وحدت وجود؛ خدای نامتناهی و لوازم الهیاتی آن در منظومه فکری علامه جوادی آملی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 5، دوره 52، شماره 2 - شماره پیاپی 105، آذر 1399، صفحه 95-120

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.75442.1107

نویسنده

امین دهقانی^*

دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد و طلبه سطح چهار حوزه علمیه قم

چکیده

یکی از مهم­ترین و مبنایی‌ترین مسائل حِکمی که تأثیرات و لوازم مهمی نیز در پی‏دارد، مسئلۀ وحدت شخصی وجود است؛ که با آن حکمت به افق عرفان وارد شده و بدین ترتیب همه مسائل و مباحث فلسفی کیفیّتی نوین می‏یابند. در این مقاله بر اساس دیدگاه حکیم متالّه آیت‏‌الله جوادی آملی (جامع فلسفه، عرفان و تفسیر) بر اساس نامتناهی بودن واجب تعالی به اثبات وحدت شخصی وجود و نیز نقد یک تلقی از حقیقت نامتناهی (که با غیر وحدت شخصی هماهنگی دارد) پرداخته، و سپس به لوازم تأثیرات و تحولات مهمی که امتداد آن محسوب می‏شود می‏‌پردازیم؛ لوازم و تحولاتی مانند: «تحول تشکیک در وجود به تشکیک در ظهورات وجود»، «ارجاع علیت به تشأن»، «آیت بودن اشیاء برای خداوند»، «تحول در قاعدۀ الواحد»، «افزایش اقسام حمل»، «تحول در قاعده بسیط الحقیقه»، «امتناع شهود ذات و صفات ذاتی»، «نسبت یکسان خداوند به همه چیز»، «محال بودن حلول و اتحاد واجب تعالی»، «تحول در مستقل و رابط»، «محال بودن تغییر در خداوند»، «از سنخ تجلی شدن اضافۀ اشراقی»، «بازگشت حدوث و قدم به ظهور و خفا» و دیگر موارد. از این‏‌رو این اثر را می‌‏توان منبعی راهبردی برای تبیین مسایل مهم فلسفی و مسایل مهم عرفانی و نیز تنقیح مرز بین این دو و صیرورت اولی به دومی نیز به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها

وحدت شخصی وجود؛ وحدت وجود؛ عرفان؛ جوادی آملی؛ آیت الله جوادی آملی؛ حکمت متعالیه؛ هستی‌شناسی

مراجع

قرآن کریم

امینی نژاد، علی، حکمت عرفانی، تحریری از درس های عرفان نظری استاد سید یدالله یزدان پناه، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۴.

جوادی آملی، عبدالله، آفاق اندیشه، قم، اسراء، ۱۳۹۱.

جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، ج۱، ۲، ۶، ۷، قم، اسراء، ۱۴۰۰.

جوادی آملی، عبدالله، تحریر ایقاظ النائمین، ج۱-۲، قم، اسراء، ۱۳۹۷.

جوادی آملی، عبدالله، تحریر رساله الولایه، ج۱-۲، قم، اسراء، ۱۳۹۵.

جوادی آملی، عبدالله، تسنیم (تفسیر ترتیبی)، ج۱، ۲، ۳، ۴، ۸، ۹، ۱۲، ۲۴، ۲۵، ۲۶، ۳۰، ۳۳، ۴۳، ۴۵، و ۴۷، قم، اسراء، ۱۳۹۸.

جوادی آملی، عبدالله، تفسیر انسان به انسان، قم، اسراء، ۱۳۸۵.

جوادی آملی، عبدالله، توحید در قرآن، قم، اسراء، ۱۳۸۸.

جوادی آملی، عبدالله، حکمت علوی، قم، اسراء، ۱۳۸۷.

جوادی آملی، عبدالله، حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه، قم، اسراء، ۱۳۸۶.

جوادی آملی، عبدالله، رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه)، ج۱، ۲، ۳، ۵، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۴، ۱۵، ۱۶، ۱۷، ۱۸ و۱۹، قم، اسراء، ۱۳۹۶.

جوادی آملی، عبدالله، سرچشمه اندیشه، ج۱، ۲، ۳ و۵، قم، اسراء، ۱۳۹۳.

جوادی آملی، عبدالله، سروش هدایت، ج۷، ۸ و۹، قم، اسراء، ۱۴۰۰.

جوادی آملی، عبدالله، سیره رسول اکرم (ص) در قرآن، ج۱، قم، اسراء، ۱۳۸۵.

جوادی آملی، عبدالله، شمیم ولایت، قم اسراء، ۱۳۸۶.

جوادی آملی، عبدالله، عقلانیت شهود (تحریر فصوص الحکم)، ج۱، قم، اسراء، ۱۳۹۹.

جوادی آملی، عبدالله، علی (ع) مظهر اسمای حسنای الهی، قم، اسراء، ۱۳۸۷.

جوادی آملی، عبدالله، عین نضاخ (تحریر تمهیدالقواعد)، ج۱-۳، قم، اسراء، ۱۳۹۰.

جوادی آملی، عبدالله، معاد در قرآن، ج۱، قم، اسراء، ۱۳۸۵.

جوادی آملی، عبدالله، معرفت شناسی در قرآن، قم، اسراء، ۱۳۸۸.

جوادی آملی، عبدالله، هدایت در قرآن، قم، اسراء، ۱۳۸۸.

صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۰ ق.

مصباح یزدی، محمدتقی، آموزش فلسفه، ج۲، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱.

یزدان‏ پناه، سید یدالله، مبانی و اصول عرفان نظری، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۹۱.