countries. Environmental Development, 13, 18–32.
15. Cohen, B. (2006). Urbanisation in developing countries: Current trends, future projections, and key challenges for sustainability. Technology in Society, 28, 63–80.
16. Curley, A. (2005). Theories of urban poverty and implications for public housing policy. J. Soc. & Soc. Welfare.
17. Duclos, J. Y., & Araar, A. (2006). Poverty and equity: Measurement policy and estimstion with DAD. New York: Springer.
18. Duque, J.C., Patino, J.E., Ruiz, L.A., & Pardo-Pascual, J.E. (2015). Measuring intra-urban poverty using land cover and texture metrics derived from remote sensing data. Landscape and Urban Planning, 135, 11-21.
19. Elhadary, Y. A. E., & Samat, N. (2014). Political economy and urban poverty in the developing countries: Lessons learned from Sudan and Malaysia. Journal of geography and Geology, 4(1), 212-223.
20. Gilbert, A. (2014). Environment studies. Chapter 5:6 - Housing the Urban Poor in The companion to development studies, pp 257-262.
21. Kalu, K.N. (2004). Embedding African democracy and development: The imperative of institutional capital. International Review of Administrative Sciences, 70(3), 527–545.
22. Lanjouw, P., & Marra, M.R. (2018). Urban poverty across the spectrum of Vietnam’s towns and cities. World Development, 110, 295-306.
23. Liu, Y. & Wu, F. (2006). Urban Poverty Neighborhoods: Typology and Spatial Concentration under China’s Market Transition, a Case Study of Nanjing. Geoforum, 37(4), 610-626.
24. Marshall J.D., McKone, T.E., Deakin, E. & Nazaroff, W.E. (2005). Inhalation of motor vehicle emissions: effects of urban population and land area. Atmospheric Environment, 39(2), 283-295.
25. Muyeba, S. (2019). Institutional capital, urban poverty and household wealth in Cape Town. World Development Perspectives, 16(123), 1-13.
26. North, D. (1990). Institutions, institutional change and economic performance. Cambridge: Cambridge University Press.
27. Ravallion, M., Chen, S., & Sangraula, P. (2007). New evidence on the urbanisation of global poverty. In Policy research paper No. 4199. Washington, D.C: World Bank.
28. Ren, C. (2011). Modeling poverty dynamics in moderate-poverty neighborhoods: a multi-level approach. Doctoral dissertation, The Ohio State University.
29. Schouten, M.A.C. & Mathenge, R.W. (2010). Communal sanitation alternatives for slums: a case study of Kibera, Kenya. Journal of Physics and Chemistry of Earth, 35(13-14), 815-822.
30. Simler, K., Harrower, S., & Massigarela, C. (2003). Estimating poverty indices form Simple indicators surveys. Development Research Group World Bank, Washington Dc, USA
31. Vearey, J., Thomson, K., Sommers, T., & Sprague, C. (2017). Analysing local-level responses to migration and urban health in Hillbrow: the Johannesburg Migrant Health Forum. BMC public health, 17(3), 427.
32. Wu, J.G., Jenerette, G.D., Buyantuyev, A., & Redman, C.L. (2011). Quantifying spatiotemporal patterns of urbanization: The case of the two fastest growing metropolitan regions in the United States. Ecological Complexity, 8, 1, 1–8.
33. Zainal, N.R., Gurmit, K., NorAisah, A., & Jamaliah M.K. (2012). Housing conditions and quality of life of the urban poor in Malaysia. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 15(50), 827 – 838.