روش‌های ترویج مشهورات از نگاه فارابی و ابن‌سینا

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 11، دوره 53، شماره 2 - شماره پیاپی 107، بهمن 1400، صفحه 51-66   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.43479.0

نویسندگان

سیده ملیحه پورصالح امیری^{* 1}؛ مهناز امیرخانی²

¹دانشگاه تهران

²دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

پژوهش حاضر ناظر به نقش محوری مشهورات در ایجاد وحدت و سوق جوامع به سمت سعادت یا شقاوت، به جست‌وجو در باب اقسام روش‌های ترویج مشهورات در آثار فارابی و ابن‌سینا پرداخته است. علی‌رغم عدم تصریح فارابی و ابن‌سینا به روش‌های ترویج مشهورات، می‌توان بر اساس ملاکی که از تأمل در آثار فارابی مبنی بر ایجاد انگیزه در افراد به سوی انجام افعال به دست آمده است، روش‌هایی را برای ترویج مشهورات در آثار آن‌ها استنباط کرد. یک قسم از این روش‌های ترویج مربوط به حوزه تعلیم می‌شود که شامل طریق تخیلی و اقناعی است و قسم دیگر مربوط به حوزه تأدیب است که شامل اقاویل اقناعی و انفعالی می‌شود. اقسام دیگر شامل تخیل و آثار آن، مقاربت با آرای مشهوره دیگر، قوای نفسانی، قانون و شریعت، فرا گرفتن از زمان خردسالی، صناعت خطابه و جدل و عادات می‌شود. حاصل تأمل در هر یک از این روش‌های ترویج مشهورات این است که روش‌های ترویج میان این دو فیلسوف مکمل یکدیگر محسوب می‌شوند و روش‌‌های ترویج مشهورات از لوازم عوامل مشهورات هستند و عکس‌العمل اکثر افراد در قبال مشهورات گسترش یافته به‌وسیله این روش‌ها، اقبال و در برخی، اکراه است.

کلیدواژه‌ها

روش‌های ترویج مشهورات؛ تعلیم؛ تأدیب؛ تخیل و آثار آن؛ قوای نفسانی

مراجع

قرآن کریم

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، چاپ اول، نشرالبلاغه، قم، 1383.

ابن‌سینا،  تسع رسایل فی الحکمة و الطبیعیات، چاپ دوم، دارالعرب، قاهره، 1326ق.

ابن‌سینا، رسایل ابن‌سینا، به اهتمام حلمی ضیاء اولکن، دانشکده ادبیات استانبول، استانبول، 1953م.

ابن‌سینا، رساله احوال نفس، مقدمه و تحقیق از فواد الاهوانی، دار بیبلیون، پاریس، 2007م.

ابن‌سینا، الشفاء(طبیعیات)، تحقیق سعید زائد، مکتبة آیة الله المرعشی، قم، 1404ق.

ابن‌سینا، الشفاء(جدل)، تحقیق سعید زائد، مکتبة آیة الله المرعشی، قم، 1404ق.

ابن‌سینا، الشفاء(الهیات)، تحقیق سعید زائد، مکتبة آیة الله المرعشی، قم، 1404ق.

ابن‌سینا، رساله فی ما تقرر عنده من الحکومة، نقل در مبحث عن القوی النفسانیة او کتاب فی النفس علی سنة الاختصار، تقدیم و ترجمه و تحقیق ادورد کرنیلیوس فندیک، داربیبلیون، بیروت، 2005م.

ابن‌سینا،  کتاب المجموع او الحکمة العروضیة فی معانی کتاب ریطوریقا، تحقیق و شرح دکتر محمدسلیم سالم، مکتبة النهضة المصریة، قاهره، 1950م.

ابن‌سینا، عیون الحکمه، مقدمه و تحقیق از عبدالرحمن بدوی، چاپ دوم، دارالقلم، بیروت،1980م.

ابن‌سینا، مختصرالاوسط، کتاب‌خانه ایاصوفیه استانبول، شماره دست‌نویس 4829، بی‌تا الف.

ابن‌سینا، مفاتیح الخزائن، تصحیح و تحلیل هشت رساله منطقی ابن‌سینا از دکتر زینب برخورداری، پایان‌نامه دکتری، اساتید راهنما دکتر نجفقلی حبیبی و دکتر احد فرامرزقراملکی، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات، 1388.

ابن‌سینا، المنطق الموجز، تصحیح و تحلیل هشت رساله منطقی ابن‌سینا از دکتر زینب برخورداری، پایان‌نامه دکتری، اساتید راهنما دکتر نجفقلی حبیبی و دکتر احد فرامرزقراملکی، دانشگاه تهران، دانشکده الهیات، 1388.

ابن‌سینا، الموجزة فی المنطق، کتاب‌خانه دانشگاه استانبول، شماره دست‌نویس 3، بی‌تا.

ابن‌سینا، النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، 1379.

ابن‌سینا، النجاة و عیون الحکمة، تصحیح عبدالرحمن بدوی، انتشارات بیدار، قم، 1400ق.

ابن‌سینا، الهدایة،  تحقیق و تقدیم محمد عبده، چاپ دوم, جامعة قاهره، ملتزم الطبع و النشر مکتبة القاهرة الحدیثة، قاهره، 1974م.

امیرخانی، مهناز؛ پورصالح امیری، سیده ملیحه، «بررسی مقایسه‌ای عوامل مشهورات از دیدگاه فارابی و ابن‌سینا»، مجله هستی و شناخت، شماره 2، سال دوم، پاییز و زمستان 1394، صص 79 -98.

بدوی، عبدالرحمن، افلاطون فی‌الاسلام، دارالاندلس، اندلس، 1980م.

پورصالح امیری، سیده ملیحه، پایان‌نامه تبیین مشهورات در منطق ابن‌سینا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر مهناز امیرخانی و مشاوره دکتر زینب برخورداری، دانشگاه الزهرا(س)، دانشکده الهیات، بیستم اسفند، 1393.

رازی، فخرالدین محمد بن عمر، شرح الاشارات و التنبیهات، مقدمه و تصحیح دکتر نجف‌زاده، چاپ اول، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران، 1384.

صفوی، محمدرضا، ترجمه قرآن بر اساس المیزان، چاپ اول، نشر آبنوس، قم، 1388.

فارابی، ابی نصر محمد بن محمد بن طرخان، الاعمال‌الفلسفیة، مقدمه و تحقیق و تعلیق از دکتر جعفر آل یاسین، چاپ اول، دارالمناهل، بیروت، 1413ق.

فارابی، آرا اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، مقدمه و شرح وتعلیق از دکتر علی بوملحم، مکتبة الهلال، بیروت، 1995م.

فارابی، السیاسة‌المدنیة، مقدمه و شرح از دکتر علی بوملحم، چاپ اول، مکتبة الهلال، بیروت، 1996م.

فارابی، فصول منتزعة، تحقیق و تصحیح و تعلیق از دکتر فوزی نجار، چاپ دوم، مکتبة الزهرا(س)، تهران، 1405ق. 

فارابی، کتاب‌الحروف، مقدمه و تحقیق و تعلیق از محسن مهدی، دارالمشرق، بیروت، 1986م.

فارابی، موسیقی‌الکبیر، تحقیق و شرح غطاس عبدالملک خشبه، مراجعه و تصدیر محمود احمدالحضنی، دارالکاتب العربی للطباعه، قاهره، 1967م.

فارابی، النصوص‌المنطقیة، تحقیق و تقدیم محمدتقی دانش پژوه، اشراف السید محمود المرعشی، چاپ اول، نشر مکتبة آیة الله العظمی المرعشی نجفی، قم، 1408ق.

فارابی، المنطقیات، تحقیق و مقدمه از محمدتقی دانش پژوه، چاپ اول، مکتبة آیة الله المرعشی، قم، 1408ق.

فرامرز قراملکی، احد، روش‌شناسی مطالعات دینی، چاپ سوم، نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، 1387.

نرم‌افزار کتاب‌خانه حکمت اسلامی، مرکز تحقیقات علوم اسلامی.

مجموعه آثار علامه طباطبایی(ره)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.