شاخص‏های مدیریت منابع آب با تمرکز بر حکمرانی

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 2، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23، خرداد 1401، صفحه 1-10   

نوع مقاله: مفهومی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i1.2110.1086

نویسندگان

مرجان قوچانیان^{* 1}؛ محمد فشائی²

¹دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

²دانش‌آموخته دکتری گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

تعارضات اجتماعی حول محور آب، شور شدن منابع آب، افت سطح آب زیرزمینی و ... بیان‏گر وجود نارسایی‏‌های اساسی در سیستم مدیریت آب کشور است. بخشی از این پیامدها، ناشی از عوامل طبیعی همچون خشکسالی، تغییر اقلیم و ...، بخشی دیگر متاثر از سیاست‌‏های حکمرانی آب است. حکمرانی و مدیریت از منظر کلی شباهت دارند؛ اما در واقع مدیریت در قالب فعالیت‌‏های اجرایی و حکمرانی، بستر ساختاری موجود بر اجرای آن فعالیت‌‏ها است. حکمرانی آب طیفی از نظام‌‏های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و اداری است که برای توسعه و مدیریت منابع آب و عرضه خدمات آبی در سطوح مختلف جامعه وجود دارند و سازوکاری مستقیم برای به‌‏زیستی مردم به‌شمار می‌‏رود. دلیل دیگر اهمیت حکمرانی ارتباط با بعضی از شاخص‌‏های کلان جامعه است. شاخص‌‏های حکمرانی خوب باتوجه‌‏به شرایط هر جامعه متفاوت است. در فرآیند ارزیابی حکمرانی خوب، باید هر نوع قضاوت و ارزیابی، مبتنی بر معیارها و شاخص‌‏های معین باشد. بومی‏سازی شاخص‌‏ها در هر جامعه‌‏ای رسیدن به پایداری در حوزۀ مورد نظر را تسریع خواهد نمود. در این مقاله با هدف آگاهی از دانش جهانی به منظور اجرای حکمرانی خوب آب کشور، مراحل مختلف تغییرات مدیریت آب دنیا بررسی و به اثرات آن بر سیاست‌گذاری و مدیریت داخلی آب کشور اشاره شد. سپس مطالعه تطبیقی از مدیریت و دانش بومی منابع آبی با شاخص‌ها و اصول حکمرانی خوب انجام گرفت. در نهایت با تبیین زمینه‏‌ها و ساختار اصول حکمرانی در کشور، مشخص شد حکمرانی خوب از طریق پاسخگویی، حق اظهار نظر و عدالت اجتماعی که درجه اهمیت بالایی دارند، میسر خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

شاخص؛ حکمرانی؛ ارزیابی؛ داده

مراجع

احمدی‌پور، ز. و احمدی، ا. 1399. تحلیل عوامل مؤثر بر ناکامی حکمرانی آب در ایران. فصلنامه سیاست‏های راهبردی و کلان، 8: 110-140.
افروشه، ر. و مهرانی، ر. 1395. ارزیابی عملکرد مفاهیم و دیدگاه‌‏ها. چهارمین کنفرانس بین‏المللی پژوهش‌‏های نوین در مدیریت، اقتصاد و حسابداری. برلین. آلمان.
اندیشکده تدبیر آب ایران. ارزیابی مقدماتی حکمرانی آب کشور، اندیشکده تدبیر آب ایران، 1394.
بدیسار، ص.ن.ا.، احمدی، س.م.ص. و مدبرنژاد، ع.س. 1399. ارزیابی شاخص های حکمرانی خوب در بخش آب. علوم و تکنولوژی محیط‏زیست، 22(2): 275-286.
پالوج، م. 1393. چند گفتار پیرامون بحران مدیریت در آب. موسسه پژوهش‌‏های برنامه‌‏ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی- مدیریت خدمات پژوهشی. تهران. 
پایسته، م.، کلاهی، م. و عمرانیان خراسانی، ح. 1399. معیارها و شاخص‌‏ها: الزامی برای شناخت، به‏‏‏‌کارگیری و ارزیابی حکمرانی خوب در منابع طبیعی. آب و توسعه پایدار، 7(1): 13-22.
جیحونی نایینی، ح. 1398. حکمرانی آب و بررسی وضعیت آن در ایران، چهارمین کنگره بین‌المللی توسعه کشاورزی، منابع طبیعی، محیط‌زیست و گردشگری ایران.  دانشگاه میعاد، تبریز.
حسینی، س. م. ح. و رضوی‌عرب، م. ک. 1392. مدیریت به‌‏هم پیوسته منابع آب در حوضه‌‏های آبریز. کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران. چاپ اول. تهران. 
خزائی، ح.، فلاح، ا. و نوری، ز. 1385. شاخص‌ها و معیارهای مدیریت پایدار جنگل. همایش منابع طبیعی و توسعه پایدار در عرصه‌های جنوبی دریای خزر. نور. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور.
دحیماوی، ع.، آخوند علی، ع.م.، شیروانیان، ع. ر. و برومندنسب، س. 1397الف. توسعه شاخص‏های کاربردی حکمرانی آب در شبکه‌‏های آبیاری و زهکشی استان خوزستان. نشریه آبیاری و زهکشی ایران، 4(12): 919-929.
دحیماوی، ع.، آخوند علی، ع.م.، شیروانیان، ع. ر. و برومندنسب، س. 1397ب. استخراج و وزن‏دهی شاخص‏‌های معرف اصول حکمرانی آب کشاورزی در شبکه‌‏های آبیاری و زهکشی خوزستان. تحقیقات منابع آب ایران، 14(4): 235-245.
رضایی، ح.، دهقانی، ر. و کیانپور، م. 1390. طراحی و تبیین مولفه‌ها و شاخص‌های اساسی حکمرانی اسلامی و دولت معیار. مرکز بررسی‌‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
شریفی، ع. ر. 1394. مقاله حکمرانی خوب در مدیریت دولتی (اداره امور عمومی). اولین کنفرانس سالانه بین‌المللی عمران، معماری و شهرسازی. دانشگاه خوارزمی. شیراز.
صادقی‏زاده بافنده، ش.، حسینی، س. م. و میان‏آبادی، ح. 1398. واکاوی ساختارهای حکمرانی مشارکتی و سازگار با تأکید بر دانش بومی در سیستان. پایان‏نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی مشهد. 
رزمی، م. ج. و صدیقی. س. 1391. الزامات تحقق حکمرانی خوب برای دستیابی به توسعه انسانی، چهارمین همایش ملی اقتصاد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر.
عمرانیان، ح. 1394. «حکمرانی خوب» و «مدیریت آب». نشریه آب و توسعه پایدار، 3(1): 94-95.
عمرانیان، ح. 1397. الزامات حکمرانی خوب. شبکه مطالعات سیاست‏گذاری عمومی.
قائمی، آ.، لاریجانی، م.، شبیری، س. م. و سرمدی، س. م. 1396. ارائه مدل مفهومی حکمرانی پایدار در مدیریت بهم پیوسته منابع آب کشور با تأکید بر آموزش و ظرفیت‏سازی. نشریه آب و فاضلاب، 28(4): 112-117.
قوچانیان، م. و فشائی، م. 1399. داده و مدیریت. نشریه آب و توسعه پایدار، 7(2): 82-87.
محمودی، ج.، رونقی، م. ح. و رونقی، م. 1392. تعیین وزن و رابطه بین شاخص‏‌های حکمرانی خوب در ایران، فصلنامه مطالعات راهبردی، 16(4): 59-87.
میدری، ا. و خیرخواهان، ج. 1383. حکمرانی خوب، بنیان توسعه. مرکز پژوهش‌‏های مجلس شورای اسلامی، مرکز پژوهش‌‏ها. چاپ اول. تهران.
میرنظامی، س. ج. و باقری، ع. 1396. ارزیابی سیستم حکمرانی آب در فرایند حفاظت از منابع آب زیرزمینی ایران. تحقیقات منابع آب ایران، 13(2): 32-55.
هراتی م. ج.، آزرمی، ع. و باغیان، م. 1396. تبیین جنبش‌‏های عربی بر مبنای مدل حکمرانی خوب. فصلنامه علمی پژوهشی سیاست جهانی،6(2): 215-239.

Biswas A. K. and Tortajada C. 2005. Appraising sustainable development: water management and environmental challenges., Apprais. Sustain. Dev. water Manag. Environ. challenges. Oxford University Press. USA.
Serageldin I. 2000. Towards Water Security: A Framework for Action, Available. Global water partnership, 1-10. 
Mianabadi H. 2016. Hydropolitics and Conflict Management in Transboundary River Basins , Thesis of University Delft.
Hooper B. 2010. River basin organization performance indicators: application to the Delaware River basin commission. Water Policy, 12(4): 461–478.
Kardos M. 2012. The reflection of good governance in sustainable development Strategies. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 58: 1166–1173
Kaufmann D., Aart K. and Massimo M. 2009. Governance matters VIII: Governance indicators for 1996-2008. The Policy Research, Working Paper. No. 9978. World Bank.
Kaufmann D., Institution B., Kraay A. and Mastruzzi M. 2010. The Worldwide Governance Indicators: Methodology and Analytical Issues. global economy and development at brookings, 1-29.
Kumar R. 2019. Composite Water Management Index, NITI Aayog, In association with Ministry of Jal Shakti and Ministry of Rural Development. New Delhi, India.
Lateef K.S. 1992. "Comment on Governance and Development", by Beetninger, proceedings of the world bank annual conference on Development Economics 1991, supplment to the world bank Economic review and research observer. The world bank, Washington D.C, United States.
Loe R., Murray D. and Simpson H. C. 2015. Farmer perspectives on collaborative approaches to governance for water. Journal of Rural Studies, 42: 191-205.
Akhmouch A. 2011. Water governance in OECD countries: A multi level approach. Organisation for Economic Co-operation and Development. Paris, France.
Rogers P. and Hall A. W. 2003. Effective Water Governance. Global Water Partnership Technical Committee (TEC). Printed by Elanders Novum, Sweden. First printing. Elanders Novum, Sweden.
UN-Water. 2009. Water in a changing world, World Water Assessment Programme., The United Nations World Water Development. Report 3. Istanbul, Turkey.
Pahl-Wostl C. 2007. The implications of complexity for integrated resources management. Environmental Modelling & Software, 22(5): 561–569.
Pahl-Wostl C. and Knieper C. 2014. The capacity of water governance to deal with the climate change adaptation challenge: Using fuzzy set Qualitative Comparative Analysis to distinguish between polycentric, fragmented and centralized regimes. Global Environmental Change, 29: 139–154.
Rousseau M., Boyet A. and Harroud T. 2020. Politicizing African urban food systems: The contradiction of food governance in Rabat and Casablanca, Morocco. Cities, 97:102528.
World bank institiute. 2021. Worldwide Governance Indicators. Explore databases. Washington DC. United States.
UNDESA, UNDP, UNESCO. 2012. Un system task team on the post 2015 undevelopment agenda. Governance and development. Thematic Think Piece UNDESA, UNDP, UNESCO.
United Nations World Water Assessment Programme (WWAP). 2003. Water for people, water for life: The United Nations World Water Development Report; United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO): Paris, France.