شناسایی و اولویت‌بندی عوامل موثر بر کم‌آ‌بی در استان کرمانشاه با کمک فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی

آب و توسعه پایدار

مقاله 5، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 22، اسفند 1400، صفحه 33-42   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v8i4.2108.1073

نویسندگان

جمال فتح اللهی^{* 1}؛ سید محمد باقر نجفی¹؛ شیما فرهنگیان²

¹استادیار گروه اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی و تربیتی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²دانشجوی کارشناسی ‏ارشد اقتصاد، دانشکده علوم اجتماعی و تربیتی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

چکیده

شناسایی عوامل موثر و تعیین‌کننده کم‌آبی در هر منطقه شرط لازم برای مدیریت صحیح عرضه و تقاضای آب و بسترسازی برای سازگاری با کم‌آبی است. هرچند استان کرمانشاه بر اساس شاخص‌های متداول تعیین بحران آب در وضعیت بحران قرار ندارد اما تداوم وضع موجود به بحران خواهد رسید و نیازمند بازنگری در رویکردهای مدیریت منابع آب استان است. این پژوهش در چارچوب نظری نهادگرایی و با کمک فرایند تحلیل سلسله مراتبی به ‏دنبال شناسایی و اولویت‌بندی عوامل تعیین‌کننده کم‌آبی در استان کرمانشاه است. به‏ این منظور با کمک روش دلفی و ابزار تحلیل سلسله‌ مراتبی و نرم‌افزار EXPERT CHOICE این عوامل شناسایی و اولویت‌بندی شد. نتایج حاکی‏ از آن است که برخلاف رویکردهای متعارف مدیریت منابع آب که بیشتر بر مدیریت عرضه آب تاکید می‌شود، نقش عوامل طرف تقاضا در مساله کم‌آبی استان کرمانشاه بسیار تعیین‌کننده‌تر است به‏ طوری‏که 72/5 درصد از مساله کم‌آبی توسط این عوامل توضیح داده می‌شود. عوامل طرف تقاضا به ترتیب اولویت و سهم در کم‌آبی عبارتند از: بهره‌وری پایین آب در بخش کشاورزی (0/42)، برداشت بی‏رویه از منابع زیرزمینی (0/21)، ساختار تولید بخش کشاورزی (0/13)، صادرات آب مجازی (0/10)، اتلاف آب در مسیر (0/06)، فرهنگ مصرف آب (0/05)، نداشتن کنتور (0/03). در طرف عرضه نیز میزان بارش (0/38)، بیلان آب (0/18)، تبخیر (0/18)، عدم تطابق زمانی بارش و مصرف (0/13)، نوع بارش (0/05)، نوسان بارش (0/05) و عدم بهره‌برداری کافی از آب خاکستری (0/03) به‏ترتیب بیشترین نقش را در ایجاد تنش دارند

کلیدواژه‌ها

بحران آب؛ استان کرمانشاه؛ بهره‌وری آب؛ اقتصاد نهادی؛ تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)

مراجع

آذرخشی، م.، فرزادمهر، ج.، اصلاح، م. و صحابی، ح. 1389. بررسی روند تغییرات سالانه و فصلی بارش و پارامترهای دما در مناطق مختلف آب و هوایی ایران. نشریه مرتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، 66(1): 1-16. 
اسکوهی، م. و اسماعیلی، ک. 1400. تحلیلی بر نظریه‌های حکمرانی و مدیریت منابع آب در ایران. آب و توسعه پایدار، 8(1): 1-10.
بانویی، ع. ‌ا.، ذاکری، ز.، مؤمنی، م. و اسفندیاری کلوکن، م. 1395. تأملی بیشتر در سنجش خالص صادرات آب مجازی در ایران با تأکید بر مسئله بیش‌آوردی و کم‌آوردی ناشی از بهره‌وری. جامعه و اقتصاد، 13(29): 115-130.
ببران، ص. و هنربخش، ن. 1387. بحران وضعیت آب در ایران و جهان. فصلنامه راهبرد، 48: 193-212. 
توکلی، ج. و جمینی، د. 1394. تحلیل عوامل پیش‌برنده تجهیز اراضی زراعی به سیستم‌های آبیاری بارانی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان روانسر). جغرافیا و پایداری محیط، 5(3): 89-100.
چاونس، ب. 2009. اقتصاد نهادی. ترجمه محمود متوسلی، علی نیکونسبتی و زهرا فرضی‌زاده. انتشارات دانشگاه تهران. چاپ اول. 1390. تهران. 
حیدری، ع. 1399. چالش‏های تخصیص آب در ایران. https://otaghiranonline.ir/news/34706 (بازدید 2/7/1400). 
حسین‌تبار، ع. 1393. ارزیابی حجم آب مجازی مبادلاتی محصولات عمده زراعی در کرمانشاه. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد رشته مهندسی کشاورزی آبیاری و زهکشی. دانشگاه رازی.
درخشان، ه. و عمرانیان خراسانی، ح. 1398. ذخیره خشکسالی، ضرورت پایایی. نشریه آب و توسعه پایدار، 6(1): 77-84.
ذوالفقاری، ح.، رحیمی, ح. و اوجی، ر. 1396. ارزیابی اثر تغییر اقلیم بر درجه-روزهای گرمایشی و سرمایشی ایران. جغرافیا و پایداری محیط، 7(22): 1-20.
رنجبر، ا. و فتوکیان، م. ر. 1494. بررسی روند صادرات وواردات آب مجازی در ایران. کنفرانس بین‏‌المللی علوم، مهندسی و فناوری‏‌های محیطی. دانشگاه تهران. ایران. 
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کرمانشاه. 1396. مطالعات آمایش استان کرمانشاه. جلد 4: تحلیل محیط‌زیست.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان کرمانشاه. 1397. مطالعات آمایش استان کرمانشاه، جلد 31: تلفیق. 
سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه. 1396. میزان آب مصرفی برای یک هکتار از محصولات زراعی. کرمانشاه، ایران
سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور. 1397. سیمای بیایان‌ها https://www.frw.ir/02/fa/staticpages/page.aspx?tid=1502 (بازدید 9/8/1397).
شرکت آب منطقه‌ای استان کردستان. 1400. گزارش صنعت آب و فاضلاب تا پایان سال 1398. www.kdrw.ir (بازدید 15/3/1400).
شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه. 1400. گزارش صنعت آب و فاضلاب تا پایان سال 1398. www.kshrw.ir (بازدید 15/3/1400).
شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه. 1398. مطالعات جامع منابع آب استان کرمانشاه. کرمانشاه، ایران.
شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور. 1400. سالنامه آماری سال 1398 صنعت آب و فاضلاب بخش شهری. https://www.nww.ir/statistics-and-information (بازدید 25/6/1400).
طاهرآبادی، ف.، معتمد، م.ک.، خالدیان. م.ر. 1395. تحلیل موانع و مشکلات مدیریت آب کشاورزی در دستیابی به توسعه پایدار؛ مورد: شهرستان‌های کنگاور و صحنه در استان کرمانشاه. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 5(17): 57-70.
قربانی سپهر، آ.، متقی، ا. و یوسفی شاتوری، م. 1398. تحلیل بحران آب در ایران و راه های مقابله با آن. چهاردهمین کنگره انجمن جغرافیایی ایران. تهران. https://civilica.com/doc/876565  (بازدید 12/11/1397).
کیانی، غ. 1396. بررسی وضعیت تجارت داخلی و بین‌المللی آب مجازی در ایران. نشریه علوم آب و خاک علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، 22(1): 115-125.
محمد جانی، ا. و یزدانیان، ز. 1393. تحلیل وضعیت بحران آب در کشور و الزامات مدیریت آن. فصلنامه روند، 65 و 66: 117-144.
مرکز آمار ایران. 1400. حساب‌های منطقه‌ای. https://www.amar.org.ir/ (بازدید 15/5/1400).
مرکز آمار ایران. 1398. سالنامه آماری. مقایسه نسبت ارتفاع بارش سالانه به میانگین بلندمدت در سال‌های 1382-1393.
معصوم‌پور، ج.، میری، م. و باقری سید شکری، س. 1395. اثر تغییر اقلیم برآدهی و ویژگی‌های چشمه‌های کارستی استان کرمانشاه.جغرافیا و پایداری محیط، (21): 51-66.
مهکویی، ح. 1396. ﺗﺤﻠﻴلی ﺑﺮ ﺑﺤﺮان ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﻛﺸﻮرﻫﺎی اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻨﺘﺨﺐ. ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎن اﺳﻼم، 22: 199-169.
ولایتی، س. 1385. بحران آب استان خراسان. مدرس علوم انسانی (ویژه‏نامه جغرافیا)، 48:213-234. 

Brown A. and Matlock M.D. 2011. A Review of Water Scarcity Indices and Methodologies, The Sustainability Consortium, Food, Beverage & Agriculture, University of Arkansas. White Paper#106. www.sustainabilityconsortium.org.
Falkenmark M., Lundquist J. and Widstrand C. 1989. Marco-scale water scarcity requires micro-scale approaches: aspects of vulnerability in semiarid development. Natural Resources Forum, 13(4): 67 -258.
FAO. 2019. http://www.fao.org/nr/ water (Visited 10 April 2019).
Faramarzi M., Yang H., Mousavi J., Schulin R., Binder C.R. and Abbaspour K.C. 2010. Analysis of intra- country virtual water trade strategy to alleviate water scarcity in Iran. Hydrology and Earth system Sciences, 14(8): 1417-1433. 
Guppy. L. And Anderson K. 2017. Water Crisis Report. United Nations University Institute for Water, Environment and Health. Hamilton. Canada.
Huang D., Shen Z. And Sun C. 2021. Shifting from Production-Based to Consumption-Based Nexus Governance: Evidence from an Input–Output Analysis of the Local Water-Energy-Food Nexus. Water Resour Management. 35: 1673–1688.
Manish K. 2009.  Institutional and Regulatory Economics of Public Private Partnerships in Infrastructure: Evidences from Stochastic Cost Frontier Analysis and Three Case Studies of Urban Water Utilities.  PHD Dissertation in economics. The Faculty of Columbian College of Arts and Sciences of The George Washington University.
Nguyen G.H. 2014. The Analytic Hierarchy Process: A Mathematical Model for Decision Making Problems,senior independent theses, The College of Wooster Libraries Open Works, paper 6054.
North D.C. 1990. Institutions, Institutional Change, and Economic Performance. New York: Cambridge University Press. Cambridge, England. 
North D. C. 1993. Institutions, transaction costs and productivity in the long run. Economic History, 9309004, EconWPA. University Library of Munich, Germany.
Saaty T. L. 2008. Decision making with analytic hierarchy process. International journal o scrivices., 1(1): 83-98.
Saleth R. Maria And Ariel D. 2004. The Institutional Economics of Water: Cross-Country Analysis of Institutions and Performance. The World Bank.
World Bank. 2021. water productivity (constant 2010 US$ GDP per cubic meter of total freshwater withdrawal). www.worldbank.org (Visited  6 August 2021).
Wu L., Elshorbagy A., Pande S And Zhuo L. 2021. Trade-offs and synergies in the water-energy-food nexus: the case of Saskatchewan. Canada. Resources, Conservation & Recycling, 164: 105-192.
Yu B. 2005. Agricultural Productivity And Institutions In Sub-Saharan Africa. Phd Dissertation in Agricultural Economics. Perrin Lincoln. Nebraska.