سلسله مراتب رده‌شناختی و حذف مفعول در زبان فارسی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 26، فروردین 1401، صفحه 135-157   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2022.74853.1084

نویسندگان

فائزه سلیمی¹؛ والی رضایی^{* 2}؛ محمد عموزاده³

¹دانشجوی دکتری زبانشناسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

²دانشیار زبانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

³استاد زبانشناسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

از میان فرآیندهای کاهندة ظرفیت فعل می‌توان به حذف مفعول اشاره کرد که در آن فعل متعدی بدون بیان مفعول به صورت  یک فعل تک ظرفیتی به کار می رود. با این حال درک مخاطب از معنای جمله و نیز مفهوم مفعول محذوف کامل بوده و حذف مفعول در انتقال پیام خللی ایجاد نمی‌کند. ساخت حذف مفعولِ مورد نظر در پژوهش حاضر متفاوت از حذف به قرینه و حذف بافتی است و نمونه‌هایی را شامل می‌شود که مرجع مفعول جایی پیشتر در متن گفتاری یا نوشتاری ذکر نشده باشد و بافت زبانی و موقعیتی نیز سرنخ‌هایی برای تشخیص مرجع مفعول حذف شده به دست ندهد. هدف پژوهش حاضر بررسی ویژگی‌های مرجع مفعول محذوف بر مبنای عمده‌ترین سلسله مراتب رده‌شناختی است. به این منظور که از این طریق بتوان رفتار مفعول قابل حذف را در قیاس با مفعول سرنمون حاضر در جمله پیش‌بینی نمود. از این رو 435 مورد حذف مفعول از منابع متعددی استخراج گشته و به لحاظ جان‌داری، ارجاعیت، معرفگی و نیز با توجه به سلسله مراتب جان‌داری گسترده مورد ارزیابی قرار گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که بر خلاف مفعول حاضر در جمله، مفعول قابل حذف در پایین‌ترین جایگاه‌های سلسله مراتب مذکور قرار داشته و عموماً بی‌جان، نکره، غیرارجاعی و عام است.

کلیدواژه‌ها

حذف مفعول؛ کاهش ظرفیت؛ رده‌شناسی؛ سلسله مراتب رده‌شناختی؛ تغییر گذرایی

مراجع

1. راسخ‌مهند. محمد(1396). نحو زبان فارسی: نگاهی نقشی-رده‌شناختی. تهران: نشر آگه.
2. رضایی، والی و فاطمه بهرامی. (1394). مبانی رده‌شناسی زبان. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
3. قیاسوند، مریم. (1398). تناوب‌ها و طبقات فعلی در فارسی. پایان‌نامه دکتری رشته زبان‌شناسی همگانی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بوعلی سینا.
4. هوشمند، مژگان. (1393). تعدی در زبان فارسی: تحلیلی نقشی-رده‌شناختی. پایان نامه دکتری رشته زبان‌شناسی همگانی، دانشکده زبان‌های خارجی، دانشگاه اصفهان.
5. Aissen, J (2003), “Differential object marking: iconicity vs. economy”, Natural Language & Linguistic Theory, 21(1): 435–483
6. Belloro, A. V (2007), Spanish Clitic Doubling: A Study of the Syntax-Pragmatics Interface, PhD thesis, University of New York at Buffalo, Department of Linguistics.
7. Comrie, B (1989), Language typology and linguistic universals. syntax and morphology, Oxford: Blackwell.
8. Cennamo, M (2017), “Object omission and the semantics of predicates in Italian in a comparative perspective”. In L. Hellan, A. Malchukov and M. Cennamo (Eds.), Introduction: Issues in contrastive valency studies (pp. 251-273). Amsterdam: John Benjamins Publishing.
9. Croft, W (2003), Typology and universals, Cambridge: Cambridge University Press.
10. Dabir-Moghaddam, M (1992), “On postposition ra in Persian”, Iranian Journal of Linguistics. 7(1): 2-60.
11. Dixon, R. M. W. and A. Y Aikhenvald (2000), Changing valency: case studies in transitivity. Cambridge: Cambridge University Press.
12. Enç, M (1991), “The semantics of specificity”, Linguistic Inquiry, 22(1): 1-25.
13. Fillmore, C. J (1986), “Pragmatically controlled zero anaphora”, Proceeding of twelfth annual meeting of the Berkeley Linguistics Society, PP: 95-107.
14. Glass, L (2020), “Verbs describing routines facilitate object omission in English”, Proceedings of the linguistic society of America, No. 5. PP: 44-58.
15. Goldberg, A (2001), “Patient arguments of causative verbs can be omitted: The role of information structure in argument distribution”, Language Sciences, 23(4): 503-524.
16. Graf, E., A. Theakston, E. Lieven and M. Tomasello (2015), “Subject and object omission in children’s early transitive constructions: A discourse- pragmatic approach”, Applied Psycholinguistics, No. 36. PP: 701- 727.
17. Karimi, S (2003), “On scrambling in Persian”, In S. Karimi (ed.), word order and scrambling. Oxford: Blackwell Publishers.
18. Kemmer, S (1993), The Middle Voice. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins.
19. Key, G (2008), “Differential object marking in a Medieval Persian text”, In S. Karimi et. al. (eds.), Aspects of Iranian Linguistics, Newcastle: Cambridge Scholar Publishing, PP: 227-248.
20. Kittila, S (2002), Transitivity: Towards a Comprehensive Typology, D. dissertation, university of Turku: Abo Akademis Tryckeri.
21. Liu, D (2008), “Intransitive or Object Deleting: Classifying English Verbs Used without an Object”, Journal of English Linguistics, 36(4): 289-313.
22. Luraghi, S (2004), “Null objects in Latin and Greek and the relevance of linguistic typology for language reconstruction”, Journal of Indo- European monograph series, No. 49. PP: 234- 256.
23. Nᴂss, A (2007), Prototypical transitivity, Amsterdam: John Benjamins Publishing.
24. Paul, D (2008). “The individuation function of the Persian indefinite suffix”, In Aspects of Iranian Linguistics, Karimi et. al. (eds.). Newcastle: Cambridge Scholar Publishing, 309-328.
25. Tsimpli, I. M. and D. Papadopoulou (2006), “Aspect and argument realization: A study on antecedentless null objects in Greek”, Lingua, 116(10): 1595- 1615.
26. Velasco, D. G. and C. P. Munoz (2002), “Understood objects in functional Grammar”, Working paper in functional grammar, 76(1): 1-24.
27. Weissenrieder, M (1995), “Indirect object doubling: saying things twice in Spanish”, Hispania ,78(1): 169-177.
28. Zyzik, E. C (2008), “Null objects in second language acquisition: Grammatical vs. performance models”, Second Language Research, No. 24. PP: 65-110