شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر کاربست اصول گفتمان‌های نوظهور تاب‌آوری (هیوگو) در باب نظام مدیریتی شهرها (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 15، دوره 12، شماره 1 - شماره پیاپی 45، اردیبهشت 1402، صفحه 269-290   

نوع مقاله: مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.74187.1142

نویسندگان

مریم علیپور شعاری دهقانی¹؛ علی پناهی^{* 2}؛ رضا ولیزاده²

¹دانشجوی دکتری گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

²استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران

چکیده

سیستم‌های شهری در حال حاضر با چالش‌های بزرگی در ارتباط با افزایش انواع مخاطرات و اثرات آن‌ها روبه‌رو هستند؛ ازاین‌رو برنامه‌ریزی در راستای ارتقای تاب‌آوری سیستم‌های شهری با توجه به اصول مطرح‌شده در سازمان‌ها و گفتمان‌های بین‌المللی و کاربست آن‌ها در نظام مدیریتی شهرها ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. بدین منظور هدف از پژوهش حاضر شناسایی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر کاربست اصول گفتمان‌های نوظهور تاب‌آوری (هیوگو) در باب نظام مدیریتی کلان‌شهر تبریز است. روش تحقیق آمیخته (کمی-کیفی) با هدف توسعه‌ای-کاربردی و ماهیت توصیفی-تحلیلی است که به‌منظور گردآوری اطلاعات از روش پیمایشی یعنی پرسشگری از نخبگان دانشگاهی و مدیران و مسئولان حوزۀ مدیریت بحران شهر تبریز که بر اساس روش دلفی هدفمند 100 نفر به‌عنوان حجم نمونه برآورد گردیده و مشاهدات میدانی استفاده شده است. همچنین در راستای بررسی روایی تحقیق از روش اعتبار محتوا، سنجش پایایی تحقیق از روش آلفای کرونباخ و تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار Amos بهره گرفته شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اصول 10 گانۀ مدیریتی تاب‌آوری بر مبنای دیدگاه هیوگو به‌ویژه در ابعاد ساماندهی و هماهنگی، به‌روزرسانی اطلاعات، آموزش جوامع محلی و اقدامات بازرسی در نظام مدیریتی کلان‌شهر تبریز دارای وضعیت مساعدی نیست. مهم‌ترین مؤلفۀ تأثیرگذار بر کاربست اصول 10 گانۀ این رویکرد در باب نظام مدیریتی کلان‌شهر تبریز، تحقق مدیریت واحد و حمایت‌کننده با ضریب 83/0 است. پس‌ازآن نیز به ترتیب بیشترین اثرگذاری مربوط به مؤلفه‌های دیدگاه سیستمی، هماهنگی و هم‌افزایی نهادی و مشارکت و ساختار تشکیلاتی یکپارچه با ضرایب 69/0، 63/0 و 58/0 بوده است.

کلیدواژه‌ها

گفتمان؛ تاب‌آوری؛ مدیریت شهری؛ کلان‌شهر تبریز

مراجع

پاشازاده، اصغر؛ یزدانی، محمدحسن؛ 1397. تاب‌آوری شهری. اردبیل: انتشارات گونش نگار.

http://www.gunashnegar.ir/product

حسین‌زاده دلیر، کریم؛ محمدیان، مهرداد؛ سرداری، رؤیا؛ 1398. مروری بر مفهوم تاب‌آوری شهری. مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، 2(6)، 78-69.http://ensani.ir/fa/article/405721

رضایی، محمدرضا؛ 1390. ارزیابی تاب‌آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی، مطالعه موردی: زلزلۀ محله­های شهر تهران. مدیریت بحران، 2(3)، 36-25.http://www.joem.ir/article_3780.html

رفیعیان، مجتبی؛ رضایی، محمدرضا؛ عسگری، علی؛ پرهیزکار، اکبر؛ شایان، سیاوش؛ 1390. تبیین مفهومی تاب‌‌آوری و شاخص‌سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM). برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی)، 15(72)، 41-19.http://ensani.ir/fa/article/304057

رمضان­زاده، مهدی؛ 1395. مبانی و مفاهیم تاب‌آوری شهری (مدل­ها و الگوها). تهران: معاونت مطالعات و برنامه‌ریزی امور زیرساخت­ و طرح جامع، مدیریت مطالعات و برنامه­ریزی امور فنی و عمرانی، استاندارسازی و امور بحران.http://saeedsun.ir/blog/2018/01/14

علیپور شعاری دهقانی، مریم، پناهی، علی، ولی‌زاده، رضا؛ 1400. امکان‌سنجی اصول مدیریتی تاب‌آوری در کلان‌شهرهای ایران با تأکید بر رویکرد هیوگو (HFA) (مطالعه موردی: کلان‌شهر تبریز). مطالعات مدیریت شهری، 13(45)، 58-47.https://ums.srbiau.ac.ir/article_18149.html

غلامی، حمیده؛ پناهی، علی؛ احمدزاده، حسن؛ 1399. آینده‌پژوهی تاب‌آوری سکونتگاه‌های شهری در برابر مخاطرات محیطی با تأکید بر پاندمی کرونا (مطالعه موردی: شهر تبریز). مخاطرات محیطی، 7(36)، 199-179.

https://geoeh.um.ac.ir/article_39413.html

کاملی­فر، محمدجواد؛ 1397. تحلیل حکمروایی شهری دانش‌بنیان و تأثیر آن در ارتقاء عملکرد نظام مدیریت بحران در کلان‌شهر تبریز. رساله­ی دکتری جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، استاد راهنما: محمدعلی فیروزی، دانشکده­ی ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز.

https://ganj.irandoc.ac.ir/#/articles/cf4381f3ba2dcf45814245bfac3a69d4

کتابچی، عماد؛ رسائی‌پور، مریم؛ 1397. تاب‌آوری شهری: ارائۀ مدلی مفهومی از برنامه‌ریزی و مدیریت شهری. معماری‌شناسی، 1(1)، 10-1.http://ensani.ir/fa/article/380607

کریمی‌زرکانی، علیرضا؛ شیخ‌الاسلامی، علیرضا؛ پریزادی، طاهر؛ 1398. نقش مدیریت شهری در تاب‌آوری شهرها در برابر سوانح طبیعی (مورد مطالعه: شهر باقرشهر). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(45)، 456-441.https://geography.garmsar.iau.ir/article_670393.html

گاسپارینی، پائولو، گانتو مانفردی، دومینکو، آسپرونه؛ 1395. تاب‌آوری و پایداری در مقابل بلایای طبیعی (چالشی برای شهرهای آینده)، ترجمۀ حسین حاتمی­نژاد و مرتضی نصرتی­هشی، تهران: انتشارات آراد کتاب.https://www.gisoom.com/book/11298385

 

Anderies, J.M., 2014. Embedding built environments insocial-ecological systems: resilience-based design principles. Building Research & Information, 42, 130–142.

https://doi.org/10.1080/09613218.2013.857455.

Batty, M., 2009. Cities as complex systems: scaling, interaction, networks, dynamics and urban morphologies. In: Meyers, R.A. (Ed.), Encyclopedia of Complexity and Systems Science, Springer, Berlin. https://link.springer.com/referenceworkentry/10.1007/978-0-387-30440-3_69.

Berke, P., Newman, G., Lee, J., Combs, T., Kolosna, C., & Salvesen, D., 2015. Evaluation of networks of plans and vulnerability to hazards and climate change: a resilience scorecard. Journal of the American Planning Association, 81(4), 287–302.

 https://doi.org/10.1080/01944363.2015.1093954.

Berke, P.R., Malecha, M.L., Yu, S., Lee, J., & Masterson, J.H., 2019. Plan integration for resilience scorecard: evaluating networks of plans in six US coastal cities. Journal of Environmental Planning and Management, 62(5), 901–920.

 https://doi.org/10.1080/09640568.2018.1453354.

Bulkeley, H., & Tuts, R., 2013. Understanding urban vulnerability, adaptation and resilience in the context of climate change. Local Environment, 18(6), 646–662.

https://doi.org/10.1080/13549839.2013.788479.

Davoudi, S., Brooks, E., & Mehmood, A., 2013. Evolutionary resilience and strategies for climate adaptation. Planning, Practice & Research, 28(3), 307–322.

https://doi.org/10.1080/02697459.2013.787695.

Eraydin, A., & Taşan-Kok, T., 2013. Introduction: Resilience thinking in urban planning. In A. Eraydin, & T. Taşan-Kok (Eds.). Resilience thinking in urban planning (pp. 1–16). Dordrecht: Springer. https://link.springer.com/book/10.1007/978-94-007-5476-8.

Farahmand, H., Dong, S., Mostafavi, A., Berke, P.R., Woodruff, S.C., Hannibal, B., 2020. Institutional congruence for resilience management in interdependent infrastructure systems. International Journal of Disaster Risk Reduction, 46, 101515.

https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2020.101515.

Godschalk, D.R., 2003. Urban hazard mitigation: creating resilient cities. Natural Hazards Review, 4(3), 136–143. https://doi.org/10.1061/(ASCE)1527-6988(2003)4:3(136).

Hegger, D. L. T., Driessen, P. P. J., Wiering, M., van Rijswick, H. F. M. W., Kundzewicz, Z. W., & Matczak, P., 2016. Toward more flood resilience: Is a diversification of flood risk management strategies the way forward. Ecology and Society, 21(4), 52.

 https://doi.org/10.5751/ES-08854-210452.

Heinzlef, C., Robert, B., H´emond, Y., & Serre, D., 2020. Operating urban resilience strategies to face climate change and associated risks: Some advances from theory to application in Canada and France. Cities, 104, 1-15. https://doi.org/10.1016/j.cities.2020.102762.

Holling, C. S., 1973. Resilience and Stability of Ecological Systems. Annual Review of Ecology and Systematics, 4, 1-23. https://doi.org/10.1146/annurev.es.04.110173.000245.

Janssen, M. A., & Ostrom, E., 2019. Resilience, Vulnerability, and Adaptation: A Cross Cutting Theme of the International Human Dimensions Programme on Global Environmental Change. Editorial, Global Environmental Change, 16, 237-239.

https://doi.org/10.1016/j.gloenvcha.2006.04.003.

Leichenko, R., 2011. Climate change and urban resilience. Current Opinion in Environmental Sustainability, 3, 164–168. https://doi.org/10.1016/j.cosust.2010.12.014.

Li, Q., Dong, S., & Mostafavi, A., 2019. Modeling of inter-organizational coordination dynamics in resilience planning of infrastructure systems: a multilayer network simulation framework. PLoS One, 14(11), 1-13. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0224522.

Ma, F., Wang, Z., Sun, Q., Yuen, K. F., Zhang, Y., & Xue, H., 2020. Spatial – Temporal evolution of urban resilience and its influencing factors: Evidence from the Guanzhong Plain Urban Agglomeration. Sustainability, 12(7), 1-17. https://doi.org/10.3390/su12072593.

Mayunga, J. S., 2007. Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital-based approach. A Draft Working Paper Prepared for the Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building, 22- 28 July 2007, Munich.

https://doi.org/10.1146/annurev.energy.32.051807.090348.

McEvoy, D., Fünfgeld, H., & Bosomworth, K. 2013. Resilience and climate change adaptation: The importance of framing. Planning Practice & Research, 28(3), 280–293.

https://doi.org/10.1080/02697459.2013.787710.

McGill, R., 2020. Urban resilience – An urban management perspective. Journal of Urban Management, 9, 372–381. https://doi.org/10.1016/j.jum.2020.04.004.

Meerow, S., Newell, J. P., & Stults, M., 2016. Defining urban resilience: A review. Landscape and Urban Planning, 147, 38–49. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.11.011.

Mitchell, D., Enemark, S., & Molen P. V. D., 2010. Climate Resilient Urban Development: Why Responsible Land Governance is Important. Land Use Policy, 48, 190-198.

https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2015.05.026.

Monstadt, J., & Schmidt, M., 2019. Urban resilience in the making? The governance of critical infrastructures in German cities. Urban Studies, 56(11), 2353–2371.

 https://doi.org/10.1177/0042098018808483.

O’Hare, P., & White, I., 2013. Deconstructing resilience: Lessons from planning practice. Planning Practice & Research, 28(3), 275–279.

https://doi.org/10.1080/02697459.2013.787721.

Otto-Zimmermann, K., 2011. Resiliece cities: Cities and adaptation to climate change – Proceedings of the global forum 2010. Dordrecht: Springer.

https://link.springer.com/book/10.1007/978-94-007-0785-6.

Rockefeller Foundatio., 2019. 100 resilient cities initiative. New York: Rockefeller Foundation. Accessed date: 25 February 2019. http://www.100resilientcities.org.

Spaans, M., & Waterhout, B., 2017. Building up resilience in cities worldwide—Rotterdam as participant in the 100 Resilient Cities Programme. Cities, 61, 109–116.

 https://doi.org/10.1016/j.cities.2016.05.011.

Stumpp, E. M., 2013. New in town? On resilience and “resilient cities”. Cities, 32, 164–166. https://doi.org/10.1016/j.cities.2013.01.003.

Tan, J., Lo, K., Qiu, F., Zhang, X., & Zhao, H., 2020. Regional economic resilience of resource-based cities and influential factors during economic crises in China. Growth and Change, 51(1), 362–381. https://doi.org/10.1111/grow.12352.

Taylor, M., 2014. The political ecology of climate change adaptation: Livelihoods, agrarian change and the conflicts of development. First ed. Routledge, London. https://doi.org/10.4324/9780203762486.

Wardekker, J. A., de Jong, A., Knoop, J. M., & van der Sluijs, J. P., 2010. Operationalising a resilience approach to adapting an urban delta to uncertain climate changes. Technological Forecasting and Social Change, 77(6), 987–998.

 https://doi.org/10.1016/j.techfore.2009.11.005.

Woodruff, S.C., & Regan, P., 2019. Quality of national adaptation plans and opportunities for improvement. Mitig. Adapt. Strateg. Glob. Change, 33, 53–71.

 https://link.springer.com/article/10.1007/s11027-018-9794-z.

Zhu, S., Li, D., Feng, H., Gu, T., Hewage, K., & Sadiq, R., 2020. Smart city and resilient city: Differences and connections. Wiley Interdisciplinary Reviews: Data Mining and Knowledge Discovery, 10(6), 1–19. https://doi.org/10.1002/widm.1388.