تحلیل جامعه‌شناختی همسرستایی و نکوهش همسر (زن-مرد) در شعر و ادب فارسی

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 12، دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 38، اسفند 1400، صفحه 403-373   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2022.74681.1128

نویسندگان

محمدیار انصاری¹؛ محمدهادی خالق زاده^{* 2}؛ جلیل نظری³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

²استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

چکیده

جنس زن در شعر و ادب فارسی چهرۀ مثبت ندارد و در اشعار معمولاً مورد بی­ مهری گویندگان قرارگرفته است، اما آنگاه‌ که در جایگاه همسر قرار می­‌گیرد، با اینکه در ادبیات کلاسیک در هاله‌­ای از ابهام و پوشیدگی قرار می­‌گیرد، کم‌وبیش ستایش می‌­شود، ولی در غزل معاصر از جایگاه والایی برخوردار است که پیوسته در قاب مدح و ستایش شاعران قرار می­‌گیرد. همسر (مرد) در غزل فارسی ـ چه کلاسیک و چه معاصرـ کمتر نمود دارد، ولی همین تعداد کم، کمتر ستایش‌ شده است و بیشتر از طرف زنان نکوهش شده­ است. هدف از نگارش این مقاله، بررسی و تحلیل همسرستایی و نکوهش همسر (زن ـ مرد) در شعر و ادب فارسی است. روش کار کتابخانه‌­ای و توصیفی ـتحلیلی است. نتایج پژوهش نشان می­‌دهد که در شعر کلاسیک شاعران کمتر از همسر (زن) خویش سخن گفته‌اند و اگر از او ستایش کرده ­اند، بسیار محدود و بیشتر در مرثیه وفات آن­ها شعر سروده­‌اند و از همسر (مرد) خبری نیست، اما در غزل معاصر از آن تفکرات مردسالاری و مردمحوری تا حد زیادی کاسته شده و به‌ویژه همسر (زن) شاعر ستایش و مدح شده است و حتی مردان در جایگاه همسر گاه ستایش و گاه نکوهش شده‌اند. در این دوره ذهنیت غنایی شاعران تغییر کرده‌ است و آن‌­ها نه‌ تنها زبان به ستایش همسر (زن) خود گشوده‌اند، حتی نام آن­ها را هم در غزل ذکر کرده‌اند که در ادبیات کلاسیک ما اصلاً سابقه ندارد.

کلیدواژه‌ها

شعر فارسی؛ جامعه‌شناختی؛ همسر (زن ـ مرد)؛ ستایش همسر

مراجع

1. اخوان ثالث، م. (1369). زمستان. تهران: انتشارات مروارید.
2. اعتصامی، پ. (1393). دیوان. تهران: انتشارات مهرآوید.
3. امین پور، ق. (1387). مجموعۀ کامل اشعار. تهران: مروارید.
4. براهنی، ر. (1363). تاریخ مذکر. تهران: اول.
5. بهبهانی، س. (1385). مجموعه اشعار. تهران: نگاه.
6. بهمنی، م. (1385).گاهی دلم برای خودم تنگ می­‌شود. تهران: دارینوش.
7. جامی، ع. (1383). سلامان و آبسال. به کوشش سیدحسن امین (چاپ اول). تهران: دائره‌المعارف ایران‌شناسی.
8. جامی، ع. (1387). هفت‌اورنگ. تصحیح و تحقیق اعلان خان افصح‎زاده و حسین احمد تربیت (چاپ اول). تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
9. حافظ، ش. (1380). دیوان. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه.
10. حسینی، م. (1387). بررسی تطبیقی زن در آثار خاقانی و نظامی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، (23)، 110-89.
11. خاقانی (1375). دیوان. به کوشش میر جلال­الدین کزازی. تهران: مرکز.
12. خرمشاهی، ب. (1381). حافظ نامه (جلد اول). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
13. خلفی، ح.، نظری ،ج.، و فاموری، م. (1399). سیمای معشوق در غزل‌های حسین منزوی. نشریه زیبایی شناسی ادبی، 11(43)، 119 –
14. خواجوی کرمانی. (1369). دیوان. به اهتمام احمد سهیلی خوانساری. تهران: پاژنگ.
15. رسولی‌­پور، ر.، روشن، م.، و نیکنام، ش. ( 1395).ارزش‌شناسی جایگاه زن (همسر) در شعر معاصر فارسی و عربی( با رویکردی انتقادی بر دیدگاه فیمینست اگزیستانسیالیستی دوبار. کاوش نامۀ ادبیات تطبیقی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه رازی کرمانشاه. 6(22)، 47 ـ 23.
16. زرین‌کوب، ع. (1378). دیدار با کعبه جان. تهران: سخن
17. سعدی، م. (1379). بوستان. به اهتمام غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.
18. شاملو، ا. (1387). مجموعه اشعار. تهران: انتشارات نگاه.
19. طالب آملی (1346). کلیات اشعار .به اهتمام طاهری شهاب. تهران: کتاب­خانۀ سنایی.
20. عابدی، ک. (1380). به‌رغم پنجره‌­های بسته. تهران: کتاب نادر.
21. عنصرالمعالی، ک. (1368). قابوس‌نامه. به تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران: علمی و فرهنگی.
22. فرخزاد، ف. (1376). دیوان فروغ فرخزاد. تهران: اهورا.
23. فردوسی، ا. (1384). شاهنامه. به اهتمام سعید حمیدیان. تهران: سخن.
24. کامرون، ج. (1365). ایران در سپیده‌دم تاریخ (ح. انوشه، مترجم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
25. کدیور، ج. (1386). زن از نگاه سعدی (در بوستان و گلستان). مجله زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان. 5، 96 -73.
26. کزازی، م.(1374). رخسار صبح. تهران: مرکز.
27. ماسه، ه. (1369). تحقیق درباره سعدی (غ. م. یوسفی و م. ح. مهدوی، مترجمان). تهران: توس.
28. مدرسی، ف.، و کاظم‌زاده، ر. (1390). آزادی، عنصر غالب غزل­‌های نمادین منزوی. نشریه ادبیات پایداری دانشگاه کرمان، 2(4)، 564 ـ 545.
29. مزداپور، ک. (1369). زن در آیین زرتشتی. تهران: امیرکبیر.
30. مزداپور، ک. (1369). یکی مهربان بودم اندر سرای، چیستا. (74 و 75). 556-551.
31. منزوی، ح. (1387). از ترمه تا تغزل (چاپ پنجم). تهران: روزبهان.
32. نظامی (1383). کلیات نظامی. به اهتمام وحید دستگردی. تهران: طلاییه.
33. یوشیج، ن. (1380). دیوان اشعار. به کوشش سیروس طاهباز. تهران: نگاه.