تاثیر موقعیت و ساختار شهر های مرزی بر حس قلمروخواهی حکومت ها (مورد مطالعه: شهر نصیبین در دوره ساسانیان)

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

مقاله 1، دوره 8، شماره 2 - شماره پیاپی 30، مرداد 1402، صفحه 1-26   

نوع مقاله: مقالات علمی -پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.2022.72927.1091

نویسندگان

وحید کیانی^{* 1}؛ پرویز حسین طلایی²

¹استادیار جغرافیای سیاسی، گروه جغرافیا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

²استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان. ایران

چکیده

به دنبال انقراض تدریجی سلسله سلوکی که قلمرو آن در دو قدرت اشکانیان در شرق و رومی‌ها در غرب، به تحلیل رفت؛ اشکانیان با رومی‌ها هم‌مرز شدند. مرزهای مشترک این دو قدرت، باعث به وجود آمدن درگیرهایی بین آن‌ها شد؛ رومی‌ها با توجه به مشکلات داخلی اشکانیان توانستند بر مناطق ژئوپلیتیک مانند بین‌النهرین دست پیدا کنند. پس از انقراض اشکانیان، قلمرو آن‌ها به همراه مرده ریگ درگیرهایشان با روم به ساسانیان انتقال پیدا کرد. ساسانیان از همان ابتدا چون خواهان تسلط بر سرزمین‌های شرق فرات و بیرون راندن رومی‌ها ازآنجا بودند، سیاست تهاجمی را در پیش‌گرفته و به فتح این سرزمین‌ها در مقاطع مختلف پرداختند. ازجمله شهرهای مهمی که در شمال بین‌النهرین قرارگرفته بودند، باید به شهر نصیبین اشاره کرد، این شهر باستانی در بین‌النهرین علیا و در منطقه‌ای که بعد از ورود مسلمانان به نام جزیره(منطقه میان دجله و فرات) معروف گشت، قرارگرفته است. بر همین اساس، پژوهش حاضر در تلاش است تا با رویکردی توصیفی- تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و اسنادی به بررسی و تحلیل جغرافیای تاریخی شهر نصیبین از منظر کارکردهای سیاسی، اقتصادی و ژئوپلیتیکی بپردازد. نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاکی از آن است که شهر نصیبین یکی از کانون‌های اصلی جنگ‌های ایران و روم در دوره ساسانی بود؛ چنان‌که این شهر از سویی دسترسی به آن به‌منزله در دست داشتن بین‌النهرین و آسیای صغیر بود و از دیگر سو نصیبین در مرزهای ایران و بیزانس واقع‌شده و جزو نقاطی به شمار می‌آمد که ترانزیت کالا در آنجا انجام می‌شد، بنابراین هم ایران و هم بیزانس ازلحاظ سیاسی، اقتصادی و حتی مذهبی نمی‌خواستند تسلطشان را بر این شهر از دست بدهند؛ بنابراین از دست دادن چنین شهری به‌عنوان تغییری عمده در توازن قدرت در بین‌النهرین محسوب می‌شد، چنان‌که ایران و بیزانس حاضر به از دست دادن این شهر نبودند و به همین خاطر درگیری‌های ممتدی میان آن‌ها به وجود آمد که به‌مرور تحلیل قدرت دو امپراتوری را به دنبال داشت.

کلیدواژه‌ها

بین‌النهرین؛ شهرهای مرزی؛ نصیبین؛ ساسانیان؛ بیزانس

مراجع

1. Abu al-Fida, I., (--). Taghvime Al-Baldan. Egypt, Cairo: Religious Culture School.
2. Adontz, N., (1970). Armenia in the Period of Justinian: The Political Conditions Based on the Naxarar System. (Nina G. Garsoïan. Trans). Lisbon: Calouste Gulbenkian Foundation.
3. Al-Qazwini, Z.M.M., (1994). Asar al Ebad va Akhbar al Ebad. Iran, Tehran: Amirkabir [in Persian].
4. Ammianus Marcellinus, (1935). Ammianus Marcellinus with English (John C. Rolfe Trans.). (The Loeb Classical Library). In three volumes, London, W. Heinemann.
5. Asmussen, Y.P., (2002). Christianity in Iran. the history of Iran from the Seleucids to the collapse of the Sassanid state. (Hassan Anousheh, Trans.). Iran, Tehran: Amirkabir. [in Persian].
6. (1992). Report and Research of Jalil Dostkhah. Iran, Tehran: Morvarid [in Persian].
7. Baladhari, A.H.A.Y., (1958). Fotouh Al-Buldan. (Muhammad Tawakkul, Trans.). Iran, Tehran: Noghreh [in Persian].
8. Blockley, R.C., (2007). Warfare and diplomacy. In The Cambridge Ancient History, vol. XIII, The Late Empire, a.d. 337-425. Cambridge and New York: Cambridge University Press, (pp. 411-436).
9. G.W., (1987). Julian the Apostate. Cambridghe: Harvard University Press
10. Brucius, M., (2009). Ancient Iran. (Issa Abdi, Trans.). Iran, Tehran: Mahi [in Persian].
11. Daryaee, T., (2002). Shahrestanihay-e Eranshahr, A Middle Persian Text on Late Antique Geography, Epic, and History. Costa Mesa, Californi: Mazda.
12. Daryaee, T., (2004). Sassanid Empire. (Morteza Saghebfar, Trans.). Iran, Tehran: Ghoghnous [in Persian].
13. Diakonov, A.M., (1991). History of the Medes. (Karim Keshavarz, Trans.). Iran, Tehran: Elmi and Farhangi [in Persian].
14. Dignas, B., Winter, E., (2007). Rome and Persia in Late Antiquity: Neighbours and Rivals. Cambridge and New York: Cambridge University Press.
15. Fry, R., (2004). Political History of the Sassanids. History of Iran Iran from the Seleucids to the collapse of the Sassanid state. (Hassan Anousheh, Trans.). Iran, Tehran: Amirkabi [in Persian].
16. Gershman, R., (2001). Iran from the beginning to Islam. (Mohammad Moin, Trans.). Iran, Tehran: Elmi and Farhangi [in Persian].
17. Gnoli, G., (1987). Avestan Geography. http://www.iranicaonline.org/articles/avestan-geography.
18. Hafez Ebro, S.A.K., (1996). Geography of Hafez Ebro. Iran, Tehran: Mirase Maktoub [in Persian].
19. Hafeznia, M.R., & Janparvar, M., (2017). Borders and Globalization (with a brief look at Iran's borders). Iran, Tehran: Institute for Strategic Studies [in Persian].
20. Hafeznia, M.R., & Kaviani Rad, M., (2004). New Horizons in Political Geography. Iran, Tehran: SAMT [in Persian].
21. Hafeznia, M.R., (2006). Principles and Concepts of Geopolitics. Iran, Mashhad: Papoli Publications [in Persian].
22. Hamavi Baghdadi, Y., (2004). Mujam Al Buldan. (Alinaghi Manzavi, Trans.). Iran, Tehran: Cultural Heritage Organization [in Persian].
23. Hamdollah M., (2002). Nozha al-Qulub. (Corrected by Dabir Siyaghi). Iran, Qazvin: hadithe emroz [in Persian].
24. Honigmann, E., (C. E. Bosworth), (1993). Naşībīn, in the Encyclopedia of Islam Prepared by Number of Leading Orientalists.Leiden-New York, E.J. Brill, pp. 983-984.
25. Ibn A’tham Kufi, M., (1993). Al-Futuh. (Ahmad Mostofi Heravi, Transs.). Gholam Reza Tabatabaei Majd(Ed). Iran, Tehran: Islamic Revolution Publications and Education [in Persian].
26. Ibn al-Faqih Hamedani, Abu Bakr Ahmad ibn Muhammad ibn Ishaq, (1970). Mukhtasar Kitab al-Buldan (section related to Iran). (H. Massoud, Trans.). Iran, Tehran: Iranian Culture Foundation [in Persian].
27. Ibn Athir, A. (1992). Al Kamel Fi Al Tarikh. (Abbas Khalili and Abu al-Qasim Halat, Trans.). Iran, Tehran: Elmi Farhangi [in Persian].
28. Ibn Battuta shams al-Din Abi Abdullah Muhammad bin Abdullah al-Lawati al-Tanji, (1997). The Journey of ibn Battuta. (Muhammad Ali Moahd, Trans.). Iran, Tehran: Agah [in Persian].
29. Ibn Ebri, (1998). Tarikh Mokhtasar Al-doval. (Abd al-Muhammad Ayati, Trans.). Iran, Tehran: Elmi and Farhangi [in Persian].
30. Ibn Khaldun, (1984). History of Ibn Khaldun. (Abdul Mohammad Ayati, Trans.). Iran, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research [in Persian].
31. Ibn Khordadbeh, (1991). Al Masalek & Mamalek ibn Khordadbeh. (H. Gharehkhani, Trans.). Iran, Tehran: Motarjem [in Persian].
32. Kettenhofen, E., (1984). Die Einforderung des Achämenidenerbes durch Ardašir: eine interpretatio romana. (np): Orientalia Lovaniensia Periodica 15, str. 177. – 190.
33. Khorni, M., (2001). History of Armenians. (Edik Baghdasarian, ). Iran, Tehran: (np).[in Persian].
34. Kristensen, A., (1996). Iran during the Sassanids. (Rashid Yasemi, Trans.). Iran, Tehran: Donyaye Ketab [in Persian].
35. Lestering, G., (1998). Historical Geography of the Eastern Caliphate Lands. (Mahmoud Erfan, Trans.). Iran, Tehran: Elmi & Farhangi [in Persian].
36. Lieu, S., (2006). Nisibis. http://www.iranicaonline.org.
37. Malairi, M.M., (2000). History and culture of Iran during the transition from the Sassanid era to the Islamic era. Iran, Tehran: Toos [in Persian].
38. Marquat, Y., (1962). Iranshahr. (Karim Taherzadeh Behzad, Trans.). Language and Literature, No. 4, 71-80 [in Persian].
39. Marquat, Y., (2004). Iranshahr in the Geography of Ptolemy. (Maryam Mir Ahmadi, Trans.). Iran, Tehran: Tahoori [in Persian].
40. Masoudi, Abul-Hassan Ali Bin Al-Hussein, (1986). Al-tanbih & Al-eshraf. (Abu Al-Qasim Payandeh Trans.). Iran, Tehran: Elmi and Farhangi [in Persian].
41. Menander P., (1985). History of Menander the Guardsman. Blockley: Liverpool, 1985.
42. Moqaddasi, Motahar Ibn Tahir, (1995). Afarinesh & Tarikh. (Mohammad Reza Shafi'i Kadkani, Trans.). Iran, Tehran: Agah [in Persian].
43. Muqaddasī, Abu Abdullah Muhammad bin Ahmad, (1982). Ahsan al-taqasim fi ma'rifat al-aqalim. (Alinqi Manzavi, Trans.). Iran, Tehran: Sherkt moalefan & motarjemane Iran [in Persian].
44. Noldeke, T., (1999). History of Iranians and Arabs during the Sassanid period. Iran, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies [in Persian].
45. Paustus B., (2004). History of Armenians, translated by Garon Sargsyan. Iran, Tehran: Nairi [in Persian].
46. Piguluskaya, N., (2008). Cities of Iran: In the Parthian and Sassanid Era. (Enayatollah Reza, ). Iran, Tehran: Elmi and Farhangi [in Persian].
47. Pliny, M., (1961). Natural history with an English translation. London: William Heinemann LTD MCMLXI.
48. Shabankarei, Mohammad Ibn Ali ibn Mohammad, (2002). Majma 'al-Ansab. (Mir Hashem Mohaddes(Ed). Iran, Tehran: Amirkabir [in Persian].
49. Shepard, J., (2008). The Cambridge History of the Byzantine Empire c.500-1492. Cambridge: Cambridge University Press.
50. Shipman, K., (2005). Basics of Sassanid history. (Kikaus Jahandari, Trans.). Iran, Tehran: Farzan Rooz (In Persian).
51. Sohrab, (nd).'Ajā’IB al-aqālīm al-sab'ah ilá nihāyat al-'imārah. Tehran: Pegohshakdeh Farhang and Honare Islami.
52. Tabari, Mohammad Ibn Jarir, (1996). History of Tabari or Tarikh al-Rosol & al-Molok. (Abolghasem Payende, Trans.). Iran, Tehran, Asatir [in Persian].
53. The History of Zonaras, (2009). The History of Zonaras: From Alexander Severus to the Death of Theodosius the Great. (Thomas M. Banchich and Eugene N. Lane, Trans.). London & New York: Routledge.
54. Videvdad or Laws against the Demons, (1898). In Avesta- The Sacred Books of Zoroastrianism, in Sacred Books of the East. (James Darmesteter, Trans.). Joseph H. Peterson, (Ed)(American Edition).
55. Wiesehöfer, J., (2001). Ancient Persia: from 550 BC to 650 AD. London; New York, I.B. Tauris.
56. Yaqubi, Ahmed bin Abi, (1977). Al-Buldan, Tehran, Bengah. Iran, Tehran: Tarjome & Nashre Ketab [in Persian].
57. Zaryab Khoei, A., (1996). Ba'arbayya (Syriac: Beth ʿArbaye). Iran, Tehran: Islamic Encyclopedia Foundation [in Persian].