پیامدهای نفی سنخیت میان خالق و مخلوق در اندیشة قاضی سعید قمی

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 53، شماره 1 - شماره پیاپی 106، شهریور 1400، صفحه 121-138   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.75549.1109

نویسندگان

جواد نظری^{* 1}؛ شمس الله سراج²؛ مجید ضیایی قهنویه³

¹دانشجوی دکتری دانشگاه ایلام

²دانشیار دانشگاه ایلام

³استادیار دانشگاه ایلام

چکیده

از نظر قاضی سعید قمی، توحید یعنی نفی هر گونه سنخیّتی میان خداوند و مخلوقات. هدف از نوشتار حاضر، ارائۀ مهم‌ترین پیامدهای این تفسیر سلبی از توحید در اندیشۀ وی و نشان دادن کیفیت ابتناءِ این فروع بر آن اصل است. بر اساس الهیات سلبی قاضی سعید، هیچ مفهومی ایجابی بر مبدأ اول صدق نمی‌کند و او به هیچ صفتی متصف نمی‌شود؛ بنابراین: 1ـ نزاع اصالت وجود یا ماهیت در مورد خداوند جریان پیدا نمی‌کند، چون خداوند نه از سنخ وجود است و نه از سنخ ماهیت، 2ـ بین خداوند و مخلوقاتش هیچ‌گونه رابطۀ تشکیکی وجود ندارد، 3ـ خداوند حتی از وجوب وجود نیز فراتر است، بلکه واجب‌الوجود اسم او و مخلوق اوست، پس تمام مواد ثلاث از او منتفی‌اند، 4 و 5 و 6ـ برهان امکان و وجوب، برهان صدیقین و سایر براهین برای اثبات واجب‌الوجود، و همچنین براهین اثبات یگانگی واجب‌الوجود، برای اثبات مبدأ اول و یگانگی او کارایی ندارند، 7ـ ملاک نیازمندی به علت، نه حدوث و نه امکان، بلکه ترکیب است(و لو ترکیب اعتباری)، 8ـ مقام ذات نمی‌تواند مورد پرستش باشد، بلکه معبود، همان اسم اعظم(الله) است، 9ـ قدرت خداوند یعنی انجام فعل بدون نیاز به صفت قدرت و در مرتبه‌ای فارغ از موادّ ثلاث، 10ـ علم خداوند نه حصولی است و نه حضوری.

کلیدواژه‌ها

نفی سنخیت میان خالق و مخلوق؛ پیامدهای نفی سنخیت؛ مبدأ اول؛ واجب‌الوجود؛ قاضی سعید قمی

مراجع

ایجی، میرسید شریف، شرح المواقف، ج8، چ1، الشریف الرضی، قم، 1325ق.

شیخ اشراق، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج1، چ2، موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1375.

دوانی، محمدبن‌اسعد، الرسائل المختارة، کتابخانۀ عمومی امام امیرالمومنین(ع)، اصفهان، 1364.

طباطبایی، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، با مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری، ج5، انشارات صدرا، تهران، 1390.

طباطبایی، سیدمحمدحسین، نهایة الحکمة، ج1، چ7، موسسة النشر الاسلامی، قم، 1434ق.

علامه حلی، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، چ4،موسسة النشر الاسلامی، قم، 1413ق.

فیاضی، غلامرضا، هستی و چیستی در مکتب صدرایی، چ2، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1388.

قمی، قاضی سعید، شرح توحید الصدوق، ج1و2و3، چاپ سوم، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 1395.

قمی، قاضی سعید، الاربعینیات لکشف انوار القدسیات، چاپ اول، میراث مکتوب، تهران، 1381.

قمی، قاضی سعید، شرح الاربعین، چاپ اول، میراث مکتوب، تهران، 1379.

ملاصدرا، الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، با حواشی حاج ملاهادی سبزوای، چاپ هفتم، موسسه بوستان کتاب، قم، 1392.

میرداماد، محمدباقر‌بن‌محمد، مصنفات میرداماد، ج1، چ1، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1381ـ1385.

نظری، جواد، شمس‌الله سراج، و مجید ضیایی، «الهیات سلبی قاضی سعید قمی و معضل تعطیل»، آینۀ معرفت، ش66، 1400، صص103ـ122.

نبویان، سیدمحمدمهدی، جستارهایی در فلسفه اسلامی(مشتمل بر آراء اختصاصی آیة الله فیاضی)، ج1، چ1، انتشارات حکمت اسلامی، قم، 1395.

یزدان‌پناه، سید یدالله، حکمت اشراق، ج1، چ1، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1389.