گسترۀ ترک استفصال در استنباطات فقهی

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 خرداد 1401  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.74719.1271

نویسنده

محمد زنده دل

طلبه سطح چهار حوزه علمیه خراسان

چکیده

از عناصر مؤثّر در الغای خصوصیّت، قاعدۀ «ترک استفصال» است که مفید تعدّی حکم از مورد سؤال راوی می‌باشد. در برخی از احادیث، سؤال راوی مجمل است و این قابلیّت وجود دارد که عقل از اجمال سؤال و ترک استفصال معصوم، عمومیّت حکم را استنباط کند. در کتب اصولی متقدّمان به برخی از زوایای قاعده اشاره شده است.
نوشتۀ حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی کوشیده است تا به اتکای مراجعه به کتب فقهی و اصولی و گِردآوری اَسناد کتابخانه‌ای، نخست تحلیل درستی از قاعدۀ ترک استفصال ارائه دهد و در ادامه به بیان ارکان و مجاری قاعده و نحوۀ استنباط عموم و مقدار دلالت آن بپردازد.
سبقت سؤال راوی، امکان عمومیّت جواب و وجود احتمال در سؤال از ارکان ترک استفصال است. ترک استفصال بیشتر در احادیث إفتایی جریان دارد. استقلال و عدم استقلال جواب معصوم تأثیری در استنباط عموم از ترک استفصال ندارد. غرض سائل، و عدم تساوی محتملات سؤال، نقش تعیین کننده‌ای در قلمروی عموم ترک استفصال دارد. عموم ترک استفصال استنباطی و ضعیف است. دلیلی وجود ندارد که استفصال معصوم مفید انحصار و اختصاص حکم باشد.

کلیدواژه‌ها

ترک استفصال؛ استنباط؛ سؤال راوی؛ احتمال

مراجع