بازخوانی آرای فقهی معاصر در باب مشروعیت سیاسی

فقه و اصول

دوره 37، شماره 3 - شماره پیاپی 69، آبان 1384، صفحه 101-153   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2020.61051.0

نویسنده

محمد تقی فخلعی^*

فردوسی مشهد

چکیده

مقولة مشروعیت سیاسی و منشأ حدوث آن از جمله مباحثی است که در عصر انقلاب و جمهوری اسلامی بیش از هر زمان دیگر به صورت فزاینده در معرض بحث و نقادی فقهی قرار گرفت. در حالی که در فلسفة سیاسی معاصر غرب مقولاتی همچون دمکراسی و جمهوریت بیش از هر وقت مورد عنایت واقع شده و مفاهیم مقبولیت و مشروعیت به صورت تام و تمام به یکدیگر ربط یافتند این سؤال ذهن کاوشگران را به خود مشغول کرد که آیا در الگوی نظام سیاسی برخاسته از فقه امامیه هم ربطی بین این دو مقوله وجود داشته است یا خیر؟ آیا می‌توان با وجود باور به الهی بودن نظام و پذیرش نقش شارعیت خداوند در آن برای اراده و خواست انسانها هم سهم و حظّی در حدوث مشروعیت قائل شد؟ و آیا شرعی بودن و مردمی بودن نظام سیاسی به نحوی با هم قابل جمع می‌باشد یا هر کدام مستلزم نفی قطعی دیگری است؟ در نوشتار حاضر سعی بر آن شده موضوع مشروعیت در نگاه فقه امامیه به تفکیک در دو مقطع تاریخی عصر حضور و عصر غیبت مورد بررسی فقهی قرار گیرد مهم‌ترین نظریات در این باب مطرح شود و ادلّه و جوانب آنها مورد نقد و تحلیل دقیق واقع و نکات ضعف و قوّت هر کدام بازشناخته شود. آنگاه در یک تقریر عالمانه و مبتکرانه نظریة منتخب مبتنی بر پذیرش ولایت شرعی اقتضایی فقیهان و شرطیت شرعی رأی و خواست مردم در حدوث مشروعیت به نحول مدلّل ارائه گردد و گامی به سوی یافتن راه حلّی برای یکی از داغترین و پردامنه‌ترین مباحث مطرح شده در حوزة فقه سیاسی در دوران معاصر به پیش نهاده شود.

کلیدواژه‌ها

مشروعیت؛ مقبولیت؛ ولایت؛ انتصاب؛ شورا؛ بیعت؛ انتخاب

مراجع