تحلیل ابعاد هویتی شهرک‌های جدید و اثرگذاری آن بر احساس تعلق شهروندان (مطالعه‌موردی: سپاهان-شهر اصفهان)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 21، شهریور 1402، صفحه 75-96   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.73022.1118

نویسندگان

احمد شاهیوندی¹؛ نوشین بیگدلی²؛ افسانه طالبی ورنوسفادرانی^{* 2}

¹دانشگاه هنر اصفهان

²دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

بحران هویت به عنوان یکی از پیامدهای پدیده جهانی شدن به ویژه در شهرهای جدید مشهود است و یکی از موانع جذب جمعیت این شهرهای بی‌روح است. این شهرها در بهترین حالت خوابگاهی هستند که باعث ایجاد حس‌تعلق و هویت در ساکنان نمی‌شود. این موضوع را می‌توان در اصول اولیه طراحی این شهرها که شامل شکل‌گیری به صورت نقشه‌های تفکیکی و به توجهی خصوصیات تاریخی و اقلیمی محیط و شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افرادی است که قرار است در آن ساکن شوند، مشاهده نمود. با ایجاد ویژگی­های مکانی و هویتی می­توان حس تعلق فرد به مکان یا شهر را ایجاد و تقویت نمود. بر این اساس این پژوهش با هدف تحلیل ابعاد هویت شهری و اثرگذاری آن­ها بر حس‌تعلق شهروندان سپاهان­شهر انجام شده و در پی پاسخ به این پرسش است که چه شاخص­هایی بر هویت­بخشی به شهرک­های جدید مؤثر است؟ و این شاخص­ها تا چه‌ حد بر افزایش حس‌تعلق شهروندان اثرگذار است؟ روش پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی است و تحلیل داده­های به دست آمده از توزیع پرسشنامه در بین 150 نفر از ساکنان سپاهان­شهر، نیز با روش مدلسازی معادلات ساختاری در نرم­افزار آموس­گرافیک انجام شده است. نتایج نشان می­دهد که شاخص‌های اجتماعی و عملکردی  به ترتیب با بار عاملی 0/683 و 0/430 به صورت مستقیم بر احساس‌تعلق ساکنان سپاهان‌شهر و شاخص طبیعی- محیطی با بار عاملی 0/386 بر شاخص عملکردی و شاخص‌های کالبدی- فضایی و تاریخی- فرهنگی به ترتیب با بار عاملی 0/256 و  0/232بر متغیر اجتماعی و از آن طریق بر احساس‌تعلق شهروندان اثرگذار هستند.

کلیدواژه‌ها

اصفهان؛ حس تعلق؛ سپاهان‌شهر؛ شهرک‌های جدید؛ هویت

مراجع

1. امین‌زاده، ب. (1389). ارزیابی زیبایی و هویت مکان. نشریه هویت شهر، 4 (7) ، 14-3.
2. برزگران، ش.، حسن­زاده، س.، مرادخانی، ا.، و داناسالم، م. ( 1392 ). بازخوانی شاخص‌های مؤثر در هویت شهری و محله‌ای( با نگرشی بر برنامه‌ریزی در جهت ارتقا هویت محله سرتپوله سنندج). اولین همایش منطقه‌ای معماری و شهرسازی، سقز: مرکز آموزش عالی علمی کاربردی سقز.
3. بنی‌هاشمی، م. (1392). هویت مکان از دیدگاه کوین لینچ و ادوارد رلف (با نگاهی بر نظرت افرادی چون اریکسون، اوژه، نایرن، کمیوس، اشتراسر، پونتی، دوبوس، لارنس و ...). بازیابی 18/3/ 1398 از (shahrsaz.ir)
4. بهزادفر، م. (1390). هویت شهر (نگاهی به هویت شهر تهران). چاپ سوم. تهران: مؤسسه نشر شهر.
5. پاکزاد، ج. (1385). مبانی نظری و فرایند طراحی شهری. جلد 1. تهران: انتشارات شهیدی.
6. پوردیهیمی، ش.، و نورتقانی، ع. (1392). هویت و مسکن؛ بررسی سازوکار تعامل هویت ساکنین و محیط مسکونی. فصلنامه علمی- پژوهشی مسکن و محیط روستا، 32 (141)، 18- 3
7. جنکینز، ر. (1381). هویت اجتماعی. (تورج یاراحمدی مترجم). تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
8. جوان فروزنده.ع.، و مطلبی. ق (1389)، مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن. نشریه هویت شهر، 5 (8)، 37-27.
9. حبیب، ف.، نادری، م.، و فروزانگهر، ح. (1387). پرسمان تبعی در گفتمان کالبد شهر و هویت (کالبد شهر تابع هویت یا هویت تابع کالبد شهر؟). نشریه هویت شهر، 2 (3)، 13- 23.
10. حبیبی، ح. (1385). شهر جدید آستانه‌ای برای تکوین خاطره و حافظه شهری. مجموعه مقالات همایش بین‌المللی شهرهای جدید. جلد دوم، تهران: انتشارات شرکت عمران شهرهای جدید.
11. خلیلی، ا.، و دهقانی، م. (1399)، سنجش و تحلیل فضایی هویت شهری در مقیاس نواحی شهر جدید هشتگرد. فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، (28)، 87-69.
12. ربانی، ر.، کریمی­زاده، س.، و نظری، ج. (1389). بررسی عوامل مؤثر بر هویت اجتماعی شهرهای جدید(مطالعه­ موردی شهر پردیس تهران). فصلنامه مطالعات ملی، 11(3)، 128-101.
13. رحیمیون، ع. ­ا. (1390). هویت‌بخشی به شهر از طریق بهره‌گیری از عناصر طبیعی (نمونه موردی شهر همدان). هویت شهر، 5(9)، 93- 104.
14. سرایی، م. ح.، روستا، م.، و اشنویی، ا. (1394). ارزیابی هویت محله­ای در جهرم. پژوهش­های جغرافیای برنامه­ریزی شهری، 3(1)، 84-69.
15. سفردوست، ا. (1384). پژوهش در شناخت هویت کالبد شهر رشت. چاپ اول. تهران: انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی سازمان عمران و بهسازی شهری.
16. شولتز، د.، شولتز، و س.‌ا. (1383). نظریه‌های شخصیت. (یحیی سیدمحمد مترجم) تهران: موسسه نشر.
17. عزیزی، م.م.، و ارباب، پ. (1389). شناسایی و ارزیابی فرآیند شکل‌گیری هویت در شهرهای جدید (مطالعه موردی: شهر جدید هشتگرد). هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 2 (42)، 47- 58.
18. قاسمی اصفهانی، م. (1383). اهل کجا هستیم؟ (هویت‌بخشی به بافت­های مسکونی). تهران: انتشارات روزنه.
19. قاسمی، و.، و نگینی، س. (1389). بررسی تأثیر بافت محلات بر هویت اجتماعی با تأکید بر هویت محله‌ای در شهر اصفهان. جغرافیا: مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، 2 (7)، 113- 136.
20. قلعه­نوئی، م.، صالحی­نیا، م.، و پیمانفر، س. (1392). معنای فضای شهری در دو طیف مسلمان و یهودی. معماری و شهرسازی آرمان­شهر، (17)، 184-173.
21. گیفورد، ر. (1378). روان‌شناسی محیط مسکونی. فصلنامه معماری و فرهنگ. (2و3).
22. لینچ، ک. (1384). تئوری شکل خوب شهر. (سید حسین بحرینی مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
23. لینچ، ک. (۱۳۹۵). سیمای شهر. (منوچهر مزینی مترجم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
24. مبهوت، م. ر.، منتظری، ز.، و طوسیان، ح. (1392). تأثیرگذاری المان‌های شهری بر هویت فضای شهری. همایش معماری و شهرسازی و توسعه پایدار با محوریت از معماری بومی تا شهر پایدار. مشهد: موسسه آموزش عالی خاوردان.
25. مشکینی، ا.، قاسمی، ا.، حمزه‌نژاد، م. (1393)، ارزیابی حس تعلق به مکان ساکنان شهرهای جدید (مطالعه موردی: شهر جدید هشتگرد). فضای جغرافیایی، 14(48)، 56-41.
26. معلمی، م. (1386)، هویت شهری، هویت مسکونی، مفاهیم گمشده امروزی. ماهنامه راه و ساختمان، (48).
27. معیدفر، س.، و مقدم، غ.ر. (1389). نقش هویت محله‌ای در کاهش و کنترل گرایش به رفتارهای نابهنجار اجتماعی در شهر (مطالعه محله‌های شهر تهران). مجله مسائل اجتماعی ایران، (2)، 115- 143.
28. موسوی، م.، و حکمت­نیا، ح. (1384)، تحلیل عاملی و تلفیق شاخص­ها در تعیین عوامل مؤثر بر توسعه انسانی نواحی ایران. مجله جغرافیا و توسعه، 3(4)، 69-55.
29. میرمقتدایی، م. (1383). معیارهای شناخت و ارزیابی هویت کالبدی شهرها. هنرهای زیبا، (19)، 26-17.
30. میشل. ژ.، و وارنیه. ب. (1383). شهرهای جدید (محمد تقی زاده مطلق و رضا کربلایی نوری مترجم)، جلد سوم (شهرهای جدید)، تهران: انتشارات شرکت عمران شهرهای جدید.
31. نصر، ط. (1395). جایگاه نشانه‌های شهری در واکاوی مؤلفه‌های هویت و فرهنگ در سیمای شهر ایرانی (مطالعه موردی: بررسی سیمای شهر شیراز). نشریه هویت شهر، 11(29)، 28-17.
32. نوفل، ع.ر.، کلبادی، پ.، و پورجعفر، م.ر. (1388). بررسی و ارزیابی شاخص‌های موثر در هویت شهری. آرمانشهر، 2(3)، 69-57.
33. وارثی، ح. ر.، عامل بافنده، م.، و محمدزاده، م. (1389). بررسی و تحلیل مؤلفه‌های هویت شهری و رابطه آن با میزان تعلق مکانی ساکنین شهرهای جدید (مطالعه موردی: شهر گلبهار). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 2(1)، 17- 36
34. وارثی، ح.ر.، علی­زاده، ج.، و صالحی، م. (1390). تحلیل و ارزیابی احساس هویت ساکنین در شهرهای جدید(نمونه موردی: شهر جدید فولاد شهر). مجله علمی-تخصصی برنامه­ریزی فضایی، 1(3)، 62-37.
35. وحیدا، ف.، و نگینی، س. (1391). ساخت و اعتباریابی مقیاس هویت محله­ای، مطالعات شهری، 2 (2)، 58- 35.

 

36. Azizi, M., & Arbab, P. (2012). Study of the identification and sense of place in new environments. International Scientific Journal Architecture and Engineering.
37. Chapman. D. (2005). Creating Neighborhoods and Places in the Built Environment. second edition, London: Routledge, Taylor & Francis.
38. Foth, M. (2004). Designing networks for sustainable neighborhoods: A case study of a student apartment complex. Prato Centre for Community Networking Research.
39. Ismail, I., Shamsuddin, Sh., & Sulaiman, B. (2008). An evaluation of residents' perception of identity in Putrajaya New Town. Jurnal Alam BinaI, 4, 37-51.
40. Marcus, C. C. (2000). Site planning, building design and a sense of community: An analysis of six cohousing in Denmark, Sweden, and the Netherlands. Journal of Architectural and Planning Research, 17 (2), 146-163.
41. Oktay, D. (2002). The quest for urban identity in the changing context of the city. Cities, 19 (4), 261-271.
42. Pazhuhan, .M, Ziari. K., Ghasemzadeh. B., & Qurbani. H (2015). Urban identity and Iranian new towns. Journal of Urban and Regional Analysis, 7(1), 83-100.
43. Proshansky, H.M. (1983). Place identity: Physical words socialization of the self. Journal of Environmental Psychology, 34, 260-272.
44. Qazimi, Sh. (2014). Sense of place and place identity. European Journal of Social Sciences Education and Research, 1, 306-310.
45. Rapoport, A. (2005). Culture, Architecture, and Design. Chicago: Locke science publishing company. Inc
46. Torabi, Z., & Sima.Y. (2013). Urban identity in the entrance of city. International Journal of Architecture and Urban Development. 3(4), 47-54

47. Woodward, K. (2000). Questions of identity in Kath Woodward (Ed.) Questioning identity, gender, class, nation. London: Routledge