تفسیر و هرمنوتیک؛ مطالعه تطبیقی در مبانی آرای طباطبایی و هرش

علوم قرآن و حدیث

مقاله 7، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، شهریور 1401، صفحه 131-155   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2022.61785.0

نویسندگان

جانمحمد دهقان پور¹؛ مهرداد عباسی^{* 2}؛ بابک عباسی²؛ سیدمحمّدعلی ایازی²

¹دانش آموخته دکتری دانشگاه آزاد اسلامی - واحد علوم و تحقیقات ( تهران - ایران)

²استادیار دانشگاه آزاد اسلامی - واحد علوم و تحقیقات ( تهران - ایران)

چکیده

فهم و تفسیرمحور کانونی مباحث دو دانشِ تفسیر و هرمنوتیک و بر ارکان چهارگانۀ مؤلّف، متن، مفسّر و زمینه استوار است. هرمنوتیک آوردگاه دیدگاه‌های جدید در حوزه فهم و تفسیر است. این نظریه­ها با مبانی و اصول مفسّران اسلامی گاه بر سازشند و گاه در چالش. تعیین امکان تعامل و هم­افزایی یافته­های علوم جدید با یکدیگر یا ستیز و تقابل آن­ها، مستلزم تطبیق مبانی آن­ها و مؤیّد ضرورت تحقیق در این عرصه است.  این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی و  با هدف بررسی و تحلیل تطبیقی مبانی آرای مفسّر معاصر اسلامی «طباطبایی» با هرمنوتیست معاصر غربی «هرش» در صدد دست­یابی به پاسخ این پرسش اصلی است که مطالعۀ تطبیقی مبانی آرای طباطبایی با هرش در حوزۀ فهم و تفسیر به چه نتیجه­ای می­انجامد؟ نتیجۀ نهایی نشان داد که مبانی ­آن­ها در چهار محور نقش مؤلّف، متن، مفسّر و زمینه در فرایند فهم و تفسیرِ متن، دارای قرابت نسبی است نه حداکثری. اهمّ وجوه اشتراک مبانی آن­ها در روش­مندی تفسیر، قصد مؤلّف از تولید متن، دلالت الفاظ و قابلیّت باز­آفرینی معنا، فهم­پذیری و پیوند­های معنایی متن، نقش ابزاری زبان، کاربست دور هرمنوتیکی؛ و اهمّ اختلاف آن­ها در ثبات و قطعیّت یا سیالیّت تفسیر متن، حدود تأثیر پیش­دانسته­ها، علاقه­ها و انتظارات مفسّر در فهم و همچنین پذیرش یا ردّ نظریۀ تاریخ­مندی فهم متن است. 

کلیدواژه‌ها

مبانی؛ فهم؛ تفسیر؛ هرمنوتیک؛ طباطبایی؛ هرش

مراجع

قرآن، ترجمه فولادوند.

ابن فارس، احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقاییس اللغه، الطبعة الاولى، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1999م. 

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب‏، چاپ سوم، دار صادر، بیروت‏، ۱۴۱۴ ق‏.

انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، چاپ پنجم، نشر سخن، 1387.

الاوسی، علی رمضان، روش علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران،1370.

بلایشر، یوزف، گزیدۀ هرمنوتیک معاصر، ترجمۀ سعید جهانگیری، آبادان، پرسش،1389.

پالمر،ریچارد، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، علم هرمنوتیک، چاپ نهم، هرمس، تهران، 1395.

دهقانى، محسن، فروغ حکمت: ترجمه و شرح نهایة الحکمة علامه سید محمدحسین طباطبائى، چاپ اول، بوستان کتاب، قم، 1388.

دهکردی، روحی، و تجری، احسان، (اصطلاح شناسی مبانی تفسیر)، (فصل نامه پژوهش­های قرانی)، شماره پیاپی77، 1394، صص 94 – 117.

راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین، مفردات الفاظ القران، ذوی القربی، قم، 1384.

ساغروانیان، جلیل، فرهنگ اصطلاحات زبان شناسی، چاپ اول،  نشر نما، مشهد، ١٣٦٩.

سوسور، فردیناند­دو، درس­های زبان شناسی همگانی، ترجمه نازیلا خلخالی، نشر فرزان نو، تهران، 1378.

شاکر، محمد کاظم، (ترمینولوژی مبانی و روش­های تفسیر قرآن)، (مقالات و بررسی­ها)، دفتر72، زمستان81: 151-139.

صدر، سید محمد باقر،  انسان مسئول و تاریخ ساز،ترجمه محمد مهدی فولادوند، بنیاد قران، بی­جا، 1359.

صدر، سید محمد باقر، السنن التاریخیه فی القرآن، دارالتعارف، دمشق، 1409 ق.  

صدر، سید محمد باقر، دروس فى علم الاصول، بیروت، 1978 م.

صفوی، کوروش، فرهنگ توصیفی معناشناسی، چاپ اول، فرهنگ معاصر، تهران، ١٣٨٤.

طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، مؤسسة الأعلمی، بیروت،1390ق.

طباطبایى، محمدحسین، حاشیه الکفایه، چاپ اول، بنیاد علمی و فکری، قم، 1361.

طباطبایى، محمدحسین، قرآن در اسلام، چاپ سوم، بوستان کتاب، قم، 1388.

عباسی، مهرداد، رویکرد­هایی به تاریخ تفسیر قرآن، ویراسته­ی اندرو ریپیین، چاپ اول، انتشارات حکمت، تهران، 1394.

فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین‏، چاپ دوم، انتشارات هجرت، قم، ۱۴۱۰ ق.

فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، چاپ اول، دارالمعرفه، بیروت، 1415ق.

قرشى، سید على اکبر، قاموس قرآن‏، چاپ ششم، دار الکتب الإسلامیة، تهران‏،۱۳۷۱‏.

کریس، لان، ویتگنشتاین و گادامر، ترجمه مرتضی عابدینی فر، چاپ سوم، پارسه، تهران، 1398.

کوزنز هوی، دیوید، حلقه انتقادی، ترجمه مراد فرهاد پور، انتشارات روشنگران، تهران، 1384.

مجتهد شبستری، محمد، درس­گفتارهای هرمنوتیک جدید چیست؟ جلسه 44، وب­سایت، 1394.  .www.mohammadmojtahedshabestari.com  

مجتهد شبستری، محمد، هرمنوتیک، کتاب و سنت، چاپ هشتم، طرح نو، تهران، 1393.

مرزبان وحى و خرد: یادنامه مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبائى قدس سره، چاپ اول، بوستان کتاب، قم، 1381.

واعظی، احمد، نظریه تفسیر متن، چاپ سوم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1397.

هرش، اریک دونالد، اعتبار در تفسیر، ترجمه محمد حسین مختاری، چاپ اول، انتشارات حکمت، تهران،  1395. 

Gadamer,Hans Geor, Truth and Method. translation revised by Donald G.Marshall.NewYork. Continuum book.1994.