شخصیت فضولی و تأثیر آن بر صحت معاملات فضولی

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 خرداد 1401  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.76049.1340

نویسندگان

سجاد داورپناه مقدم ¹؛ حسین صابری ²؛ حسین ناصری مقدم²

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

  اکثر فقیهان در موضوع معاملات فضولی، به شخصیت خود فضول، تأکید نورزیده و نسبت به آن اطلاق جاری کرده­اند؛ از دیدگاه ایشان هر فردی می­تواند نقش فضولی را ایفاء کند. این رویه در هر دو دیدگاه مشهور که صحت فضولی و دیدگاه نادر که بطلان فضولی است جریان دارد. دیدگاه مشهور در تعارض میان روایات صحت و بطلان  به تفسیر روایات بطلان می‌پردازد، تفسیرهایی که به‌هیچ‌وجه قابل دفاع نیستند زیرا بر پایه بی‌توجهی به قیدها روایات صحت و نشئت‌گرفته از اثبات بی‌چون‌وچرای فضولی هستند به‌گونه‌ای که اطلاق را نسبت به شخصیت فضول جاری کنند. اما با دقت در عرف، سیرة عقلا و روایات صحت فضولی، محقق متوجه قیدهایی  می­شود که معامله فضولی منوط به آن‌ها شده است و درعین‌حال فقدان همین قیدها در روایاتی که بطلان را بیان می­کنند دلیل بر بطلان آن­ها شده است. براین‌اساس در هر دودسته اطلاق وجود ندارد و به‌تبع آن صحیح یا باطل دانستن معامله فضولی به‌صورت مطلق نیز صحیح نخواهد بود. این قیدها که نشئت‌گرفته از شخصیت فضول هستند عبارت‌اند از:  الف) الفت میان فضول و اصیل. ب) امین شمرده شدن فضول از جانب اصیل. ت) یکی بودن عاقد و معقود له. در این مقاله با استناد به عرف و روایاتی که در مورد بطلان و صحت معاملات فضولی وارد شده­اند، اثبات می­گردد که صحت و بطلان فضولی مقید و منحصر به ویژگی­های خاصی است که نشئت‌گرفته از شخصیت فضول است

کلیدواژه‌ها

فضول؛ فضولی؛ شخصیت فضول

مراجع