پژوهشی در اسناد و اعتبار حدیث رفع

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقاله 6، دوره 55، شماره 3 - شماره پیاپی 134، آذر 1402، صفحه 103-121   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.73959.1239

نویسنده

عبدالله جوان^*

استادیار دانشگاه تهران و پژوهشگر حوزوی

چکیده

حدیث رفع را می توان یکی از مهمترین احادیثی دانست که در اصول فقه برای اثبات اصل برائت شرعی بدان استناد شده و در فقه به کار گرفته می‌شود. برخی از بزرگان معاصر اشکالاتی را در اعتبار سندی این حدیث و امکان استناد به آن مطرح نموده اند و مباحثاتی در این باره میان فق‌ها و اصولیان شکل گرفته است. ما در این مقاله ضمن طرح و نقد و بررسی دیدگاه‌های بزرگان کوشیده‌ایم که با تتبع در متون و جمع آوری و مقارنه شواهد، اعتبار سندی احادیثی که بر رفع ما لا یعلمون مشتمل است را بر اساس مبانی مختلف در اعتبار اخبار و اسناد نشان دهیم. در این راستا مسیر‌هایی برای توثیق عام و خاص راویان و وثوق به صدور مضمون رفع ما لا یعلمون با توجه به استفاضه و کثرت نقل را پی جسته‌ایم.

کلیدواژه‌ها

حدیث رفع؛ اعتبار؛ سند؛ راوی؛ توثیق

مراجع

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. التوحید. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1398ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. الخصال. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1362.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی. کتاب من‌لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌دوم، 1413ق.

ابن‌شعبه، حسن‌بن‌علی. تحف العقول. قم: مؤسسة النشر الإسلامیة. چاپ‌دوم، 1404ق.

ابن‌قولویه قمی، جعفربن‌محمد. کامل الزیارات. نجف: دار المرتضویه. چاپ‌اول، 1365.

اشعری قمی، احمدبن‌محمدبن‌عیسی. النوادر. قم: مدرسۀ امام مهدی(عج). چاپ‌اول، 1408ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین. فرائد الأصول. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌پنجم، 1416ق.

بجنوردی، حسن. منتهی الأصول. تهران: العروج. چاپ‌اول، 1380.

برقی، احمدبن‌محمد. المحاسن. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌دوم، 1371ق.

برقی، احمدبن‌محمد. المحاسن. رجال البرقی: الطبقات. تهران: دانشگاه تهران. چاپ‌اول، 1342.

تقی‌الدین حلی، حسن‌بن‌علی. الرجال. تهران: دانشگاه تهران. چاپ‌اول، 1342.

جزایری، محمدجعفر. منتهی الدرایة فی توضیح الکفایة. قم: دار الکتاب. چاپ‌چهارم، 1415ق.

جوان، عبدالله. «اعتبار آراء رجالیان از منظر حجیت ظنون عقلایی»، دو فصلنامۀ فقۀ و مبانی حقوق اسلامی. ش1، 1393، 77تا94. Doi : 2014.52433/jjfil/10.22059

حر عاملی، محمدبن‌حسن. الفصول المهمة فی اصول الأئمة. قم: امام رضا(ع). چاپ‌اول، 1418ق.

حر عاملی، محمدبن‌حسن. تفصیل وسایل الشیعة الی مسائل الشریعة. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1409ق.

حسینی قزوینی، محمد. المدخل الی علم الرجال و الدرایة. قم: ولی‌عصر(عج). چاپ‌اول، 1424ق.

خمینی، روح‌الله. کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام. چاپ‌اول، 1421ق.

خمینی، روح‌الله. تهذیب الأصول. مقرر: جعفر سبحانی. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره). چاپ‌اول، 1423ق.

خمینى، سیدمصطفی. تحریرات فی الأصول. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپ‌اول، 1418ق.

خویی، ابوالقاسم. التنقیح فی شرح العروة الوثقی. مقرر: میرزاعلی غروی تبریزی. قم: لطفی. چاپ‌اول، 1418ق.

خویی، ابوالقاسم. محاضرات فی اصول الفقه. مقرر: محمداسحاق فیاض. قم: مؤسسۀ احیاء آثار امام خویی(ره). چاپ‌اول، 1422ق.

خویی، ابوالقاسم. مصباح الأصول. مقرر: سیدمحمد سرورحسینی بهسودی. قم: داوری. چاپ‌ششم، 1420ق.

خویی، ابوالقاسم. معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. تهران: مرکز نشر فرهنگ اسلامی. چاپ‌سوم، 1417ق.

روحانی، محمدصادق. زبدة الأصول. تهران: حدیث دل. چاپ‌دوم، 1382.

سبحانى، جعفر. المحصول فی علم الأصول. مقرر: محمود جلالی مازندرانی. قم: امام صادق(ع). چاپ‌اول، 1414ق.

سبحانى، جعفر. کلیات فی علم الرجال. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌سوم، 1414ق.

صدر، محمدباقر. بحوث فی علم الأصول. مقرر: سیدمحمود هاشمی شاهرودی. قم: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامی. چاپ‌سوم، 1417ق.

صدر، محمدباقر. مباحث الأصول. مقرر: سیدکاظم حائری. قم: مکتب الإعلام الإسلامی. چاپ‌اول، 1408.

طباطبایی قمی، تقی. آرائنا فی اصول الفقه. قم: محلاتی. چاپ‌اول، 1371.

طوسی، محمدبن‌حسن. تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

طوسی، محمدبن‌حسن. رجال. قم: مؤسسة النشر الإسلامیة. چاپ‌ششم، 1373.

طوسی، محمدبن‌حسن. فهرست کتب الشیعة و اصولهم. قم: محقق طباطبایی. چاپ‌اول، 1420ق.

علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف. رجال. نجف: دار الذخائر. چاپ‌دوم، بی‌تا.

کشی، محمدبن‌عمر. رجال: اختیار معرفة الرجال. مشهد: دانشگاه مشهد. چاپ‌اول، 1409ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب. الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ‌چهارم، 1407ق.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. بحار الأنوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی. چاپ‌دوم، 1403ق.

مددی الموسوی، سیداحمد. «درس خارج اصول فقه». پایگاه اطلاع رسانی معظم‌له. 2مهرماه 1393.

مروجی، علی. تمهید الوسائل فی شرح الرسائل. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. چاپ‌اول، 1410ق.

مفید، محمدبن‌محمد. الإختصاص. قم: کنگرۀ هزارۀ شیخ مفید. چاپ‌اول، 1413ق.

نائینی، محمدحسین. کتاب الصلاة. مقرر: محمدعلی کاظمی. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ‌اول، 1411ق.

نجاشی، احمدبن‌علی. رجال. قم: مؤسسة النشر الإسلامیة. چاپ‌اول، 1365.

نوری، حسین. خاتمة المستدرک. قم: آل‌البیت(ع). چاپ‌اول، 1417ق.