الگوی مدیریتی در ژئوتوریسم با تأکید بر کارآفرینی در نواحی روستایی (مورد: شهرستان محلات)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 7، دوره 20، شماره 2 - شماره پیاپی 39، تیر 1401، صفحه 193-167   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2022.51158.0

نویسنده

بهرام ایمانی^*

دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی،گروه برنامه ریزی شهری و روستایی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

چکیده

ژئوتوریسم شاخه‌ای نسبتاً جدید از توریسم با محوریت ارزیابی، رفتارشناسی و مدیریت لندفرم‌ها به‌عنوان مقاصد گردشگری در نواحی شهری و روستایی است. دستاورد این شاخه به‌طور کلی شامل پایداری محیط، احیا و بهره‌برداری از میراث فرهنگی و کارآفرینی جامعه ‌بومی در نواحی شهری و روستایی است. در این مطالعه سعی بر آن است در راستای ارتقای اقتصادی، فرهنگی، کارآفرینی و... در نواحی روستایی مجاور ژئومورفوسایت‌ها و تکمیل ارزیابی آن‌ها، یک الگوی مدیریتی ویژه با هدف اجرا‌شدن نتایج ارزیابی‌ توانمندی ژئومورفوسایت‌ها در قلمرو روستایی شهرستان محلات، تدوین و تعریف شود. از نظر روش‌شناسی پژوهش حاضر از دو بخش مطالعات میدانی و کتابخانه ای تشکیل شده است. مطالعات کتابخانه‌ای در همه مراحل پژوهش شامل پیشینه‌شناسی، جنبه‌های نظری گردشگری، روستاشناسی و... استفاده شد. مطالعات میدانی در این مطالعه از دو مرحله تشکیل شده است: مرحله اول شامل شناسایی و ارزیابی سایت‌ها (ارزیابی توان گردشگری به کمک مدل اصلاح‌شده و پیشنهادی پری‌یرا و همکاران (2007)، آسیب‌شناسی وضع موجود و...) و مرحله دوم شامل تدوین و پیاده‌سازی الگوی مدیریتی و انطباق آن با ویژگی‌های محدوده مطالعه‌شده است (مصاحبه با جامعه بومی، اجرایی و...).  یافته‌های این مطالعه در قالب الگوی مدیریتی ژئوتوریسم نواحی روستایی، در هشت  گام اصلی قرار گرفت: 1- تدوین چشم‌انداز ژئوتوریسم در نواحی روستایی، 2- محیط‌شناسی محدودۀ مطالعه‌شده، 3- ارزیابی ژئومورفوسایت به کمک مدل اصلاح‌شدۀ پری یرا و همکاران (2007)، 4- رفتارشناسی ظرفیت تعادلی ژئومورفوسایت‌ها در واکنش به مخاطرات طبیعی و انسانی، 5- بررسی مقیاس ژئوتوریسم روستایی، 6- تجزیه و تحلیل  فرصت‌ها و چالش‌های  مدیریت طبیعی، 7- تجزیه و تحلیل  فرصت‌ها و چالش‌های  مدیریت انسانی و 8- انطباق وضعیت الگو با اهداف تعیین‌شده. به‌طورکلی، موارد تعیین‌شده می‌تواند از طریق تعامل دولت مرکزی، مدیریت محلی و کارشناسان در جهت دستیابی به اهداف ژئوتوریسم و توسعه جامعه روستایی محقق شود.  نتایج نهایی پیاده‌سازی الگوی مدیریتی شامل شناسایی، ارزیابی، تفسیر، به کارگیری مولفه‌های مدیریتی و... نمایانگر نقصان‌هایی در روند مدیریت و  برنامه ریزی در این عرصه است؛ این در حالی است که جامعه بومی به‌ویژه روستاها (ازجمله روستای گردشگری خورهه و...) قادر است با بهره‌برداری سازمان‌یافته به کمک رویکردهای علمی، آگاهانه و احداث زیرساخت‌های گردشگری نه چندان پرهزینه (سرویس بهداشتی عمومی، خانه‌های دوم روستایی، تابلوهای راهنما، بروشور و...) توسعه پایدار روستاها و نواحی را به‌ویژه در زمینه اشتغال زایی و تثبیت جمعیت روستایی به ارمغان آورد.  
 

کلیدواژه‌ها

ژئوتوریسم نواحی روستایی؛ ارزیابی توان ژئومورفوسایت‌ها؛ کارآفرینی روستایی؛ الگوی مدیریتی؛ شهرستان محلات

مراجع

 

1. پورطاهری، م. (1396). طراحی روستایی. تهران: انتشارات سمت.
2. رحیمی‌ هرآبادی، س. (1398). تبیین و تدوین الگوی مدیریت ژئوتوریسم قلمرو بیابانی ایران (مطالعه موردی: شهرستان طبس) (رساله دکتری منتشرنشده در رشته ژئومورفولوژی). دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.
3. رکن‌الدین افتخاری، ع. ر.، و سجاسی قیداری، ح. ا. (1392). توسعه روستایی با تأکید برکارآفرینی. تهران: انتشارات سمت.
4. زنگنه ‌اسدی، م. ع.، میراحمدی، ا.، و شایان زنگنه، ع. ا. (1395). نگرشی نوین در ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها و ژئوسایت‌ها در ایران. مطالعات‌‌ مدیریت ‌گردشگری، (34)، 41-64.
5. سجاسی قیداری، ح. ا.، رکن‌الدین افتخاری، ع. ر.، و مهدوی، د. (1395). توسعه پایدار کارآفرینی گردشگری با تأکید بر مناطق روستایی. تهران: انتشارات سمت.
6. سعیدی، ع. (1389). محیط، فضا و توسعه، بحثی در ضرورت توسعه یکپارچه روستایی- شهری. مسکن و محیط روستا، 131، 3-13.
7. شاطریان، م.، نصرآبادی، ز.، و منصوریان، ف. (1396). تحلیل موانع کارآفرینی زنان روستایی در شهرستان کاشان. اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 6(3)، 181-196.
8. صفاری، ا.، رحیمی‌ هرآبادی، س.، کریمی، ه.، و علیزاده، م. (1397). ارزیابی توانمندی‌های ژئومورفوتوریستی میراث‌های ژئومورفیک با رویکرد توسعة اقتصادی و پایداری محیط (مورد: چشمه‌های باداب سورت). جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 16(2)، 51-71.
9. صفوی، س. ر.، اروجی، ح.، علیزاده، م.، و زمانیان، ا. (1398). سنجش و ارزیابی اثرات و ارتباطات بین ژئوتوریسم و توسعۀ روستایی (مطالعۀ موردی: روستاهای پیرامون کال سردر در شهرستان طبس). آمایش جغرافیایی فضا، 9(34)، 173-194.
10. کریم‌زاده، ح.، نیکجو، م. ر.، و موسوی، م.کوهستانی، ح. (1393). شناسایی‌ عوامل مؤثر بر ایجاد فرصت‌های کارآفرینی در بخش گردشگری نواحی روستایی با استفاده از مدل معادلات ساختاری (SME). جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 25(2)، 269-290.
11. مختاری، د. (1394). ژئوتوریسم. تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.
12. مقصودی، م.، علیزاده، م.، رحیمی ‌هرآبادی، س.، و هدائی‌‌آرانی، م. (1391). ارزیابی قابلیت ژئومورفوسایت‌های گردشگری در پارک ملی کویر. مطالعات مدیریت گردشگری (مطالعات جهانگردی)، 7(19)، 49-68.
13. مقصودی، م.، مقیمی، ا.، یمانی، م.، رضائی، ن.، و مرادی، ا. (1399). بررسی سیستماتیک ادبیات علمی میراث ژئومورفولوژیکی. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 52(1)، 1-16.
14. نکوئی صدری، ب. (1389). مبانی زمین گردشگری با تأکید بر ایران. تهران: انتشارات سمت.
15. نوجوان، م. ر.، میرحسینی، س. ا.، و رامشت، م. ح. (1388). ژئوتوپ‌های یزد و جاذبه‌های آن. جغرافیا و توسعه، (13)، 47- 60.
16. یمانی، م.، نگهبان، س.، رحیمی‌ هرآبادی، س.، و علیزاده، م. (1391). ژئومورفوتوریسم و مقایسه روش‌های ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها در توسعه گردشگری (مطالعه موردی: استان هرمزگان). برنامه‌ ریزی و توسعه گردشگری، 1(1)، 83- 104.

 

17. Brilha, J. (2014). Inventory and quantitative assessment of geosites and geodiversity sites: A review. Geoheritage, 8, 119-134.
18. Bruschi, V. M., Cendrero, A., & Cuesta Albertos, J. A. (2011). A statistical approach to the validation and optimization of geoheritage assessment procedures. Geoheritage, 3, 131-149.
19. Lugeri, F. R., Amadio, V., Bagnaia, R., Cardillo, A., & Lugeri, N. (2011). Landscapes and wine production areas: A geomorphological heritage. Geoheritage, 3, 221–232.
20. May, V. (1993). Coastal, tourism, geomorphology and geological conservation: The example of South England, tourism vs. environment: The case for coastal areas. The Netherlands: Kluwer Academic Publishers.
21. Panizza, (2011), Geomorphosites: Concepts, methods and example of geomorphological survey. Chinese Science Bulletin, 46, 4-6.
22. Pereira, P., Pereira, D. I., & Caetano Alves. M. (2007). Geomorphosite assessment in Montesinho Natural Park (Portugal). Geographica Helvetica, 62(3), 159-168.
23. Rocha, , Brilha, J., & Henriques, M. H. (2014). Assessment of the geological heritage of Cape Mondego Natural Monument (Central Portugal). Proceedings of the Geologists’ Association, 125(1), 107–113.
24. Verheul, I., Wennekers, S., Audretsch, D., & Thurik, R. (2004). An eclectic theory of entrepreneurship: policies, institutions and culture. In: Audretsch, R. Thurik, I. Verheul, & S. Wenneker (Eds). Entrepreneurship: Determinants and policy in a European-US Comparison. Economics of science, technology and innovation (Vol. 27). Boston, MA: Springer.