تحلیل اثرات بخش غیررسمی بر وضعیت خانوارهای روستایی مهاجر (مطالعه موردی: دهستان رشتخوار)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 2، دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 42، فروردین 1402، صفحه 35-71   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2022.68575.1012

نویسندگان

سید هادی طیب‌نیا^{* 1}؛ علی ایزدی²

¹دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

بخش غیررسمی، موضوع بسیار مهم و چالشی در دهه‌­های اخیر در شهرهای کشورهای جهان سوم بوده است. در این راستا، مهاجرت به­‌عنوان یکی از مهم‌­ترین عوامل تأثیرگذار در استان خراسان رضوی نقش بسیار مهم و پررنگی را در خانوارهای روستایی ایفا می­‌کند. با توجه به اینکه اغلب خانوارهای روستایی مهارت و استعداد کافی برای مشغول شدن در کارهای شهری را ندارند، به بخش غیررسمی روی می­‌آورند. در این میان، بخش غیررسمی تبعات و آثار مختلف ازجمله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی بر بنیان خانواده­‌های مهاجر داشته است. هدف پژوهش حاضر، بررسی آثار و پیامدهای بخش غیررسمی بر خانوارهای روستایی مهاجر در دهستان رشتخوار واقع در خراسان رضوی است. روش این پژوهش، توصیفی‌–تحلیلی است. مطالعات میدانی تحقیق، در سطح روستا و خانوار صورت گرفت. در این راستا، آثار و پیامدهای بخش غیررسمی بر وضعیت خانوارهای روستایی در 300 مورد (افراد مهاجر) در این دهستان بررسی شد. بدین‌منظور، ابتدا ضمن مطالعات اسنادی و بازدیدهای اولیه میدانی، طیف گسترده­ای از شاخص‌ها متناسب با شرایط روستاهای مطالعه‌شده تعیین شد. سپس جمع­‌آوری داده‌­ها براساس شاخص‌­های انتخابی انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده‌­ها از تحلیل‌های آماری و فضایی و نرم‌افزارهای SPSS و تکنیک کوپراس استفاده شد. با توجه به یافته‌­های آزمون فریدمن، عامل اقتصادی با میانگین (21/4) بالاترین رتبه را در بررسی آثار و پیامدهای بخش غیررسمی بر وضعیت خانوارهای روستایی مهاجر به خود اختصاص داد و عامل فرهنگی با میانگین (46/3) پایین­‌ترین رتبه را داشت. پژوهش حاضر از این نظر اهمیت دارد که با بیان آثار و پیامدهای بخش غیررسمی بر خانوارهای روستایی مهاجر، می­‌توان گام مهمی در راستای ماندگاری خانوارها در سطح دهستان برداشت.

کلیدواژه‌ها

مهاجرت؛ بخش غیررسمی؛ اثرات بخش غیررسمی؛ دهستان رشتخوار

مراجع

1. هاریسون، پ. (1364). درون جهان سوم (ش. وجدی. مترجم) (چاپ اول). تهران: انتشارات فاطمی.
2. اکبرپور، م. (1395). واکاوی تأثیر شبکه­‎های مهاجرت‎­های روستایی بر کلانشهر کرج (مطالعه موردی: دهستان کوهسار- شهرستان هشترود). فصلنامه برنامه­‌ریزی منطقه­‌ای، 7(27)، 132-117.
3. بستانی، ع.، و جوانی، خ. (1393). پیامدهای مهاجرت­‌های شغلی خانوارهای روستایی به کشورهای عربی (مورد: بخش مرکزی شهرستان لارستان). فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 3(7)، 105-93.
4. بهارلوئی ک.، و نقدی دورباطی، ز. (1386). بررسی رابطه حاشیه­نشینی و جغرافیای پیاده‌روها به­‌عنوان یکی از معضلات کلان‌شهرها. در مجموعه مقالات دومین همایش سراسری جغرافیا و قرن 21 (صص. 217-208). نجف آباد: دانشگاه آزاد نجف آباد.
5. بهفروز، ف. (1388). زمینه­‌های غالب در جغرافیایی انسانی (چاپ اول). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
6. پاپلی یزدی، م. ح.، و ابراهیمی، م. ا. (1387). نظریه‌های توسعه روستایی (چاپ اول). تهران: انتشارات سمت.
7. پوراقبالی، م.، شمس، ع.، و قبدی، ا. (1399). سنجش پیامدهای خشکسالی و تأثیر آن­ها بر نیت مهاجرت جوانان روستایی شهرستان همدان. روستا و توسعه، 23 (3)، 77-51.
8. جمالی، ف.، صدرموسوی، م.، و لیوارجانی، پ. (1388). بررسی ویژگی­‌های اجتماعی–اقتصادی شاغلان بخش غیررسمی در مادرشهر تبریز (نمونه موردی: سبزه میدان). نشریه جغرافیا و برنامه‌­ریزی (دانشگاه تبریز)، 14(29)، 87-115.
9. جمشیدی، م.ک.، محمدی یگانه، ب.، و حسین‌­زاده، ا. (1397). تحلیلی بر عوامل مؤثر در توسعه‌­یافتگی و نقش آن در مهاجرت­‌های روستایی (مطالعه موردی: استان زنجان). فصلنامه ­برنامه‌­ریزی منطقه­‌ای، 8 (32)، 22-11.
10. حسین‌­زاده، ع.، معمری، م.، و قربانی، ا. (1398). عوامل اقتصادی و اجتماعیب اثرگذار بر مهاجرت روستاییان (مطالعه موردی: سامان­‌های عرفی روستایی حوزه انارچای مشکین شهر). فصلنامه اقتصاد و توسعه روستایی، 8(4)، 259-243.
11. خطیبی، ع. (1399). عرب هوله از خلیج تا خلیج. پژوهشنامه اورمزد، 50، 113-96.
12. رحمانی، ع.، و هاشمی، س.م. (1397). حمایت­‌های اجتماعی در کارشایسته (با تأکید بر حمایت­‌های بیمه اجتماعی و چالش‌­های فرآوری آن در نظام تامین اجتماعی). فصلنامه رفاه اجتماعی، 18(69)، 54-9.
13. رحیمی، ا.، واعظی، م.، و باکویی، م. (1398). بررسی و تحلیل روند مهاجرت و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان هریس. فصلنامه برنامه‌­ریزی منطقه­‌ای، 9 (34)، 116-107.
14. رضازاده، ع.، شکری، ت.، ایمان­‌زاده، م.، و خداوردی­‌زاده، ص.(1397). اثر آستانه­‌ای تولید ناخالص داخلی واقعی بر توسعه بیمه زندگی ایران، رویکرد غیر خطی رگرسیون انتقال ملایم. پژوهشنامه بیمه (صنعت بیمه)، 33 (3)، 22-1.
15. سجاسی قیداری، ح.، و سعادتی، ر. (1399). عوامل و مؤلفه­‌های تأثیرگذار بر افزایش تعلق مکانی و ماندگاری جوانان در محیط‌­های روستایی(مطالعه موردی: دهستان فضل شهرستان نیشابور). نشریه علمی–پژوهشی جغرافیا و برنامه­‌ریزی، 23 (69)، 126-105.
16. سلمانی، م.، رضوانی، م.ر.، پورطاهری، م.، و ویسی، ف. (1390). نقش مهاجرت فصلی در معیشت خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: شهرستان سروآباد-استان کردستان). مجله پژوهش­‌های جغرافیای انسانی، 77، 127-118.
17. شادمهری، م .ا. (1386). بررسی وضعیت شاغلین در بخش غیررسمی (مطالعه موردی: شهرستان مشهد). مجله دانش و توسعه، 21(1)، 157-137.
18. طالشی، م.، و شبنما، م. (1396). نقش عوامل اقتصادی–اجتماعی در مهاجرت­‌های روستایی شهری ناحیه نور علی بیگ ساوه. فصلنامه علمی–پژوهشی و بین‌­المللی انجمن جغرافیای ایران، 15(54)، 60-43.
19. عبدالله­‌زاده، غ. ر، اژدرپور، ع. ر.، و شریف‌­زاده، م.ش. (1398). بررسی عوامل مؤثر بر گرایش به مهاجرت ذر بین روستاییان شهرستان زابل. نشریه علمی–پژوهشی جغرافیا و برنامه­‌ریزی، 23(67)، 195-173.
20. عبدی ع.، کرمی، ت.، و مستجابی، ح. (1396). تبین مفهومی پیامدهای امنیتی حاشیه شهرنشینی شهری و مسأله تعلق مکانی. نشریه انتظام علوم اجتماعی، 9(4)، 200-167.
21. عنابستانی، ع.ا.، و نامدار، م. (1395). بررسی پیامدهای فعالیت­‌های غیررسمی (کالاهای غیروارداتی) روستاییان بر توسعه سکونتگاه‌های روستایی (مورد: منطقه دهشیخ و سیگار- شهرستان لامرد). فصلنامه برنامه‌­ریزی منطقه­‌ای، 6(23)، 128-113.
22. مجتبایی، ک.، نوابخش، م.، کلدی، ع.ر.، و زارع مهدوی، ق. (1399). تأثیر مهاجرت بر تغییر­پذیری انسجام اجتماعی. پژوهشنامه نظم و امنیت انتظامی، 13(2)، 70-51.
23. محمدبیگی، ع. ا. (1374). جایگاه بخش غیررسمی در اقتصاد ایران. نشریه علمی و برنامه­‌ریزی و بودجه، 2 (7)، 95-113.
24. محمدی، س.، و راستگونژاد، س. ب. (1397). بررسی تغییرات تاب‌­آوری معیشتی خانوارهای روستایی در دو دوره سکونت در شهر و مهاجرت به روستاها (مطالعه موردی: دهستان دزلی شهرستان سروآباد). جغرافیا (فصل­نامه علمی–پژوهشی و بین­‌المللی انجمن جغرافیای ایران)، 16(59)، 177-161.
25. مشهدی‌­زاده دهاقانی، ن. (1390). تحلیلی از ویژگی­‌های برنامه­‌ریزی شهری در ایران (چاپ دهم). تهران: انتشارات علم و صنعت.
26. مطیعی لنگرودی، ح. (1389). جغرافیای اقتصادی ایران (کشاورزی) (چاپ ششم). مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی فردوسی مشهد.
27. مکانیکی، ج.، و قالیبافان، ح. (1382). اثرات مهاجرفرستی بر ساختار جمعیت مناطق روستایی (مطالعه موردی: شهرستان بیرجند). مجله جغرافیا و توسعه، 1، 179-165.
28. میرفردی، ا.، حیدری، ا.، و امینی‌خو، م. (1399). سنجش میزان تحرک اجتماعی مهاجرین روستا–شهری و ارتباط آن با سرمایه اجتماعی (مطالعه موردی: مهاجرین شهرهای یاسوج و مادوان). فصلنامه علمی برنامه‌ریزی منطقه‌­ای، 10(37)، 140-123.
29. نصیری، ح.، رضازاده، ا.، و بیات، ن. (1398). پیامدهای امنیتی و انتظامی مشاغل کاذب در شهرستان رشت. فصلنامه پژوهش­‌های انتظامی، 14(2)، 320-303.
30. نقوی، م. ر.، و بیگلری، ش. (1392). نقش مخاطرات طبیعی (خشکسالی کشاورزی) در مهاجرت روستایی با استفاده از روش(SAW)، نمونه موردی: دهستان شهدا شهرستان بهشهر. فصلنامه جغرافیای طبیعی، 6 (19)، 96-85.
31. الهیاری، م.، توسلی، ا.، و نقوی، م. ر. (1398). بررسی وضعیت کشاورزی و نقش آن در مهاجرت روستایی با استفاده از روش‌­های آماری ناپارامتری (مطالعه موردی: روستاییان شهرستان چاراویماق). فصلنامهة راهبردهای توسعه روستایی، 8(4)، 487-475.
32. یعقوبی، ج.، و زبیدی، ط. (1397). بررسی انگیزه­‌های مهاجرت معکوس و پیامدهای آن در روستاهای شهرستان ایجرود- استان زنجان. فصلنامه پژوهش­‌های روستایی، 9(2)، 207-196.

 

33. Benson, M., & O'reilly, K. (2009). Migration and the search for a better way of life: a critical exploration of lifestyle migration. The Sociological Review, 57(4), 608-625
34. Chen, M. (2005), The business environment informal economy creating condition poverty reduction. Egypt:
35. Chakraborty, S. (2021). Women in the Indian informal economy. Retrieved from http://164.52.210.154:8080/jspui/bitstream/123456789/1615/1/16158181Women-in-the-Indian-Informal-Economy-Brief_-_IWWAGE_compressed.pdf
36. Daniels, P. W. (2004), Urban challenges: The formal and informal economies in maga-cities. Cities, 21(6), 501-511.
37. Delmelle, E., Nilsson, I., & Adu, P. (2021). Poverty suburbanization, job accessibility, and employment outcomes. Social Inclusion, 9(2), 166-178.
38. Elgin, C., & Oyvat, C. (2013), Lurking in the cities: Urbanization and the informal economy. Structural Change and Economic Dynamics, 27, 36-47.
39. Ette, A., & Witte, N. (2021). Brain drain or brain circulation? Economic and non-economic factors driving the international migration of German citizens: The global lives of German migrants. Consequences of International Migration Across the Life Course, 65-83.
40. Hall, P., & Ulrich, P. (2000). Urban future 21: A global agenda for twenty-first century cities. London: E & FN Spine.
41. Henley, A &, Arabsheibani, R. (2009). On defining and measuring the informal sector: Evidence from Brazil. World Development, 37(5), 992-1003.
42. Katouzian, H. (1981). The political economy of modern Iran: Despotism and pseudo-modernism (pp. 1926–1979). Cham: Springer.
43. Khuong, N. V., Shabbir, M. S., Sial, M. S., & Khanh, T. H. T. (2021). Does informal economy impede economic growth? Evidence from an emerging economy. Journal of Sustainable Finance & Investment, 11(2), 103-122.
44. Kumar, A., Rout, S., Chopra, M. K., Mishra, D. G., Singhal, R. K., Ravi, P. M., & Tripathi, R. M. (2014). Modeling of 137Cs migration in cores of marine sediments of Mumbai Harbor Bay. Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, 301(2), 615-626.
45. Liu, Y. Q., Zhang, F. Z., Wu, F. L., Liu, Y, & Li, Z. G, (2017), The subjective wellbeing ofmigrants in Guangzhou, China: The impacts of the social and physical environment. Cities, 60, 333-342.
46. Maneepong, C., & Walsh, J. C. (2013). A new generation of Bangkok Street vendors: Economic crisis as opportunity and threat. Cities, 34, 37-43.
47. Nguyen, L. D., Riebe, K., &Grote, U, (2015). Rural–urban migration, household vulnerability, and welfare in Vietnam. World Development, 71(8), 79–93.
48. Partridge, M. D., Ali, K., & Olfert, R. M. (2010), Rural-to-urban commuting: Three degrees of integration, Growth and Change, 41(1), 303–335.
49. Reddy, M, Naidu, V and Mohanty, M. (2004). The urban informal sector in Fiji: Results from a survey. Fijian Studies, 1(1),127-154
50. Sîrbu, A., Andrienko, G., Andrienko, N., Boldrini, C., Conti, M., Giannotti, F., ..., & Sharma, R. (2021). Human migration: the big data perspective. International Journal of Data Science and Analytics, 11(4), 341-360.