بررسی نقش ساز‌و‌کار تقابل در پیوند آیات قرآن (با محوریت سوره‌ی آل عمران)

زبان و ادبیات عربی

مقاله 2، دوره 13، شماره 4 - شماره پیاپی 27، اسفند 1400، صفحه 21-39   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jallv13.i4.59538

نویسندگان

نور محمد خدایاری¹؛ حسن عبدالهی^{* 2}؛ علی نوروزی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد

³استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

تقابل معنایی یکی از ابزارهای هنری و زیبایی آفرین است که بالاترین مراتب زیبایی را در ساختار و محتوای قرآن کریم باعث گشته است. توجه و مطالعه­ی زیباشناسی تقابل و ساختار­های تقابلی در آیات ارجمند قرآن می­تواند با تقدیم مفاهیم نهفتة ارزشمند و داده­های هنری احساس­‌برانگیز، به بازنمودن برخی ابهامات و پیچش­های معنایی در آن­ها کمک کند و تا حدود زیادی به نیاز­ها و پرسش­های روح و عقل انسان پاسخ ­گفته و بر آن­ها تأثیر گذارد و ازآنجاکه تقابل در قرآن کریم جلوه­ای از زیبایی­ها و شگفتی­های این کتاب آسمانی و وجهی از وجوه اعجاز آن است، ضرورت و اهمیت بررسی نقش ساز وکار تقابل در این سوره که از ویژگی­های خاصی برخوردار است، به‌خوبی آشکار می‌گردد. در این پژوهش ضمن شناسایی این سازوکار و ابزار هنری در سوره­ی آل عمران، تأثیر آن در ایجاد توازن آوایی و زیبایی ساختار و ایجاد پیوند و توازن معنایی و زیبایی محتوای این سوره مورد بررسی قرارگرفته است. در این راستا ابتدا به بررسی معنای لغوی و اصطلاحی واژه­ی"تقابل" و اهمیت و جایگاه آن در ایجاد زیبایی سخن پرداخته‌شده و سپس با تحلیل نمونه­هایی از انواع تقابل معنایی در سوره­ی آل‌عمران، روشن می­شود که چگونه این ابزار بلاغی توانسته است در این سوره انسجام آوایی و وحدت ساختاری ایجاد کند و در انسجام و وحدت معنایی آیات و تقدیم مفاهیم والا در آن­ها نقش داشته باشد. و با تقابل­سازی صفات خداوند باعث ارائه­ی تعریف جامع و کاملی از خداوند یکتا در این سوره شده و تسلط همه جانبة او بر امور هستی از ازل تا ابد را اثبات کرده و به نفی همه­ی خدایان ادّعایی کافران پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

ساز و کار تقابل؛ تقابل معنایی؛ انسجام آوایی؛ وحدت ساختاری؛ وحدت موضوعی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

2.pdf

مراجع

1. قرآن کریم
2. آملی، حیدر. (1380). تفسیر المحیط الأعظم. تحقیق سید محسن موسوی تبریزی. چاپ اوّل.قم:مؤسسه فرهنگی و نشر نور علی نور.
3. ابو زید، احمد. (1992). التناسب البیانی فی القرآن.الطبعة الأولی. رباط:مطبعة النجاح.
4. اصفهانی، راغب. (1390). مفردات الفاظ قرآن کریم.ترجمه حسین خداپرست.چاپ چهارم. قم: انتشارات نوید اسلام.
5. بستانی، محمود، (1380)، التفسیر البنائی للقرآن الکریم، ج1، چاپ اوّل، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
6. بقاعی، برهان الّدین ابراهیم بن عمر.(1404). نظم الدُّرر فی تناسب الآیات و السُّور. ج4، قاهره: دار الکتاب الاسلامی.
7. ثعلبی، احمد بن محمّد.(1422). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. تحقیق محمد بن عاشور. الطبعة الأولی. بیروت:دار إحیاء التراث الإسلامی.
8. جمعه، حسین.(1391).بررسی زیباشناختی و سبک شناختی تقابل در قرآن. ترجمه دکتر سیّد حسین سیّدی. چاپ اوّل. تهران: سخن.
9. جوهری، اسماعیل بن حمّاد. (1368).الصّحاح ( تاج اللغة و صحاح العربیة).تحقیق احمد عبد الغفور عطّار ج3. چاپ اوّل. قم:انتشارات امیری.
10. خرقانی، حسن. (1392)، زیبا­شناسی قرآن از نگاه بدیع. چاپ اوّل. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
11. خفاجی، ابو محمد عبد الله بن سنان. (1402). سرّ ُالفصاحة.الطبعة الأولی.بیروت: دار الکتب العلمیة.
12. خلف الله، محمد، (1378). ثلاث رسائل فی إعجاز القرآن.الطبعة الثانیة.قاهره: دار المعارف.
13. سیوطی، جلال الدین.(1398). الإتقان فی علوم القرآن. الطبعة الرّابعة. استانبول: دار قهرمان.
14. زرکشی، بدر الدّین محمد بن عبد الله، (1427ق)، البرهان فی علوم القرآن. تحقیق أبو الفضل الدّمیاطی. قاهره: دار الحدیث.
15. صابونی، محمد علی. (1401).صفوة التفاسیر. ج1. الطبعة الأولی. دوحه: ادارة الشؤون الدینیة.
16. طباطبایی، محمد حسین. (1374). تفسیر المیزان. ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی. ج3، چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
17. غُریّب، رُز. (1378).نقد بر مبنای زیبایی شناسی. ترجمه دکتر نجمه رجائی. چاپ اوّل. مشهد: دانشگاه فردوسی.
18. قدامة بن جعفر، أبو الفرج. (بی تا). نقد الشّعر. تحقیق دکتر عبد المنعم خفاجی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
19. قزوینی، خطیب. (1429). الإیضاح فی علوم البلاغة. تحقیق محمد عبد القادر الفاضلی. بیروت: المکتبة العصریة.
20. کامیار، تقی وحیدیان.(1390). بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی. چاپ پنجم. تهران: سمت.
21. ابن کثیر، ابو الفداء اسماعیل بن عمر. (1408). البدایة و النّهایة. تحقیق علی شیری. ج4. الطبعة الأولی، بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.
22. طالبی قره قشلاقی، جمال. (1399). «تحلیل دوگانه­های مفهومی در سه دفتر شعری اثر محمد ماغوط». مجله زبان و ادبیات عربی. 12(2). شماره 2. صص146-131. Doi:10.22067/jallv12.i2.81120
23. میر احمدی، سید رضا، و مریم آقاجانی. (1396). «عناصر برجستة انسجام در بائیه متنبّی بر اساس نظریه هلیدی» مجله زبان و ادبیات عرب8(17). صص 265-233. Doi:10.22067/jallv8.i17.58049