قلمرو تأثیر سؤال راوی با محوریّت قاعدۀ العبرة

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 اسفند 1400

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.72671.1197

نویسندگان

محمد زنده دل^{* 1}؛ سید علی دلبری²

¹طلبه سطح چهار حوزه علمیه خراسان

²دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

چکیده

از قواعد پرکاربرد در استنباط احکام، قاعدۀ «العبرة بعموم اللفظ لا بخصوص السبب» است که فقیه را در شناسایی قلمرو حکم یاری می‌رساند. اغلب روایات با اینکه عام است ولی در پاسخ به سؤالِ خاصِ راوی صادر شده و اینکه معیار در این احادیث، عمومیّت پاسخ معصوم است و یا خصوصیّت سؤال، مورد بحث و نظر است. سؤال راوی به عنوان یک سبب صدور این قابلیت را دارد که جواب عام معصوم را تحت تأثیر قرار دهد و قاعدۀ العبرة دایرۀ این تأثیر گذاری را تعیین می‌کند. در کتب اصولی متقدمان به طور اجمالی به برخی از زوایای قاعده اشاره شده است.

این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی کوشیده است تا با تأمل در نظریات اصولی و بررسی واکنش فقیهان در مواجهه با قاعدۀ العبرة، تصویر دقیقی از این قاعده و مجاری آن را پیش روی مخاطبان قرار دهد.

قاعدۀ العبرة نقش مهمّی در توسعه احکام شرعی دارد. قاعدۀ العبرة از مصادیق اصالة الظهور است. اجماع قولی و عملی، سیرۀ اهل بیت و ادلۀ حجیّت ظواهر برای اعتبار این قاعده کفایت می‌کند. مسبوق بودن کلام معصوم به سؤال راوی، استقلال جواب معصوم و عدم مخالفت آن با قواعد مسلم شرعی، از جمله مقوّمات قاعدۀ العبرة می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

العبرة بعموم اللفظ؛ سوال؛ ‌راوی؛ سبب؛ خصوصیت مورد