سلسله مراتب رده‌شناختی و حذف مفعول در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 اسفند 1400  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2022.74853.1084

نویسندگان

فائزه سلیمی¹؛ والی رضایی ²؛ محمد عموزاده³

¹گروه زبانشناسی دانشکده زبانهای خارجی دانشگاه اصفهان

²اصفهان

³گروه زبانشناسی دانشگاه اصفهان

چکیده

از میان فرایندهای کاهندة ظرفیت فعل می‌توان به حذف مفعول اشاره کرد که در آن فعل متعدی بدون بیان مفعول به صورت یک فعل تک ظرفیتی به کار می رود . با این حال درک مخاطب از معنای جمله و نیز مفهوم مفعول محذوف کامل بوده و حذف مفعول در انتقال پیام خللی ایجاد نمی‌کند. ساخت حذف مفعول مورد نظر در پژوهش حاضر متفاوت از حذف به قرینه و حذف بافتی است و نمونه‌هایی را شامل می‌شود که مرجع مفعول جایی پیشتر در متن گفتاری یا نوشتاری ذکر نشده باشد و بافت زبانی و موقعیتی نیز سرنخ‌هایی برای تشخیص مرجع مفعول حذف شده به دست ندهد. هدف پژوهش حاضر بررسی ویژگی‌های مرجع مفعول محذوف بر مبنای عمده‌ترین سلسله مراتب رده‌شناختی است. به این منظور که از این طریق بتوان رفتار مفعول قابل حذف را در قیاس با مفعول سرنمون حاضر در جمله پیش‌بینی نمود. از این رو 435 مورد حذف مفعول از منابع متعددی استخراج گشته و به لحاظ جان‌داری، ارجاعیت، معرفگی و شمار مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که مفعول برای این که قابلیت حذف داشته باشد باید دارای ویژگی‌های متفاوت از مفعول مستقیمی باشد که در زبان فارسی با تکواژ «را» حالت‌نشانی می‌شود. علاوه بر این، عاملی همچون مقولة شمار که در تظاهر واژنحوی مفعول مستقیم حاضر در جمله نقشی نداشته باشد، بر احتمال حذف مفعول نیز تأثیری نخواهد داشت و مفعول مفرد و جمع به یک میزان امکان حذف خواهند داشت.

کلیدواژه‌ها

حذف مفعول؛ کاهش ظرفیت؛ رده‌شناسی؛ سلسله مراتب رده‌شناختی؛ تغییر گذرایی