بررسی شناخت‌گرایی اخلاقی محقق طوسی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 فروردین 1401  

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.70303.1034

نویسنده

حسین احمدی

عضو هیأت علمی فلسفه حقوق مرکز دایرةالمعارف علوم عقلی ـ اسلامی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم

چکیده

شناخت‌گرایی اخلاقی یکی از مباحث فلسفه اخلاق و معرفت‌شناسی اخلاق محسوب می‌شود و محقق طوسی در زمره شناخت‌گرایان اخلاقی قرار می‌گیرد؛ زیرا وی اولاً به راه‌های گوناگون شناخت واقعیت همچون عقل، شهرت، تجربه و وحی و الهام اشاره دارد؛ ثانیاً به حدوسط به‌عنوان معیار شناخت پرداخته است؛ ثالثاً برهان‌پذیری جملات اخلاقی عقلانی را می‌پذیرد و رابعاً به مطلق‌گرایی اخلاقی پایبند است؛ با توجه به شناخت‌گرا بودن محقق طوسی و اینکه تمام شناخت‌گرایان اخلاقی، وحدت‌گرای اخلاقی محسوب می‌شوند، محقق طوسی نیز در زمره وحدت‌گرایان اخلاقی قرار می‌گیرد. اما به نظر می‌رسد محقق طوسی در تبیین برهان‌پذیری جملات اخلاقی، رابطه حقیقی میان اعطای نعم الهی و وجوب شکر را برهانی نکرده است و با ادعایی به نتیجه رسیده است که می‌توان این رابطه را نتیجه رابطه علّی ـ معلولی قلمداد کرد که میان فعل اخلاقی و نتیجه آن وجود دارد یعنی هر فعل اخلاقی مانند شکرگزاری سبب سعادتبخشی و به کمال رسیدن انسان می‌شود و این وجوب شکرگزاری خدا مبین رابطه علی و معلولی میان شکر خدا و سعادت حاصل از آن برای شکرگزار خواهد بود؛ پس اگر پرسیده شود چرا شکر منعم واجب است پاسخ داده می‌شود برای کسب سعادت و کمال، این شکرگزاری واجب است.

کلیدواژه‌ها

محقق طوسی؛ فلسفه اخلاق؛ معرفت‌شناسی اخلاق؛ شناخت‌گرایی اخلاقی؛ مطلق‌گرایی اخلاقی