شیخ طوسی و منابع تفسیری وی در التبیان

فقه و اصول

دوره 38، شماره 4 - شماره پیاپی 74، دی 1385، صفحه 81-111   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2020.61029.0

نویسنده

مرتضی کریمی‌نیا^*

بنیاد دائرة المعارف اسلامی ، تهران

چکیده

التبیان فی تفسیر القرآن تألیف شیخ طوسی (385ـ460 ق.) نخستین تفسیر کامل شیعه است که در بغداد و دوران حکومت آل‌بویه تدوین یافته است. این اثر از جهات بسیاری با سایر تفاسیر مختصر شیعه (پیش از شیخ طوسی) مانند عیاشی، فرات و علی بن ابراهیم قمی و نیز تفاسیر اهل سنت چون فراء، طبری و جبّائی متفاوت است. همین شیوه‌ی تفسیرنگاری شیخ طوسی را طی قرون بعدی در میان مفسران معروف شیعی چون طبرسی، ابوالفتوح، مولی فتح‌الله کاشانی و علامه طباطبایی می‌توان دید. مقالة حاضر با مروری بر منابع و روش‌های تفسیری شیخ طوسی در التبیان روشن می‌سازد که این اثر محصول ذهن پویا، نقّاد و جامع‌نگر شیخ طوسی در عصر خود در بغداد بوده است. مجموعه‌ی شرایط زمانی و مکانی قرن چهارم و پنجم هجری در بغداد، علاوه بر نیازها، تنگناها و پرسش‌های اساسی علوم اسلامی در آن زمان، تفسیر التبیان شیخ طوسی را یکسره متفاوت از تمام تفاسیر پیش‌ـ‌طوسی ساخته است، به‌گونه‌ای که می‌توانیم به‌وضوح آن را ترکیبی گزینش‌شده از مهم‌ترین آثار و آرای ادبی، لغوی، فقهی، کلامی وتفسیری شیعه و سنی در حوزة قرآن و در عصر شیخ طوسی بدانیم.

کلیدواژه‌ها

تفسیر؛ تاریخ تفسیر شیعه؛ شیخ طوسی؛ التبیان؛ تفاسیر معتزله

مراجع