بررسی نقش مشارکت مردمی در افزایش تاب‌آوری اجتماعی سکونتگاه‌های غیررسمی در برابر پاندمی کوید-19 (مطالعۀ موردی: محلات اسکان غیررسمی شهر زنجان)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 13، دوره 19، شماره 2 - شماره پیاپی 37، مهر 1400، صفحه 415-383  

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2022.75436.1116

نویسندگان

محمد تقی حیدری ¹؛ محسن احد نژادروشتی ²؛ حسین طهماسبی مقدم ³

¹استادیار، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

²دانشیار، جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

³دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش‌ مشارکت عمومی در افزایش تاب‌آوری اجتماعی سکونتگاه‌های غیررسمی در برابر همه‌گیری کوید-19 در زنجان است. پژوهش حاضر ازنظر هدف از نوع کاربردی و ازنظر ماهیت و روش پژوهش از نوع ترکیبی کیفی-کمّی است. گردآوری داده‌ها براساس روش پیمایشی تخصصی و اسنادی بوده است. حجم نمونه شامل 15 نفر از کارشناسان دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی است. از روش نمونه‌گیری هدفمند و برای پردازش داده‌ها از مدل تحلیل معادلات ساختاری و روش تحلیل مسیر در نرم‌افزار PLS استفاده شد. یافته‌ها حاکی از آن است که از میان شاخص‌های تعامل اجتماعی، گرایش به برقراری ارتباط از طریق فضای مجازی به‌عنوان مهم‌ترین متغیر شناسایی شد. ضریب تعیین متغیر «نقش مشارکت مردمی» بر متغیر «تاب‌آوری اجتماعی در برابر بیماری‌های کوید-19» برابر با 853/0 به‌دست آمد؛ یعنی 85 درصد از تغییرات متغیر وابسته (تاب‌آوری) با چهار متغیر مستقل (اعتماد اجتماعی، انسجام اجتماعی، پیوند اجتماعی و تعامل اجتماعی) بررسی می‌شود؛ بنابراین هر چهار متغیر مستقل پژوهشی توانسته‌اند به‌طور هم‌زمان بیش از 70 درصد از متغیرهای وابسته را بررسی کنند و تاب‌آوری را از طریق 17 معیار تعریف‌شده در رابطه با یکدیگر تحت‌تأثیر قرار دهند. 15 درصد باقی‌مانده از عوامل دیگری به‌دست می‌آید که به‌طور غیرمستقیم بر تاب‌آوری تأثیر می‌گذارند و متغیر وابسته تحقیق را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. درنهایت می‌توان گفت محله‌های آسیب‌پذیر زنجان به موازات استفاده از مشارکت و درنتیجه ارتقای تاب‌آوری اجتماعی، اثرات پاندمی کوید-19 را تعدیل می‌کنند.
 

کلیدواژه‌ها

مشارکت مردمی؛ تاب‌آوری اجتماعی؛ سکونتگاه‌های غیررسمی؛ پاندمی کوید-19

مراجع

1. جهانگیری، ک.، استوار ایزدخواه، ی.، آذین، س.ع.، و جاروندی، ف. (1389). بررسی میزان مشارکت مردم در مقابله با بلایای طبیعی در استان خوزستان: دیدگاه‌های مسئولین. فصلنامه علمی پژوهشی امداد و نجات، 2(4)، 11-20.
2. رضابیگی داورانی، ع.، هوشمندی، ک.، راعی، م.، و دانشی.، س. (1399). نقش مشارکت جامعه و گروه‌های داوطلب در پیشگیری و کنترل کوید-۱۹ در ایران. نشریه ارتقای بهداشت نظامی، ۱(۳)، 111-114.
3. رفیعیان، م.، رضایی، م.، عسگری، ع.، پرهیزکار، ا.، و شایان، س. (1390)، تبیین مفهومی تاب‌آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع‌محور (CBDM). برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی)، 15(4)، 19-41.
4. روستا، م.، ابراهیم‌زاده، ع.، و ایستگلدی، م. (1397). ارزیابی میزان تاب‌آوری اجتماعی شهری (موردشناسی: شهر زاهدان). نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 9(32)، 1-14.
5. طهماسبی‌مقدم، ح.، احد‌نژادروشتی، م.، حیدری، م. ت.، و شغلی.، ع. (1400). تبیین عوامل مؤثر بر تاب‌آوری اجتماعی در برابر مخاطرات بیولوژیکال با تأکید بر کوید -19 (مطالعه موردی: شهر زنجان). جغرافیا و مخاطرات محیطی، 10(1)، 1-19.
6. فنی، ز.، و لیلا.، م. (1395). سنجش و ارزیابی تأثیر سبک زندگی بر میزان تاب‌آوری شهری مطالعه تطبیقی: محلات قیطریه و شکوفه شمالی در مناطق 1 و 19 تهران. مجله مطالعات جامعه‌شناختی شهری، (19)، 84-61.
7. لطفی، ح.، مفرح، م.، آفتاب، ا.، و مجنونی.، ع. (1397) نقش حکمروایی مطلوب شهری در افزایش تاب‌آوری سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز). فصلنامه جغرافیا (برنامه‌ریزی منطقه‌ای)، 8(2)، 209-224.

 

8. Adger, W. N. (2000). Social and ecological resilience: Are they related? Progress in Human Geography, 24(3), 347-364.
9. Aldrich, D. (2019). Black wave: How networks governance shaped Japan's 3/11 disasters. Chicago: University of Chicago Press.
10. Alexander, D. E. (2013). Resilience and disaster risk reduction: An etymological journey. Natural Hazards and Earth System Sciences, 13(11), 2707-2716.
11. Berkes, F., Colding, J., & Folke, C. (2003). Navigating social-ecological systems: Building resilience for complexity and change. Cambridge: Cambridge University Press.
12. Briguglio, L., Cordina, G., Farrugia, N., & Vella, S. (2009). Economic vulnerability and resilience: concepts and measurements. Oxford Development Studies, 37(3), 229-247.
13. Burton, C. G. (2015). A validation of metrics for community resilience to natural hazards and disasters using the recovery from Hurricane Katrina as a case study. Annals of the Association of American Geographers, 105(1), 67–86.
14. Carpenter, S., Walker, B., Anderies, J. M., Abel, N. (2001), From metaphor to measurement: Resilience of what to what? Ecosystems, 4(8), 765-781.
15. Cohen, O., Leykin, D., Lahad, M., Goldberg, A., & Aharonson-Daniel, L. (2013). The conjoint community resiliency assessment measure as a baseline for profiling and predicting community resilience for emergencies. Technological Forecasting and Social Change, 80(9), 1732-1741.
16. Copeland, W. E., McGinnis, E., Bai, Y., Adams, Z., Nardone, H., Devadanam, V., & Hudziak, J. J. (2021). Impact of COVID-19 pandemic on college student mental health and wellness. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 60(1), 134-141.
17. Corburn, J., Vlahov, D., Mberu, B., Riley, L., Caiaffa, W. T., Rashid, S. F., & Ayad, H. (2020). Slum health: Arresting COVID-19 and improving well-being in urban informal settlements. Journal of Urban Health, 97(3), 348-357.
18. Cundill, G., Leitch, A. M., & Schultz, L. (2015). Encouraging learning. In Biggs, R., Schlüter, M., & Schoon, M. L. (Eds.), Principles for building resilience: Sustaining ecosystem services in social-ecological systems (pp. 174-200). Cambridge: Cambridge University Press.
19. Daneshpour, Z. A. (2020). Out of the coronavirus crisis, a new kind of urban planning must be born.Retrieved from https://novinshahrsaz.ir/wp-content/uploads/2020/04/Out_of_the_coronavirus_crisis_a_new_kind_of_urban_planning_must.pdf
20. De Witte, H., Pienaar, J., & De Cuyper, N. (2016). Review of 30 years of longitudinal studies on the association between job insecurity and health and well‐being: Is there causal evidence? Australian Psychologist, 51(1), 18-31.
21. Fahlberg, A., Vicino, T.J., Fernandes, R., Potiguara, V. (2020). Confronting chronic shocks: Social resilience in Rio de Janeiro's poor neighborhoods, Cities, 99, 102623.
22. Fema, U. (2016). Department of Homeland Security. ICS Training Courses.
23. Fothergill, A., & Peek, L. A. (2004). Poverty and disasters in the United States: A review of recent sociological findings. Natural Hazards, 32(1), 89-110.
24. Hill, E., St. Clair, T., Wial, H., Wolman, H., Atkins, P., Blumenthal, P., Ficenec, S., & Friedhoff, A. (2012). Economic shocks and regional economic resilience. In Urban and regional policy and its effects: building resilient regions (pp. 193-274). Brookings Institution Press.
25. Hohnen, P., & Potts, J. (2007). Corporate social responsibility, an implementation guide for business, international institute for sustainable development (IISD). Retrieved from http://www.iisd. org/ pdf/ 2007/ csr_guide .pdf/ 08/01/2021.
26. Holling, C. S. (1973), Resilience and stability of ecological systems. Annual Review of Ecology and Systematic, 4, 1-23.
27. Keck, M., & Sakdapolrak, P. (2013). What is social resilience? Lessons learned and ways forward. Erdkunde, 67(1), 5–19.
28. Khalili, S., Harre, M., Morley, P. (2018). A temporal social resilience framework of communities to disasters in Australia. Environmental Disasters, 5(23), 1-9.
29. Kusumastuti, R. D., Husodo, Z. A., Suardi, L., & Danarsari, D. N. (2014). Developing a resilience index towards natural disasters in Indonesia. International Journal of Disaster Risk Reduction, 10, 327-340.
30. Lak, A., Shakouri Asl, S., & Maher, A. (2020). Resilient urban form to pandemics: Lessons from COVID-19. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran, 34, 502-509.
31. Leykin, D., Lahad, M., Cohen, R., Goldberg, A., & Aharonson-Daniel, L. (2016). The dynamics of community resilience between routine and emergency situations. International Journal of Disaster Risk Reduction, 15(1), 125–131.
32. Li, R., Richmond, P., Roehner, B. M. (2018). Effect of population density on epidemics. Physica A: Statistical Mechanics and its Applications, 510, 713-724.
33. Litman, T. (2020). Pandemic-resilient community planning: Practical ways to help communities prepare for, respond to, and recover from pandemics and other economic, social and environmental shocks. Victoria Transport Policy Institute.
34. Maguire, B., & Hagan, P. (2007). Disasters and communities: Understanding social resilience. The Australian Journal of Emergency Management, 22(2), 16-20.
35. Massaro, E., Ganin, A., Perra, N., Linkov, I., & Vespignani, A. (2018). Resilience management during large-scale epidemic outbreaks. Scientific Reports, 8, 1859.
36. Mayunga, J. S. (2007). Understanding and applying the concept of community disaster resilience: A capital-based approach. Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building, 1(1), 1–16.
37. McMillen, H., Campbell, L. K., Svendsen, E. S., & Reynolds, R. (2016). Recognizing stewardship practices as indicators of social resilience: In living memorials and in a community garden. Sustainability, 8(8), 775.
38. Meerow, S., Newell, J. P., Stults, M. (2015). Defining urban resilience: A review. Landscape and Urban Planning, 147, 38–49.
39. Michel, S., Megerdoomian, K. (2015). Modeling community resilience for a post-epidemic society. Paper presented at the Conference on Computational Social Science Society of the Americas At, Santa Fe, New Mexico.
40. Mollalo, A., Vahedi, B., & Rivera, K. M. (2020). GIS-based spatial modeling of COVID-19 incidence rate in the continental United States. Science of Total Environment, 728(6), 13884.
41. Musavengane, R. (2019). Using the systemic-resilience thinking approach to enhance participatory collaborative management of natural resources in tribal communities: Toward inclusive land reform-led outdoor tourism. Journal of Outdoor Recreation and Tourism, 25, 45-56.
42. Nguyen, H. L., & Akerkar, R. (2020), Modelling, measuring, and visualising community resilience: A systematic review. Sustainability, 12, 7896.
43. Norris, F. H., Stevens, S. P., Pfefferbaum, B., Wyche, K. F., & Pfefferbaum, R. L. (2008). Community resilience as a metaphor, theory, set of capacities, and strategy for disaster readiness. American Journal of Community Psychology, 41, 127–150.
44. Ostadtaghizadeh, A., Ardalan, A., Paton, D., Jabbari, H., & Khankeh, H. R. (2015). Community disaster resilience: A systematic review on assessment models and tools. PLoS Currents Disasters, 7, 1-16.
45. Ostrowski T. M. (2014), Resilience in the light of research and theoretical reflection. In Sikorska, I., & Ostrowski, T. M. (Eds.), Health and Resilience. Jagiellonian: Jagiellonian University Press.
46. Pinchoff, J., Austrian, K., Rajshekhar, N., Abuya, T., Kangwana, B., Ochako, R., & Ngo, T. D. (2021). Gendered economic, social and health effects of the COVID-19 pandemic and mitigation policies in Kenya: Evidence from a prospective cohort survey in Nairobi informal settlements. BMJ Open, 11(3), e042749.
47. Pu, B., Qiu, Y. J. (2016). Emerging trends and new developments on urban resilience: A bibliometric perspective. Current Urban Studies, 4, 36–52.
48. Quinlan, A. E., Berbés‐Blázquez, M., Haider, L. J., & Peterson, G. D. (2016). Measuring and assessing resilience: broadening understanding through multiple disciplinary perspectives. Journal of Applied Ecology, 53(3), 677-687.‏
49. Rasanen, A., Lein, H., Bird, D., Setten, G. (2020). Conceptualizing community in disaster risk management. International Journal of Disaster Risk Reduction, 45, 101485.
50. Reimers, F. M., & Schleicher, A. (2020). A framework to guide an education response to the COVID-19 Pandemic of 2020. OECD, 14(2020), 2020-04.‏
51. Reyes R., Ahn R., Thurber, K., & Burke, T. F. (2013). Urbanization and infectious diseases: General principles, historical perspectives, and contemporary challenges. In Challenges in infectious diseases (pp. 123-46). Cham: Springer.
52. Saja, A. M. A., Goonetilleke, A., Teo, M., & Ziyath, A.M. (2019). A critical review of social resilience assessment frameworks in disaster management. International Journal of Disaster Risk Reduction, 35, 101096.
53. Tackenberg, B., & Lukas, T. (2019). Resilience through social cohesion: A case study on the role of organizations. In Resilience in social, cultural and political spheres (pp. 323-344). Cham: Springer.
54. Tambo, J. A., & Jonathan, M. (2018). Differential impacts of conservation agriculture technology options on household income in Sub-Saharan Africa. Ecological Economics, 151, 95-105.‏
55. Timmerman, P. (1981). Vulnerability, resilience and the collapse of society: A review of models and possible climatic applications. Institute for Environmental Studies, Canada: University of Toronto.
56. Wang, Y., Monteiro, C., & Popkin, B.M. (2002). Trends of obesity and underweight in older children and adolescents in the United States, Brazil, China, and Russia. American Journalof Clinical Nutrition, 75(6), 971–977.
57. Wilkinson, A., Sun, J. M., & K Mowbray, P. (2020). Employee voice in the Asia Pacific. Asia Pacific Journal of Human Resources, 58(4), 471-484.
58. World Health Organization. (2020). Novel Coronavirus (‎2019-nCoV)‎: Situation report, 3. Retrieved from https://apps.who.int/iris/
59. Wulff, K., Donato, D., & Lurie, N. (2015), What is health resilience and how can we build it? Annual Review of Public Health, 36(1), 361-374.
60. Zhou, C., Su, F., Pei, T., Zhang, A., Du, Y., Luo, B., ..., & Xiao, H. (2020). COVID-19: challenges to GIS with big data. Geography and sustainability, 1(1), 77-87.