بازشناسی مؤلفِ رسالهٔ الاصل الاصیل و معرفی آثار و آراء وی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 6، دوره 52، شماره 2 - شماره پیاپی 105، آذر 1399، صفحه 121-142   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.73257.1075

نویسندگان

سیدحسین سید موسوی^{* 1}؛ وحیده فخار نوغانی²

¹دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

رساله‌ای کوچک درباره اصل و فروعات گوناگون قاعده الواحد لایصدر عنه الا الواحد در قرن یازدهم هجری قمری تألیف شده است که از جهات گوناگون مانند نام مؤلف و عنوان دقیق آن مورد سئوال است. این رساله در سال 1386 تصحیح و چاپ شده است، اما با بررسی نسخه‌های خطی و تحلیل محتوایی متن آن و مقایسه با اثر دیگر مؤلف می‌توان به طور قاطع ادعا کرد که نویسنده آن پزشک دربار شاه عباس دوم محمدسعید طبیب فرزند محمد باقر معروف به حکیم کوچک می‌باشد. نویسنده دارای آثاری در پزشکی، شعر و مثنوی و حکمت و فلسفه است اما متاسفانه بخشی از آثارش به نام دیگران چاپ شده است مانند «دیوان شعر» و «کلید بهشت» که به قاضی سعید قمی و «الاصل الاصیل» که به ملارجبعلی تبریزی منسوب شده است. تنها اثری که به نام وی چاپ شده است مثنوی «خورشید و مهپاره» است. تا کنون سه رساله پزشکی از او در موضوعات اسهال، تشریح استخوانهای سر و فک بالا و تب شناسائی شده است. برخی از آراء وی عبارتند از اشتراک لفظی وجود، الهیات سلبی، عدم امکان شناخت ذات خداوند، عدم حرکت در جوهر، دفعی بودن حرکت، غایتمند نبودن افعال الهی، ابطال وجود ذهنی، اصالت ماهیت، عدم حدوث جسمانی نفس و ابطال تجدد امثال است.

کلیدواژه‌ها

محمدسعید حکیم؛ قاعده الواحد؛ الاصل الاصیل؛ حکیم کوچک

مراجع

ابن‌بابویه، محمد‌بن‌على، علل الشرائع، چ1، قم: کتاب‌فروشى داورى، 1385.

افندى، عبدالله‌بن‌عیسى‌بیگ، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، به‌تحقیق احمد حسینى اشکورى، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1431ق.

آشتیانی، جلال‌‌الدین، منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1378.

آقابزرگ طهرانى، محمدمحسن، الذریعة إلى تصانیف الشیعة، بیروت: دارالأضواء، 1403ق.

آقابزرگ طهرانى، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1430ق.

حائری مازندرانی، محمدصالح، حکمت بوعلی سینا، به‌تصحیح حسن فضائلی، تهران: علمی، 1362.

حسینی خاتون آبادی، عبدالحسین، وقایع السنین و الاعوامة، تهران: کتاب‌فروشی اسلامی، 1352.

حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین، نورمجرد، مشهد: علامه طباطبایی، 1395.

خوانسارى، محمدباقر‌بن‌زین‌العابدین،‏‏ ‏روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات، به‌تحقیق اسدالله اسماعیلیان، قم: دهاقانى( اسماعیلیان)، 1390ق.

درایتی، مصطفی، فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، چ1، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، 1390.

درایتی، مصطفی، فهرست‌وارۀ دستنوشت‌های ایران، تهران: کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، 1389.

رازی تهرانی، قوام‌ الدین محمد، عین الحکمة و التعلیقات، به‌تصحیح علی اوجبی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1378.

روضاتی، محمدعلی، دومین دو گفتار، اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه‌ای حوزۀ علمیۀ اصفهان، 1393.

شیخ بهایى، محمدبن‌حسین، منهاج النجاح فی ترجمة مفتاح الفلاح، ترجمۀ علی‌بن‌طیفور بسطامى، به‌تحقیق و تصحیح حسن‌ حسن‌زاده آملى، چ6، تهران: حکمت‏، 1384.

صبا، مولوی محمدمظفرحسین، تذکرۀ روز روشن، به‌تصحیح محمدحسین رکن‌زاده آدمیت، تهران: کتابخانۀ رازی، 1343.

صدرالدین شیرازى، محمد‌بن‌ابراهیم، شرح اصول الکافی، به‌تحقیق و تصحیح محمدخواجوى، چ1، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1383‏.

طبیب قمی، میرزامحمدسعید، خورشید و مهپاره، به‌تصحیح حسن ذوالفقاری و جلیل اصغریان رضایی، تهران: چشمه، 1388.

علامه حلى، حسن‌بن‌یوسف‌، نهج الحق و کشف الصدق، چ1، بیروت: دارالکتاب اللبنانی، 1982م.

فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی، دیوان فیض کاشانی در مجموعه کلیات علامه ملامحمدمحسن فیض کاشانی، قم: اسوه، 1381.

قاضی سعید قمی، محمدسعید، کلید بهشت، به‌تصحیح و تعلیق سیدمحمد مشکوة، تهران: الزهراء، 1362.

قاضى سعید قمى‏، محمدسعید، دیوان اشعار قاضى سعید قمى، به‌تصحیح امیربانو کریمی، تهران: دانشگاه تهران، 1383.

قاضى سعید قمى‏، محمدسعید، شرح الاربعین‏، به‌تصحیح و تحقیق نجفقلى حبیبى،‏ تهران: میراث مکتوب‏، 1379.

قاضى سعید قمى‏، محمدسعید،«نامه به فیض کاشانی و درخواست راهنمایی در سیروسلوک؛ مکاتبات میرزامحمدسعید قمی با فیض کاشانی»، به‌تصحیح مدرسی طباطبائی، مجلۀ وحید، شمارۀ ۵، شهریور ۱۳۵۲ از صفحات 667-678.

کلینى، محمدبن‌یعقوب، الکافی، به‌تحقیق و تصحیح دارالحدیث، چ1، قم: دارالحدیث، 1429ق.

میرفندرسکی، میرقاسم، رسالۀ صناعیه، به‌تصحیح و مقدمه و حواشی علی‌اکبر شهابی، مشهد: انتشارات فرهنگ خراسان، 1317.

ناجی نصرآبادی، محسن، فیض نامه، به اهتمام ابوالقاسم نصیبی، تهران: مدرسۀ عالی شهید مطهری، 1387.

نسخه‌های خطی کتابخانۀ آستان قدس رضوی، شماره‌های 316؛ 11358؛ 21245؛ 39452.

نسخه‌های خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شماره‌های 700285؛ 8880؛ 86009؛ 3152؛ 1072؛ 8942.

نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، شماره‌های 8742؛ 374؛ 2444؛ 4602؛ 7007.

نسخۀ خطی کتابخانۀ ملک، شمارهٔ 4639.

نسخه خطی کتابخانه آیة الله فاضل خوانساری، شماره نسخه: 8/245

نصرآبادی، میرزامحمدطاهر، تذکرۀ نصرآبادی، تهران: چاپخانۀ ارمغان، 1317.

واحد تبریزی، رجبعلی، اصول آصفیة، به‌تصحیح حسن اکبری بیرق و عزیز جوان‌پور هروی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1387.