شناسایی تهدیدات در حاکمیت شهرهای هوشمند با رویکرد TOE (نمونه موردی شهرداری مشهد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 11، شماره 3، آذر 1403، صفحه 1-21   

نوع مقاله: پژوهشی، کاربردی، تحلیلی‌ ـ ‌توصیفی، پیمایشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.76002.1182

نویسندگان

راضیه قاسم زاده¹؛ براتعلی خاکپور^{* 2}؛ امیدعلی خوارزمی³

¹دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد

³استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

 امروزه با توجه به جایگاه شهر مشهد در هوشمند سازی، ریسک‌ها و تهدیدات کلاسیک نمی‌توانند به‌عنوان تنها مخاطره در آن باشند و به دلیل ارتباط متقابل شبکه‌های مختلف شهری اختلال در یک بخش از سیستم همه بخش‌ها را متأثر می‌کند که این امر می‌تواند حاکمیت شهر را دشوار و مستعد دست‌کاری ‌کند. هر چه پیچیدگی در شهرها افزایش می‌یابد لزوم توجه به مسائل مدیریت ریسک نیز زیاد می‌شود. پژوهش حاضر باهدف کاربردی و ماهیتی توصیفی -تحلیلی به شناسایی تهدیدات و ریسک‌های با میزان تأثیر و احتمال وقوع بالا در شهرداری مشهد پرداخته است. در این پژوهش با توجه به رویکرد مطالعه، بعد فناوری دارای 14 شاخص و 49 متغیر، بعد سازمان شامل 14 شاخص و 43 متغیر، بعد محیط‌زیست نیز متشکل از 10 شاخص و 41 متغیر مرتبط با ریسک‌ها می‌باشند. ابزار مورداستفاده برای جمع‌آوری داده‌ها پرسشنامه محقق ساخته بوده است. جامعه آماری[1] تحقیق 55 نفر از متخصصان و کارشناسان در حوزه موردمطالعه بر اساس دسترسی‌پذیری در شهرداری کلان‌شهر مشهد است. داده‌های گردآوری‌شده با استفاده از مدل‌سازی معادلات ساختاری و با نرم‌افزار آموس مورد ارزیابی و تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش حاضر بر اساس رویکرد موردمطالعه نشان داد که مهم‌ترین ریسک­ها و تهدیدهای فراروی حاکمیت شهری هوشمند در شهرداری مشهد از بین سه بعد موردمطالعه مرتبط با بعد سازمانی است. همچنین در بعد فناوری بیشترین میزان بار عاملی مربوط به تهدیدات، از جنبه میزان تأثیر و احتمال وقوع مرتبط باهوش مصنوعی (79/0)، نرم‌افزار (768/0)، حسگرها (767/0)، امنیت سایبری (761/0) و ابر داده‌ها (719/0) هست. ازلحاظ سازمانی نیز تراکنش الکترونیک (820/0)، محرمانگی (760/0)، ارتباط الکترونیک (753/0) و صحت اطلاعات (752/0) بالاترین درصد رادارند. در بین شاخص‌های ریسک بررسی‌شده برای محیط‌زیست شهری نیز اماکن عمومی (798/0)، انرژی (795/0)، ایمنی شهری (760/0) و آب و فاضلاب (684/0) دارای بیشترین تهدیدات در شهرداری مشهد می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

پایداری؛ رویکرد TOE؛ شهرداری مشهد؛ شهرهای هوشمند؛ مدیریت ریسک

مراجع

 

1. ارباب، پ.، فصیحی، ف. (1399). هوشمندی در توسعه شهری: تحلیل فرآیند، ویژگی‌ها و شاخص‌های شهرهای هوشمند اروپا. مجله راهبرد توسعه، 64(16)، 67-.97
2. اسدی، ر.ا. (1398). تحلیل وضعیت محیط‌زیست شهر مشهد با مدل DPSIR. جغرافیا و توسعه فضای شهری. دوره 20، شماره 10، 1-18
3. اسکندری نسب، م.، و حکمت، ف. (1399). شهرهای هوشمند و فاکتورهای مرتبط با آن. پنجمین کنفرانس بین‌المللی تحقیقات بین‌رشته‌ای در عمران، معماری و مدیریت شهری قرن 21. ص 1-11
4. افراخته، ز.، خانزاد، ح.، و افراخته، س. (1400). ارزیابی ریسک‌های حوزه فناوری اطلاعات شهرداری‌ها با استفاده از داده‌کاوی. دومین همایش بین‌المللی شهر هوشمند چالش‌ها و راهبردها.
5. امیری، د.، و پور قناد، م. (1400). راهکارهای شهرهای هوشمند برای مدیریت و کاهش ترافیک. چهارمین همایش بین‌المللی دانش و فناوری هزاره سوم اقتصاد. مدیریت و حسابداری ایران، 1-12
6. برنر، گ.ا.، آلیس، گ.، و فرینگا، آ. (1385). مدیریت ریسک در سیستم‌های فناوری اطلاعات. قزوین: انتشارات سایه‌گستر
7. پوراحمد، ا.، زیاری، ک.ا.، حاتمی نژاد، ح.، و پارسا، ش. (1397). تبیین مفهوم و ویژگی‌های شهر هوشمند. مجله علمی - پژوهشی پژوهشکده هنر، معماری و شهرسازی باغ نظر، 5-26.
8. تهران هوشمند (1397). شاخص‌های کلیدی در شهرهای هوشمند؛ به همراه روش اندازه‌گیری آن‌ها. مشهد: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات مشهد
9. جعفری، م.، ابن رسول، س.ا.، و دیده‌ور، ف. (1385). نقش مدیریت دانش و فناوری اطلاعات در مدیریت ریسک پروژه. نشریه بین‌المللی علوم مهندسی. 5(17)، 31-37.
10. چشم میشی، م. (1396). تحلیل ویژگی‌های شهر هوشمند در منطقه نه کلان‌شهر مشهد (با تأکید بر حکمروایی وزندگی هوشمند). مشهد: پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد.
11. حیدری، ا.، رهنما، م. ر.، اجزا شکوهی، م.، و خوارزمی، ا. ع. (1397). تحلیل میزان پایداری محیط‌زیست شهری در کلان‌شهر مشهد با استفاده از رویکرد زمینه یاب گام طبیعی. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 16(1)، 51-88.
12. خرمیان طوسی، س.، صادقی تربتی، و.، ساسانی، م.، و موسوی معلم، م. ح. (1398). بررسی تأثیر ویژگی‌های شغلی بر رفتار شهروندی سازمانی (مطالعه موردی: شهرداری منطقه 4 مشهد). نشریه علمی رویکردهای پژوهشی نوین مدیریت و حسابداری، 3(13)، 82-92.
13. رستم پور، ه.، محمدی یگانه، ب.، و حیدری، ح. (1389). تبیین سازمان‌یابی فضایی سیستم‌های شهری (مطالعه موردی دو استان بوشهر و فارس). فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، 11(3)، 1-25.
14. سلیمی، م. (1395). بررسی تأثیر استقرار هوشمند سازی تجاری با رویکرد کاربرد و کیفیت سیستم و اطلاعات برای ارتقای رضایت مشتری و کسب سود سازمانی (موردمطالعه بانک قوامین منطقه 6 تهران). پایان‌نامه برای دریافت کارشناسی ارشد در رشته مدیریت بازرگانی گرایش بازاریابی.
15. طهماسبی زاده، پ.، رجب پور، م.، و فیلی، ر. (1399). مروری بر چالش‌های امنیتی دستگاه‌های موبایل اندروید متصل به اینترنت اشیا. یازدهمین کنفرانس بین‌المللی فناوری اطلاعات، کامپیوتر و مخابرات.
16. عابدینی، ا.، باقرزاده، م.، و حاجی وند، ه. (1397). ارزیابی و سنجش شاخص‌های رشد هوشمند شهری در مناطق کلان‌شهر تبریز. فصلنامه علمی پژوهشی فضای جغرافیایی. 18(62)، 191-209.
17. عبدل‌آبادی، س. (1398). تحلیل توزیع فضایی پایانه‌های اتوبوس‌رانی شهری در کلان‌شهر مشهد با رویکرد عدالت فضایی. مشهد: پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد.
18. عزیزیان، م. ص.، بهروان، ا.، اصلانی، ز.، و تقربی، ش. (1394). شهرهای هوشمند و نقش آن در توسعه پایدار شهری ایران. کنفرانس بین‌المللی معماری، شهرسازی، مهندسی عمران، هنر، محیط‌زیست افق‌های آینده و گذشته‌نگر.
19. غفاری، ی.، امجدی، ح.، پناهی، م.، و عبدالله زاده رود پشتی، م. (1399). تحلیل و ویژگی‌های شهرهای هوشمند. تهران: هفتمین کنفرانس ملی پژوهش‌های کاربردی در مهندسی عمران، معماری و مدیریت شهری و ششمین نمایشگاه تخصصی انبوه‌سازان مسکن و ساختمان استان تهران
20. قاسمی ادکان، ف. (1392). بررسی موانع و راهکارهای توسعه خدمات الکترونیک به شهروندان از منظر مدیران شهری (موردمطالعه: شهرداری مشهد). مشهد: پایان‌نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد رشته مدیریت امور شهری دانشکده ادبیات و علوم انسانی دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد
21. قاسمی، ب.، و رجبی، آ. (1399). بررسی اثر مدیریت ریسک سازمانی بر مزیت رقابت با تمرکز بر نقش میانجی فناوری اطلاعات در عصر پست‌مدرن. پژوهش‌های کاربردی در مدیریت و حسابداری، 19(5)، 46-61.
22. کاظمی مهر، م. (1396). معماری سیستم جامع بانکی و طراحی مدل ایمن موبایل بانک جهت انجام تراکنش‌های آنلاین. تهران: گزارش پایان پروژه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته معمار ارشد سرویس در سامانه‌های جامع بانکی. دانشگاه جامع علمی- کاربردی.
23. کامل فر، م. (1400). سناریوهای جذب سرمایه‌گذاری در تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی بی آرتی در کلان‌شهر مشهد.مشهد: پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه فردوسی مشهد.
24. معاونت بررسی‌های اقتصادی (1400). ریسک‌های جهانی (گزارش 2022). تهران: معاونت بررسی‌های اقتصادی.
25. میرزاده، م. (1392). تجزیه‌وتحلیل آماری با نرم­افزار SPSS، چاپ سوم، تهران: انتشارات تایماز.
26. نجاری، ح. ر.، و آقایی، ع. ا. (1393). سازمان هوشمند. تهران: اولین هم‌نشست بین‌المللی علوم مدیریت با محوریت توسعه پایدار.

 

27. Godin, B. (2004). The obsession for competitiveness and its impact on statistics: the construction of high-technology indicators. Research Policy, 33(8), 1217-1229.
28. Golias, M., Dedes, G., Douligeris, C., & Mishra, S. (2019). Challenges, risks and opportunities for connected vehicle services in smart cities and communities. IFAC-PapersOnLine, 51(34), 139-144.
29. Heydari, A., & Bakhtar, S. (2018). Analyzing The Regional Development of Kurdish Border Cities of Iran Using Sustainable Urban Development Indices (Study Area: Kurdistan Province). GeoJournal of Tourism and Geosites, 23(3), 797-807.
30. Kummitha, R. K. R. (2020). Why distance matters: The relatedness between technology development and its appropriation in smart cities. Technological Forecasting and Social Change, 157, 120087.
31. Nam, K., Dutt, C. S., Chathoth, P., & Khan, M. S. (2021). Blockchain technology for smart city and smart tourism: latest trends and challenges. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 26(4), 454-468.
32. Park, K. (2018). A risk management model for sustainable smart city. J. Adv. Sci. Technol, 110, 23-32.
33. Popova, V., & Sharpanskykh, A. (2010). Modeling organizational performance indicators. Information Systems, 35(4), 505-527
34. Shayan, S., Kim, K. P., Ma, T., & Nguyen, T. H. D. (2020). The first two decades of smart city research from a risk perspective. Sustainability, 12(21), 9280.
35. U4ssc (2021). Factsheet Mashhad , Iran ( Islamic Republic of). U4ssc
36. Ullah, F., Qayyum, S., Thaheem, M. J., Al-Turjman, F., & Sepasgozar, S. M. (2021). Risk management in sustainable smart cities governance: A TOE framework. Technological Forecasting and Social Change, 167, 120743.