بررسی تأثیر قلمروپایی در مسکن بر انگیزه بروز رفتار پایدار بر اساس تئوری ارزش فضایی (مورد مطالعه: مجتمع‌‌های مسکونی شهر شیراز)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

مقاله 5، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 22، آذر 1402، صفحه 89-109   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.73672.1136

نویسندگان

مرضیه شاهرودی کلور¹؛ خسرو موحد^{* 2}؛ حجت الله رشیدکلویر³؛ ملیحه تقی پور⁴

¹دانشجوی دکتری ، گروه معماری، واحد خلخال، دانشگاه آزاد اسلامی، خلخال، ایران

²دانشیار معماری، گروه معماری و پایداری شهری، دانشگاه واشنگتن دی سی ،واشنگتن، آمریکا

³دانشیار معماری، گروه معماری ،دانشکده فنی و مهندسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران

⁴دانشیار معماری، گروه معماری ، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران

چکیده

رفتار انسانی نقشی عمده در پیدایش و تداوم انواع مشکلات محیطی دارد. مدل‌‌های پیشنهادی برای اصلاح الگوهای رفتاری بر مولفه‌‌ای به نام انگیزه تاکید دارند که زمینه اولیه برای اتخاذ تصمیمات پایدار افراد می‌‌باشد. با توجه به اهمیت مسکن در توسعه پایدار، الگوهای جدید سکونت در مساکن جمعی و تاکید طراحان بر حریم خصوصی و خلوت در چیدمان‌‌های فضایی، پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر قلمروپایی در مسکن بر تقویت انگیزه‌‌های رفتاری در تحقق پایداری انجام شده است. برای این منظور، نخست الگوهای چیدمان و انتظام فضای داخلی مسکن به لحاظ نحوی بررسی شده و سپس با توزیع 384 پرسشنامه فرضیه تحقیق مورد آزمون قرار گرفت. مشاهدات نشان داد مسکن معاصر دارای دو الگوی مرکزی و محوری است که ارزش فضایی قلمروهای عمومی، نیمه‌‌عمومی و خصوصی در هر یک از آن‌‌ها دارای ویژگی‌‌های نحوی متفاوتی است. در الگوی مرکزی عرصه‌‌های عمومی دارای یکپارچگی، دید، نفوذپذیری و استفاده‌‌پذیری بالاتری هستند؛ در حالی که در الگوهای محوری تفکیک‌‌های فضایی بیشتر و عرصه‌‌های خصوصی استفاده‌‌پذیری بالاتری دارند. علاوه بر تحلیل‌‌های نحوی، آزمون تحلیل واریانس نیز تفاوت رفتار قلمروپایی میان ساکنان دو الگوی نام برده را تایید کرد. نتایج با تایید رابطه مثبت میان چیدمان فضایی، قلمروپایی و انگیزه رفتارهای پایدار، نشان داد طراحی مرکزگرا و تقویت محرک‌‌های فضایی برای استفاده از فضاهای جمعی، می‌‌تواند به میزان 28 درصد پیش‌‌بینی‌‌کننده رفتارهای پایدار باشد. در حالی که داشتن قصد و نیت رفتاری در زمینه پایداری 29 درصد پیش‌‌بینی‌‌کننده انگیزه است، قلمروپایی و چیدمان فضایی با 28 درصد پیش‌‌بینی‌‌کنندگی فاکتور مهم و قابل کنترلی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

مسکن؛ رفتار پایدار؛ قلمروپایی؛ ارزش فضایی؛ انگیزش

مراجع

1. بمانیان، م.، دهقان، ن.، زارع، ز.، و یگانه، م. (1400). تبیین رابطه خوانایی فضا با میزان رفتار قلمروپایی شهروندان در پارک‎های شهری. هویت شهر، 15(48)، 20-5.
2. عینی‌‌فر، ع.، آقالطیفی، آ.، و حیاتی، ز. (1399). سیر تحول قلمروهای ثانویه در مسکن (مورد پژوهی مسکن معاصر دزفول. صفه، 30(4)، 48-27.
3. معتضدیان، ف.، و مطلبی، ق. (1393). قلمروپایی در سکونت‌‌گاه‌‌های دانشجویی (مطالعه موردی: خوابگاه فاطمیه کوی دانشگاه تهران). هویت شهر، 8(17)، 64-55.

 

4. Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organ Behav Hum Dec, 50(2), 179–211.
5. Ajzen, I., & Fishbein, M. (1980). Understanding Attitudes and Predicting Social Behavior. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall Inc.
6. Altman, I. (1975). The environment and social behavior: privacy, personal space, territory, and crowding. Monterey, CA: Brooks/Cole.
7. Altman, I., & Chemers, M. (1980). Culture and environment, Monterey, CA: Brooks Cole Pub.
8. Bamberg, S., Rees, J., & Seebauer, S. (2015). Collective climate action: Determinants of participation intention in community-based pro-environmental initiatives. Journal of Environmental Psychology, 43, 155-165.
9. Bottero, M., Bravi, M., Dell’Anna, F., & Marmolejo-Duarte, C. (2020). Energy efficiency choices and residential sector: observable behaviors and valuation models. In Values and Functions for Future Cities (pp. 167-179). Springer, Cham.
10. Brown, B. B. (1987). Territoriality. In D. Stokols & I. Altman (Eds.), Handbook of environmental psychology (Vol. 1, pp. 505-531). New York: John Wiley.
11. Chakraborty, A., Singh, M. P., & Roy, M. (2017). A study of goal frames shaping pro-environmental behavior in university students. International Journal of Sustainability in Higher Education, 18(7), 1291–1310.
12. Corral-Verdugo, V., Mireles-Acosta, J. F., Tapia-Fonllem, C., & Fraijo-Sing, B. (2011). Happiness as correlate of sustainable behavior: A study of pro-ecological, frugal, equitable and altruistic actions that promote subjective wellbeing. Human Ecology Review, 18(2), 95-104.
13. Cummings, N. (2012). Fostering sustainable behavior through design: a study of the social, psychological, and physical influences of the built environment. University of Massachusetts Amherst.
14. Du, X., Bokel, R., & van den Dobbelsteen, A. (2019). Spatial configuration, building microclimate and thermal comfort: A modern house case. Energy and Buildings, 193, 185-200.
15. Eon, C., Morrison, G. M., & Byrne, J. (2018). The influence of design and everyday practices on individual heating and cooling behavior in residential homes. Energy Efficiency, 11(2), 273-293.
16. Figueroa-García, E. C., García-Machado, J. J., & Pérez-Bustamante Yábar, D. C. (2018). Modeling the social factors that determine sustainable consumption behavior in the community of Madrid. Sustainability, 10(8), 2811.
17. Gang, L., Fisk, W. J., Dibartolomeo, D., Price, P., Faulkner, D., Sullivan, D., Federspiel, C., and Lahiff, M. (2002). Worker Productivity and Ventilation Rate in a Call Center: Analyses of Time-Series Data for a Group of Workers. Berkeley, CA: Lawrence Berkeley National Laboratory.
18. Gifford, R. (1987). Environmental psychology: Principles and practice. Boston: Allyn & Bacon.
19. Hameed, I., & Khan, K. (2020). An extension of the goal-framing theory to predict consumer’s sustainable behavior for home appliances. Energy Efficiency, 13(7), 1441-1455.
20. Han, H. (2015). Travelers' pro-environmental behavior in a green lodging context: Converging value-belief-norm theory and the theory of planned behavior. Tourism Management, 47, 164-177.
21. Heerwagen, J. (2000). Green buildings, organizational success and occupant productivity. Building Research & Information, 28(5-6), 353-367.
22. Heschong, L., & Mahone, D. (2003). Windows and offices: A study of office worker performance and the indoor environment. California Energy Commission, 1-5.
23. Hillier, B., & Hanson, J. (1984). The Social Logic of Space. Cambridge University Press, Cambridge.
24. Kalafatis, S. P., Pollard, M., East, R., & Tsogas, M. H. (1999). Green marketing and Ajzen’s theory of planned behavior: a cross‐market examination. Journal of consumer marketing. 16(5), 441-460.
25. Kaya, N., & Weber, M. J. (2003). Territorial behavior in residence halls: A cross-cultural study. Environment and Behavior, 35(3), 400-414.
26. Lang, J. (1987). Creating architectural theory: The role of behavioral sciences in environmental design. New York: Van Nostrand Reinhold.
27. Lindenberg, S., & Steg, L. (2007). Normative, gain and hedonic goal frames guiding environmental behavior. Journal of Social issues, 63(1), 117-137.
28. Lynch, K. (1964). The image of the city. MIT press.
29. Ostwald, M. J. (2011). The mathematics of spatial configuration: Revisiting, revising and critiquing justified plan graph theory. Nexus Network Journal, 13(2), 445-470.
30. Paul, J., Modi, A., & Patel, J. (2016). Predicting green product consumption using theory of planned behavior and reasoned action. Journal of retailing and consumer services, 29, 123-134.
31. Rezvani, Z., Jansson, J., & Bengtsson, M. (2018). Consumer motivations for sustainable consumption: The interaction of gain, normative and hedonic motivations on electric vehicle adoption. Business Strategy and the Environment, 27(8), 1272-1283.
32. Seppanen, O., Fisk, W. J., & Lei, Q. H. (2006). Effect of temperature on task performance in office environment. Washington, D.C: United States. Department of Energy.
33. Staddon, S. C., Cycil, C., Goulden, M., Leygue, C., & Spence, A. (2016). Intervening to change behavior and save energy in the workplace: A systematic review of available evidence. Energy Research & Social Science, 17, 30-51.
34. Steg, L., & Vlek, C. (2009). Encouraging pro-environmental behavior: An integrative review and research agenda.Journal of environmental psychology, 29(3), 309-317.
35. Tölkes, C., & Butzmann, E. (2018). Motivating pro-sustainable behavior: The potential of green events—A case-study from the Munich Streetlife Festival. Sustainability, 10(10), 3731.
36. Wang, Z., Zhang, B., Yin, J., & Zhang, X. (2011). Willingness and behavior towards e-waste recycling for residents in Beijing city, China. Journal of Cleaner Production, 19(9-10), 977-984.