تحلیل گفتمان قانون توزیع عادلانه آب در ایران

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 7، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23، خرداد 1401، صفحه 61-74   

نوع مقاله: پژوهشی بنیادی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i1.2110.1088

نویسندگان

امیر ملکی^{* 1}؛ صادق صالحی²؛ لیلا کریمی³؛ سید محمد شبیری⁴

¹دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

²دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

³دانشجوی دکتری رشته جامعه‌شناسی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

⁴استاد گروه آموزش محیطزیست، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

با بروز بحران آب در ایران و ظهور پیامدهای متعدد آن، محققان علوم مختلف علل را بررسی و برای پیشگیری از آن راهکارهایی ارائه نمودند، اما اکثر آنها به روابط پیچیده و تعاملات بخش آب با نظام‏‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی وسیع‏‌تر نپرداخته‌اند. تحقیق حاضر بر این تفکر استوار است که برداشت‌‏های متفاوتی در مورد مسئله آب در ایران وجود دارد و این تفاوت در معانی و برداشت‏ها بر تصویب قوانین و اتخاذ سیاست‏‌های آبی کشور مؤثر بوده است. در این تحقیق، با استفاده از روش تحلیل گفتمان و با تلفیق رویکردهای فرکلاف و لاکلا و موف، نظام معنایی موجود در قانون توزیع عادلانه آب بررسی شد. یافته‏‌‏ها در دو بخش تحلیل ویژگی‌‏های متن قانون و بررسی ارتباط آن با شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جامعه ارائه شد. نتایج حاکی از تأثیرپذیری این قانون از ارزش‏‌های انقلابی و شرایط حاکم بر جامعه در سال‌‏های ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی بود. ابهام در تعریف مفاهیم از جمله عدالت و مصالح عمومی، عدم باور به محدودیت‏‌ها در منابع آبی و زودهنگام بودن بحران، عدم باور به موجودیت طبیعت و اکوسیستم‌‏های زنده و غفلت از نقش عاملیت شهروندان، قانون توزیع عادلانه آب را به قانونی ناعادلانه تبدیل کرده است که حقوق طبیعت و نسل‌‏های آینده را نادیده می‌‏گیرد.

کلیدواژه‌ها

آب؛ محیط‏زیست؛ تحلیل گفتمان؛ قانون توزیع عادلانه آب

مراجع

آقاگل زاده، ف. و غیاثیان، م.س. 1386. رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی. مجله زبان و زبان‌شناسی، 3(5): 39-54.
ارشدی، م. 1397. عدالت اجتماعی و آب: درآمدی بر مفاهیم و رویکردها. اندیشکده تدبیر آب ایران، قابل دسترسی در http://iwpri.ir/home/single/531.
افضلی، ر.، پیشگاهی فرد، ز،. زارعی، ب. و رحمانی، م. 1396. آسیب‌شناسی ژئوپولیتیکی مدیریت منابع آبی ایران در حوزه آبریز جنوب غربی کشور: رودخانه‌های کرخه و کارون بزرگ. فصلنامه راهبرد اجتماعی، فرهنگی، 6(2): 105 -140. 
محمودی، س. 1396. آب جیره‏بندی می‌شود؟ ایسنا. کد خبر 96121005156، قابل دسترسی در https://www.isna.ir/news/96121005156
بخشی جهرمی، آ.، زمانی، غ.، حیاتی، د. و صادقی، م. 1393. تیشه قانون به ریشه آب؛ تحلیلی پژوهشی بر قانون تعیین تکلیف چاه‌های آب فاقد پروانه بهره‌برداری. فصلنامه علمی پژوهشی مهندسی آبیاری و آب، 5(18): 126 – 144. 
بشیریه، ح. 1387. دیباچه‏ای بر جامعه‌شناسی ایران (دوره جمهوری اسلامی). انتشارات نگاه معاصر. چاپ پنجم. تهران. ایران.
پروین، خ.، افکار سرند، ح.، و درویش متولی، ح. 1391. حکومت اصل چهارم قانون اساسی بر عموم و اطلاق سایر اصول. قوانین و مقررات. نشریه حکومت اسلامی، 17(4): 109-132.
حجازی، ن. و بهرامی، و. 1398. کاربست روش لاکلا و موف در رشته علوم سیاسی. فصلنامه علمی-پژوهشی روش‌شناسی علوم انسانی، 25(99): 1-18.
راسخ، م. و بیات کمیتکی، م. 1390. مفهوم مصلحت عمومی. مجله تحقیقات حقوقی، 56 :93-119. 
سلطانی، ع. 1384. قدرت، گفتمان و زبان (سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران). نشر نی. چاپ چهارم. تهران. ایران.
صالحی، ص.، علیرضا فیروزجائیان، ع. و غلامرضازاده، ف. 1393. تحلیل گفتمان زیست‌محیطی برنامه‌های توسعه اقتصادی- اجتماعی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه برنامه‌ریزی رفاه و توسعه اجتماعی، 6(21): 4-29. 
صالحی، ص.، ملکی، ا. و یازرلو، ر. 1400.‌ مجلس و محیط‏زیست. انتشارات دانشگاه مازندران. چاپ اول. بابلسر. ایران.
طالبی صومعه‌سرایی، م.، ذکایی، م. و فاضلی، م 1399. مروری تاریخی بر ابعاد اجتماعی تصویب قوانین آب در ایران. تحقیقات منابع آب ایران، 16(1): 174–196. 
عبداللهی، ع.، زاهدی مازندرانی، م.، صالحی، ص.  و ذکایی، م. 1395. نظام معنایی پدیدۀ خشکسالی در میان کشاورزان استان اصفهان. توسعه محلی (روستایی-شهری)، 8(2): 271-294.
عربی یزدی، ا.، علیزاده، ا. و محمدیان، ف. 1388. بررسی رد پای اکولوژیک آب در بخش کشاورزی ایران. نشریه آب و خاک (علوم و صنایع کشاورزی)، 23(4):1-15.
غفاری، ه. 1391. نسبت میان حاکمیت شرع و حاکمیت قانون در نظام قضایی جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه پژوهش حقوق، 14(36): 107-132.
 فرکلاف، ن. 1379. تحلیل گفتمان انتقادی. مترجمان: فاطمه شایسته پیران، شعبان علی بهرام‌پور، رضا ذئقدار مقدم، رامین کریمیان، پیروز ایزدی، محمود نیستانی و محمدجواد غلامرضا کاشی. مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌‏ها. چاپ اول تهران. ایران.
قدیری معصوم، م. و نجفی کانی، ع. 1382. برنامه‌های توسعه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تأثیر آنها بر نواحی روستایی. پژوهش‌‏های جغرافیایی، 35(44): 111-121. 
کسرایی، م. و پوزش شیرازی، ع. 1388. نظریه گفتمان لاکلا و موفه؛ ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی. فصلنامه سیاست (مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی)، 39(3): 339-360. 
گنج‌بخش، ف. و کلاهی، م. 1398. اهمیت دانش بومی استحصال آب باران. هشتمین همایش ملی سامانه‌‏های سطوح آبگیر باران، دانشگاه فردوسی مشهد. 
محسنی، م. 1391. جستاری در نظریه و روش تحلیل گفتمان فرکلاف. مجله معرفت فرهنگی اجتماعی، 3: 63-86.
مختاری، د. 1393. مدیریت مشارکتی منابع آب کشاورزی در ایران. جلد 1. نشر ایلاف. چاپ اول. شیراز. ایران.
محمدی، ا. و مهرابی، ع. 1397. مروری بر وضعیت قوانین آب در ایران. هفتمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران، با رویکرد پیوند چرخه آب و اکولوژی در مناطق خشک برای پایداری سرزمین. دانشگاه یزد. یزد.
مرکز پژوهش‏‌های مجلس شورای اسلامی .1394. عنوان گزارش: بررسی تحولات قوانین بخش آب و تأثیر آن بر منابع زیرزمینی. دفتر مطالعات زیربنایی (گروه آب)، شماره مسلسل: 14309.
ملکی، ا.، صالحی، ص.، ربیعی، ع. و یازرلو، ر. 1396. مطالعه تطبیقی الگوهای جهانی گفتمان زیست‌محیطی با وضعیت ایران (با تأکید بر مدل‌های هانیگن، هرندل، براون و برول). فصلنامه مدیریت شهری ، 16(3(48)): 145-172.
ملکی، ح. و آقامحمدی، ج. 1394. تمرکزگرایی و تمرکززدایی در فرایند برنامه‌ریزی (توسعه آموزشی: چالش‌ها و موانع). ماهنامه اجتماعی، اقتصادی، علمی و فرهنگی کار و جامعه، 180: 60-66.
منصوریان، ن. و شیبانی، ع. 1395. مفهوم منفعت عمومی و جایگاه آن در قانون‌گذاری ایران. دو فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، 21(75): 117-142. 
یازرلو، ر. 1395. تحلیل گفتمان قوانین زیست‌‏محیطی مجلس شورای اسلامی. رساله دکتری مسائل اجتماعی ایران، به راهنمایی دکتر امیر ملکی و دکتر صادق صالحی، دانشگاه پیام نور. تهران. 

Adams L., Boccaletti G., Kerlin M. and Stuchtey M. 2009. Charting our Water Future, Economic frameworks to inform decision-making. Report for the 2030 Water Resources Group.
Burek P., Satoh Y., Fischer G., Kahil M. T., Scherzer A., Tramberend S., Nava L. F., Wada Y., Eisner S., Flörke M., Hanasaki N., Magnuszewski P., Cosgrove B. and Wiberg D. 2016. Water Futures and Solution: Fast Track Initiative (Final Report). IIASA Working Paper.
Dryzek J. S. 2013. The Politics of the Earth: Environmental Discourses. Oxford University Press, 3rd edition. England. 
Europe A. 2009. Water Sector Development and Governance: Complementarities and synergies  between Sector-Wide Approach and Integrated Water Resource Management, Reference Document No 7, European Commission. Laxenburg, Austria, International Institute for Applied Systems Analysis (IIASA). pure.iiasa.ac.at/13008/.
Hajer M. A. 1995. The Politics of Environmental Discourse: Ecological Modernization and the Policy Process. Oxford University Press & Clarendon Press. New York. United States of America. 
Madani K., AghaKouchak A. and Mirchi A. 2016.  Iran’s Socio-economic Drought: Challenges of a Water-Bankrupt Nation. Iranian Studies, 49: 997–1016.
Novikau A. 2016. The evolution of the concept of environmental discourses: is environmental ideologies a useful concept, Western Political Science Association 2016 Annual Meeting Paper. Retrieved from https://wpsa.research.pdx.edu/papers/docs/novikau.pdf
Sharp L. aand Richardson T. 2001. Reflections on Foucauldian discourse analysis in planning and environmental policy research. Journal of Environmental Policy and Planning, 3(3): 193-209
UNESCO .2006. Water, a shared responsibility, UNESCO/Bergham Books. Barcelona.
UNESCO .2019. Leaving No One Behind: The United Nations World Water Development Report. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, 7, Place de Fontenoy, 75352 Paris 07 SP, France.
Weiskel T. C. 1990. Cultural Values and Their Environmental Implications: An Essay on Knowledge, Belief and Global Survival. Paper presented at the annual meeting of the American Association for the Advancement of Science. NewOrleans.
White L. Jr. 1967. The Historic Roots of our Ecological Crisis. Science, 155(3767): 1203-1207.