ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی بافت مرکزی شهرها در برابر سوانح (نمونه موردی: منطقه 8 شهر شیراز)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 10، شماره 4 - شماره پیاپی 23، اسفند 1402، صفحه 61-82   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.73288.1124

نویسندگان

محمد تقی حیدری^{* 1}؛ احمد ahmad²؛ حسین طهماسبی مقدم¹؛ بهاره اکبری³

¹دانشگاه زنجان

²دانشگاه تهران

³دانشجوی دکتری جغرافیاو برنامه ریزی شهری دانشگاه تهران

چکیده

رسالت این نوشتار در پی ارزیابی میزان تاب‌آوری کالبدی بافت منطقه 8 شهر شیراز است. این منطقه دربرگیرنده هسته اولیه شهر شیراز است و سوای بناهای تاریخی که دارای ارزش میراث فرهنگی هستند. قسمت اعظمی از این منطقه مسکونی است و جمعیتی بالغ‌بر 35727 نفر را در خود اسکان داده است. روش این پژوهش توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر داده‌های مکانی مربوط به ابنیه موجود در این منطقه است. شاخص‌های مورداستفاده در این پژوهش عبارت‌اند از شاخص قدمت بنا، کیفیت بنا، اسکلت بنا، تعداد طبقات بنا، مساحت بنا و مصالح نمای بنا می‌باشند. مدل‌های به کار گرفته‌شده در این پژوهش شامل مدل رگرسیون فضایی برای کشف روند الگو که با استفاده از نرم‌افزار Geoda انجام‌شده است؛ و مدل موران جهانی (Moran’s I) برای کشف الگوی فضایی (خوشه‌ای، تصادفی، پراکنده) تاب‌آوری کالبدی در منطقه و مدل انسلین محلی موران برای مشاهده خوشه‌های تشکیل‌شده در نرم‌افزار ArcGis به کار گرفته‌شده است. نتایج پژوهش نشان داد که از مجموع 12717 واحد ابنیه‌ای که در این منطقه وجود دارد 2371 واحد معادل 6/18 درصد در وضعیت تاب‌آوری مطلوب هستند؛ و 3587 واحد معادل 20/28 درصد در وضعیت تاب‌آوری نامطلوب هستند و 6759 واحد معادل 14/53 درصد نیز در وضعیت تاب‌آوری متوسط هستند. به‌طورکلی بخش اعظم بافت منطقه 8 شهر شیراز در خوشه‌های غیرتاب‌آور و تاب‌آوری متوسط قرارگرفته است؛ که در صورت بروز سانحه مستعد تلفات جانی و مالی بسیار هستند؛ بنابراین نیازمند اقدام سریع در راستای ایجاد‌ تاب‌آوری هستند.

کلیدواژه‌ها

آسیب‌پذیری؛ بافت کالبدی؛ تاب‌آوری شهری؛ خودهمبستگی فضایی؛ شهر شیراز

مراجع

1. ابراهیم زاده، ع.، کاشفی دوست، د.، و حسینی، س.ا. (1398). ارزیابی تاب آوری کالبدی شهر در برابر زلزله (نمونه موردی: شهر پیرانشهر). مخاطرات محیط طبیعی، 8(20)، 146-131.
2. پاشاپور، ح.ا.، و پوراکرمی، م. (1396). سنجش ابعاد کالبدی تاب آوری شهری در برابر مخاطرات طبیعی (زلزله) (مطالعات مورد منطقه 12 شهر تهران). مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی)، 12(4)، 1002-985.
3. پوراحمد، ا.، ابدالی، ی.، صادقی، ع.، و اله قلی پور، س. (1397). سنجش و تحلیل فضایی مؤلفه های تاب آوری کالبدی در بافت مرکزی شهر همدان با استفاده از خودهمبستگی فضایی موران. برنامه ریزی و توسعه کالبدی، 3(1)، 104-92.
4. حاتمی نژاد، ح.، ابدالی، ی.، و قلی پور، س. (1396). سنجش آسیب پذیری سازه ای بافت فرسوده شهری در برابر مخاطرات، با رویکرد پدافند غیرعامل (مطالعه موردی: بافت فرسوده مرکزی کلانشهر اهواز). فصلنامه علمی-پژوهشی اطلاعات جغرافیایی، 26(104)، 172-159.
5. داداش پور، ه.، و زینب، ع (1394). سنجش ظرفیت های تاب آوری در مجموعه شهری قزوین. مدیریت بحران، 4(8)، 84-73.
6. رضایی، م.ر.، رفیعیان، م.، و حسینی، س.م. (1394). سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی: محله های شهر تهران). پژوهش های جغرافیای انسانی، 47(4)، 623-609.
7. روستایی، ش.، حسین حقی، و.، و جداری، ا. (1398). ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی محیط های شهری در برابر زلزله (نمونه موردی کلانشهر تبریز). نشریه پژوهش های اجتماعی ، 43.
8. فرخ زاده، م.، احدنژاد، م.، و امینی، ج. (1390). ارزیابی آسیب پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی منطقه 9 شهرداری تهران). مطالعات و پژوهش های شهری منطقه ای، 3(9)، 19-36.
9. لطیفی، ا.، زیاری، ک.ا.، و نادری، س.م. (1400). تبیین مؤلفه های کلیدی افزایش تاب آوری کالبدی شهر تهران در برابر زلزله با رویکرد تحلیل ساختاری (مطالعه موردی: منطقه 10). جغرافیا و مطالعات محیطی، 10(1)، 182-161.
10. محبی، ح.، حسینی، س.ح.، مهرورز، ش.، پناهی، ف.، پناهی، یونس.، و محرم زاد، ی. (1386). بررسی فراوانی ضایعات و اقدامات درمانی در مصدومین زلزله بم ارجاع شده به بیمارستان های نظامی و غیرنظامی تهران. مجله طب نظانی، 9(1)، 36-31.
11. منصوریان، ح.، رجائی، س.ع.، عاشوری، ح.، و حاتمی، ا. (1397). گذار از بازار کار شهری به بازار کار منطقه ای در ایران (تحلیلی بر داده های جمعیت شناور). برنامه ریزی فضایی، 8(1)، 70-51.
12. مهندسین مشاور پرداراز. (1398). طرح تفصیلی منطقه 8 (بافت تاریخی-فرهنگی شیراز). تهران: مهندسین مشاور پرداراز.
13. نامجویان، ف.، رضویان، م.ت.، و سرور، ر. (1396). تاب آوری شهری، چارچوبی الزام آور برای مدیریت آینده شهرها. جغرافیای سرزمین، 14(55)، 95-81.

 

14. Borden, K.A., Schmidtlein , M., Chris Emrich, Ch., Piegorsch, W.W., & Cutter, S.L. (2007). Vulnerability of US cities to environmental hazards. Journal of Homeland Security and Emergency Management, 1-21.
15. Cutter, S.L., Berry, M., Burton, C., Evans, E., & Webb, J., (2008). A place based model for understanding commuting resilience to natural disasters. Global environmental change, 18(4), 589-606.
16. Davis, I., & Izadkhah, Y.O. (2006). Building resilient urban communities. Open House International, 31(1), 11-21.
17. Dicken, P. (2011). Global Shift: Mapping the changing contours of the world economy (sixth). New York: Guilford Press.
18. Fastiggi, M., Meerow, S., & Miller, T.R. (2021). Governing urban resilience: Organizational structures and coordination strategies in 20 North American city governments. Urban Studies, 58(6) 1262–1285.
19. Godschalk, D.R. (2003). Urban hazard mitigation: Creating resilient cities. Natural Hazards Review, 4(3), 136–143.
20. Gonçalves, L.A.P.J., & Ribeiro, P.J.G. (2020). Resilience of urban transportation systems. Concept, characteristics, and methods. Journal of Transport Geography, 102727.
21. Jorge, , Gomes, R., Pena, A., & Gonçalves, J. (2019). Urban resilience: A conceptual framework. Sustainable Cities and Society, 50, 101625.
22. Kanno, Y., Fujita, S., & Ben-Haim, Y. (2017). Structural design for earthquake resilience: Info gap management of uncertainty. Journal of Structural Safety, 69, 23-33.
23. Lechner, S., Jacometti, J., McBean, G., & Mitchison, N. (2016). Resilience in a complex world–Avoiding cross-sector collapse. International Journal of Disaster Risk Reduction, 19, 84-91.
24. Mileti, D. (1999). Disasters by design: A reassessment of natural hazards in the United States. Washington, D.C: Joseph Henry Press.
25. Tierney, Kathleen J., Michael K. Lindell, and Ronald W.P. (2001). Facing the unexpected: disaster preparedness and response in the United States, Natural hazards and disasters. Washington D.C.: Joseph Henry Press.
26. UN-org /qatar- ambassador- jabor- bin- ali- al- dosari- and- un- habitat- executive directohold - talks/ 2018
27. Zhang, X.. & Li, H. (2019). Urban resilience and urban sustainability: What we know and what do not know? International Journal of Cities, 72, 141-148.
28. Zimmerman, R. (2001). Resiliency, vulnerability, and criticality of human systems. Research theme from the New York University Workshop on Learning from Urban Disasters, http://www.nyu.edu/icis/ Recovery/projects.html& ~Sep. 18