اثر خشکسالی بر شاخص تاب‌آوری خانوارهای کشاورزان روستایی

اقتصاد و توسعه کشاورزی

مقاله 6، دوره 36، شماره 3 - شماره پیاپی 56، مهر 1401، صفحه 301-315   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jead.2022.75508.1124

نویسندگان

شیرین ظریف مرادیان¹؛ محمود صبوحی²؛ محمود دانشور کاخکی^{* 3}

¹گروه اقتصاد کشاورزی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد

²اقتصاد کشاورزی. دانشکده کشاورزی. دانشگاه فردوسی مشهد

³دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

خشکسالی به عنوان یکی از مخاطرات طبیعی، دارای پیامدهای متفاوتی بوده که از جمله­ی آن­ها می­توان به وضعیت معیشتی و تاب‌آوری بهره­برداران کشاورزی به خصوص خرده­مالکان روستایی اشاره نمود. با توجه به اینکه تاب‌آوری خانوارها به معنای توانایی بازگشت به شرایط قابل‌قبول زندگی خود پس از وقوع شوک­های مختلف می­باشد، هدف از این مطالعه بررسی اثر خشکسالی بر میزان تاب‌آوری خانوارهای روستایی در روستای حسین آباد رخنه گل واقع در شهرستان فریمان می­باشد. برای برآورد شاخص تاب‌آوری خانوارهای کشاورزان روستایی از شاخص تاب‌آوری ریما⁴ که توسط سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) ارائه گردیده استفاده شده است و همچنین بررسی اثر خشکسالی بر شاخص تاب‌آوری توسط روابط رگرسیونی حداقل مربعات معمولی صورت پذیرفته است. جهت برآورد مولفه­های تاب‌آوری از روش تحلیل عاملی و برای برآورد متغیر پنهان تاب‌آوری از روش میمیک⁵ استفاده گردیده است. نمونه­ی مورد مطالعه شامل 149 بهره­بردار زراعی می­باشد که از روش نمونه­گیری تصادفی ساده از روستای حسین آباد رخنه گل انتخاب گردیده است. جمع­آوری داده­ها در سال 1400 از طریق مصاحبه با سرپرست خانوار و تکمیل پرسشنامه­ی فائو صورت پذیرفته است. نتایج نشان داد که مولفه­های دارایی و ظرفیت تطبیق در افزایش تاب‌آوری خانوارهای روستایی منطقه مورد مطالعه نقش قابل توجهی داشته و متغیرهای خشکسالی، از دست دادن دام و زن بودن سرپرست خانوارهای مورد بررسی دارای اثر منفی بر میزان تاب‌آوری آن­ها می­باشد. از این رو با توجه به محدودیت­های زمانی و بودجه­ای در سیاست­گذاری­های کلان مربوطه و همچنین با در نظر گرفتن نتایج بدست آمده از مطالعه در خصوص تبعات وقایعی همچون خشکسالی بر میزان تاب‌آوری خانوارهای روستایی، اتخاذ سیاست­های کشاورزی مربوطه همچون تعیین الگوی کشت متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه، می­تواند در کاهش آسیب­پذیری خانوارهای روستایی در مواجهه با بحران­های مختلف موثر واقع گردد.

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری خانوارها؛ خشکسالی؛ کشاورزان روستایی؛ معادلات ساختاری؛ مدل میمیک

مراجع

1. Alinovi, L., Mane, E., & Romano, D. (2009). Measuring household resilience to food insecurity: application to Palestinian households. Journal of EC Food Security Program 39(1).
2. Alinovi, L., Romano, D., d’Errico, M., & Mane, E. (2010). Livelihoods strategies and household resilience to Food insecurity: an empirical analysis to Kenya. European Report on Development 1–52.
3. Ashkenazy, A., Chebach, T. C., Knickel, K., Peter, S., Horowitz, B., & Offenbach, R. (2018). Operationalising resilience in farms and rural regions–Findings from fourteen case studies. Journal of Rural Studies 59: 211-221.
4. Ballard, T., Coates, J., Swindale, A., & Deitchler, M. (2011). Household Hunger Scale: Indicator Definition and Measurement Guide. Available at: fantaproject.org.
5. Béné, C., Wood, R.G., Newsham, A., & Davies, M. (2012). Resilience: new utopia or new tyranny? Reflection about the potentials and limits of the concept of resilience in relation to vulnerability reduction programs. IDS Working Papers 2012(405): 1-61.
6. Boukary, A.G., Diaw, A., & Wünscher, T. (2016). Factors affecting rural households’ resilience to food insecurity in Niger. Sustainability (Switzerland) 8(3). https://doi.org/10.3390/su8030181.
7. D’Errico, M., & di Giuseppe, S. (2018). Resilience mobility in Uganda: A dynamic analysis. World Development, 104. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2017.11.020.
8. D’Errico, M., Ngesa, O., & Pietrelli, R. (2021). Assistance in chronic conflict areas: evidence from South Sudan. Journal of Development Effectiveness 1-21.
9. D’Errico, M., Romano, D., & Pietrelli, R. (2018). Household resilience to food insecurity: evidence from Tanzania and Uganda. Food Security 10(4). https://doi.org/10.1007/s12571-018-0820-5.
10. Dhraief, M. Z., Dhehibi, B., Hassen, H.D., Zlaoui, M., Khatoui, C., Jemni, S., Jebali, O., & Rekik, M. (2019). Livelihoods strategies and household resilience to food insecurity: A case study from rural Tunisia. Sustainability (Switzerland) 11(3). https://doi.org/10.3390/su11030907.
11. (2016). resilience Index Measurement and Analysis (RIMA-II). https://www.fao.org/3/i5665e/i5665e.pdf.
12. (2018). analyzing resilience for better targeting and action. Available at: https://www.fao.org/i5434e.pdf.
13. (2020). Short_RIMA_Questionnaire_2020. Available at: https://www.fao.org/3/cb2348en/cb2348en.pdf.
14. Folke, C., Carpenter, S., Elmqvist, T., Gunderson, L., Holling, C.S., & Walker, B. (2002). Resilience and sustainable development: Building adaptive capacity in a world of transformations. Ambio 31(5). https://doi.org/10.1579/0044-7447-31.5.437.
15. Ghasemi, M., Sahebi, Sh., & Mehregan, J. (2020). Identify livelihood resilience strategies against drought risk from the point of view of rural households (case study: Dehestan Golmakan, Chenaran County). Journal of Environmental Sciences 18(1): 117-136. (In Persian)
16. Guterres, A. (2017). The sustainable development goals report. Available at: http://unstat.un.org/sdgs/report/2017/.
17. INNDEX Project. (2018). INDDEX Project. https://inddex.nutrition.tufts.edu/data4diets.
18. Innocenti Research Centre. (2018). the Malawi Social Cash Transfer Programme Increases Household Resiliency. https://www.unicef-irc.org/publications/935-malawi-social-cash-transfer-programme-increases-household-resiliency.html.
19. Mashhad Chamber of Commerce, the report of Regional Water Company of Khorasan Razavi, (2020). Available at: http://www.mccima.com.
20. Roknedin Eftekhari, A., Moosavi, S., Poortaheri, M., & Farajzadeh Asl, M. (2014). Analysis of the role of livelihood diversity to rural household resilience in drought condition: case study of the drought exposed areas of Isfahan province. Journal of Rural Research 5(3): 639-662. https://doi.org/10.22059/jrur.2014.53186. (In Persian)
21. Sareban, V., Majnouni, A. (2017). The role of livelihood diversity on the resilience of rural households living around the lake Urmia against drought. Journal of Spatial Analysis Environmental Hazards 3(4): 49-70. (In Persian)
22. Savari, M., & Khosravipour, B. (2018).Analysis of the resilience effects on the liveliness of rural households in Drought Conditions, in Divandarreh County. Journal of Spatial Planning 8(3): 19-40. (In Persian)
23. Statistical Center of Iran. (2021). http://www.amar.org.ir/.
24. Statistical yearbook of agricultural sector of Khorasan province (2021). koaj.ir.
25. Walker, B., Holling, C.S., Carpenter, S.R., & Kinzig, A. (2004). Resilience, adaptability and transformability in social-ecological systems. Ecology and Society 9(2). https://doi.org/10.5751/ES-00650-090205.