شناسایی و ارزیابی گروداران در حکمرانی منابع آب زیرزمینی (مورد مطالعه: دشت همدان-بهار)

آب و توسعه پایدار

مقاله 4، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23، خرداد 1401، صفحه 25-38   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i1.2111.1099

نویسندگان

ترانه صرامی فروشانی¹؛ حمید بلالی^{* 2}؛ رضا موحدی²

¹دانشجوی دکتری توسعه کشاورزی، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

²دانشیار، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

درک سیستم‌های منابع آب زیرزمینی برای حفاظت و نظارت از آنها بسیار مهم است. با وجود مطالعات بسیاری که در زمینه مدیریت منابع آب و مسائل مربوط به آن و امنیت زیستی انجام گرفته است، تلاش برای شناسایی سیستماتیک، طبقه‌بندی و یا تجزیه و تحلیل گروداران و اهمیت نقش و جایگاه آنان در مدیریت مشارکتی و حکمرانی منابع آب بسیار نادر است. بنابراین هدف این مطالعه شناسایی و درک اهمیت گروداران از نظر قدرت و منافع در حوزه حکمرانی منابع آب زیرزمینی در دشت همدان-بهار می‌باشد. جامعه آماری تحقیق شامل کشاورزان بهره‌بردار از منابع آب زیرزمینی و کارشناسان سازمان‌های مرتبط با منابع آب زیرزمینی دشت همدان-بهار است. براساس نتایج ماتریس نظرات کارشناسان و کشاورزان، سازمان آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی و سازمان آب و فاضلاب به ترتیب با میانگین‌های 6/7،93/35 و 6/77 بالاترین قدرت و همچنین از نظر منافع، کشاورزان، استانداری و اداره کل منابع طبیعی به ترتیب با میانگین‌های 6/97، 5/5،16/7 منافع بالاتری دارد. همچنین نتایج آزمون من‌ویتنی نشان داد تفاوت معنی‏‌داری بین نظرات دو گروه از نظر قدرت و منافع گروداران وجود ندارد. از نظر هر دو گروه، بیشترین منافع مربوط به کشاورزان می‌‏باشد چرا که به‏‌عنوان بازیگران و گروداران اصلی در استفاده و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی می‌باشند، براساس ماتریس گروداران استراتژی‏‌های لازم برای هر بخش اتخاذ شد. نتایج این مطالعه می‌تواند به‌‏عنوان درک و شناسایی اولیه گروداران و سپس به‏‌عنوان مبنایی برای تجزیه و تحلیل با تأکید بر توسعه برنامه‌ها و استراتژی‏‌های لازم جهت بهبود حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی مورد توجه و استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

گروداران؛ منابع آب زیرزمینی؛ ماتریس قدرت-منافع؛ گروداران کشاورزی؛ توسعه کشاورزی

مراجع

ابراهیمی آذرخواران، ف.، قربانی م.، ملکیان آ.، سلاجقه ع.، علم بیگی الف. و فهمی، ه. 1398. تحلیل موقعیت ذی‌نفعان در ساختار حکمرانی شبکه‌ای آب در حوزه آبخیز طالقان. مجله علوم ومهندسی آبخیزداری ایران، ۱۳(۴۶): 62-73.
ابراهیمی آذرخواران، ف.، قربانی.، م.، سلاجقه ع. و محسنی ساروی، م. 1393. تحلیل شبکه اجتماعی گروداران محلی در برنامه اقدام برای مدیریت مشترک منابع آب (مطالعه موردی: رودخانه جاجرود در حوضه آبخیز لتیان، روستای دربندسر). علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 8(25): 47-56.
ابراهیمی، ف. 1394. تحلیل روابط گروداران محلی در سیاست منابع آب با استفاده از تحلیل شبکه. اولین کنفرانس ملی جامعه، منابع طبیعی، آب و محیط‏زیست: چالش‏‌‏ها و راه‌‏حل‌‏ها. دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی، تهران.
اقبالی، ج.، کلانتری، خ.، اسدی، ع. و جاوید، م. ج. 1399. تحلیل ذی‏‌‏نفعان و نهاد آب در راستای پایداری منابع آب (مورد مطالعه حوضه آبریز زاینده‌رود). تحقیقات آب و خاک ایران، 9(51): 2365-2378.
بلالی، م.، کئولارتز، ژ. و کورتهالز، م.1390. مدیریت بازتابی اراضی و آب در ایران، ارتباط فناوری، حکمرانی و فرهنگ قسمت دوم: نگرش ذی‏‌نفعان و عناصر کلیدی چارچوب بازتابی. پژوهش آب در کشاورزی (علوم خاک و آب)، 25(1): 1-20.
پایسته، م.، کلاهی، م. و عمرانیان خراسانی، ح. 1399. معیارها و شاخص‌‏ها: الزامی برای شناخت، بکارگیری و ارزیابی حکمرانی خوب در منابع طبیعی. آب و توسعه پایدار، 7(1): 13-22.
حاتمی یزد، ا.، داوری، ک.، یوسفی، ع. و قهرمان، ب. 1396. شناسایی تعارضات مدیریت آب با استفاده از تحلیل نقشه‌های شناختی کنشگران (مطالعه موردی: کنشگران مدیریت آب دشت مشهد). تحقیقات منابع آب، 13(2): 1-17.
رحمانی، ع.ر. و سدهی، م. 1384. پیش‌بینی تغییرات سطح آب زیرزمینی دشت همدان-بهار با مدل سری‌های زمانی. مجله آب و فاضلاب، 15(3): 42-49.
سازمان آب منطقه‌‏ای همدان. 1399. محدوده مطالعاتی همدان–بهار. www.hmrw.ir/st/54&mid=181
سالاری، ف.، م. قربانی. و ملکیان، ع. 1394. پایش اجتماعی شبکه گروداران حاکمیت آب. مراتع و آبخیزداری، مجله منابع طبیعی ایران، 68(2): 287-305.
صرامی فروشانی، ت.، بلالی، ح. و موحدی، ر. 1400. ارزیابی شاخص‌های حکمرانی منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی ایران: کاربرد چارچوب حکمرانی سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در دشت همدان-بهار. تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 52(3): 591-615.
طاهری تیزرو، ع.،  قلعه‌بان تکمهداش، م. و زارع ابیانه، ح. 1397. بررسی اثر قدرت گروداران ذی‌نفوذ در مدیریت مشارکتی منابع آب دشت قزوین. نشریه پژوهش‌های حفاظت آب و خاک، 25(2): 111-130.
علیزاده، م.، نیکو، م. و رخشندرو، غ.ر. 1395. تدوین مدل تخصیص بهینه منابع آب زیرزمینی با لحاظ تعاملات ذی‌نفعان: کاربرد مدل های چانه زنی بازگشتی. تحقیقات منابع آب ایران، 3(11): 43-56.
غفوری فرد، س.، ع. باقری. و شجری، س. 1394. ارزیابی گروداران در بخش آب (مطالعه موردی: منطقه رفسنجان) با استفاده از چارچوب DPSIR و با تکیه بر بهبود سیستم حاکمیتی.در دومین همایش ملی بحران آب (تغییر اقلیم، آب و محیط زیست). دانشگاه شهرکرد، شهرکرد.
غنیان، م.، محمدزاده، ل.، مرزبان، الف. و شادکام تربتی، س. 1401. کاربرد تحلیل ذی‌نفعان در طراحی چارچوب و شناسایی اولویت‌ها جهت ساماندهی کاربری اراضی در حوضه جنوبی دریاچه ارومیه. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 26(79): 257-284.
فیروزنیا، ق. و قرنی آرانی، ب. 1394. به کارگیری تحلیل بازیگران در فرایند ساماندهی نظام مدیریت و برنامه‌ریزی توسعه روستایی. مجله پژوهش های روستایی، 6(4): 893-912.
کلاهی، م. 1400. گروداران منابع طبیعی. آب و توسعه پایدار، 8(1): 19-30.
مطالعات برنامه آمایش استان همدان. 1390. انتشارات معاونت برنامه‏‌ریزی استانداری همدان. 
موسوی نوکنده، س.م.، معیری، م.ه. و سلمان ماهینی، ع. 1393. ذی‏‌نفعان و معیارهای شناسایی آنان در مدیریت منابع طبیعی مطالعه موردی: جنگل‌های استان گلستان. پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، 21(4): 23-40.
نوذری، ح. و زالی، ع. 1392. بررسی وضعیت برداشت از آب زیرزمینی آبخوان دشت همدان–بهار. دانش آب و خاک، 4(23): 277-289. 

Abdus Salam M.A. and Noguchi T. 2006. Evaluating capacity development for participatory forest management in Bangladesh's Sal forests based on ‘4Rs’ stakeholder analysis. Forest policy and economics, 8(8): 785-796.
Allen T. 2001. The Middle East Water Question: Hydropolitics and the Global Economy, I. B. Tauris, London and New York. 
Allen W. and Kilvington. 2010. Stakeholder Analysis. In Frame, B., Gordon, R. and Mortimer, C. (Eds.). Hatched: The capacity for sustainable development. Publications (SD). Paper 1 Grimble R. and Wellard K. 1997. Stakeholder methodologies in natural resource management: A review of concepts, contexts, experiences and opportunities. Agricultural Systems, 55: 173–193.
An L. 2012. Modeling human decisions in coupled human and natural systems: Review of agent-based models. Ecological modelling, 229: 25-36.
Ansell C. and Gash A. 2007. Collaborative governance in theory and practice. Journal of Public Administration Research and Theory, 18(4): 543-571.
Bagherzadeh Karimi M., Mammedov R. and Fathi Saghezchi F. 2011. Stakeholder Role Analysis for Integrated Management in Protected Areas (Case study: Urmia Lake, Iran). ECOPERSIA, 2: 101-110.
Barzola C., Dentoni D., Mordini M., Isubikalu P., Beatrice A.O. and Judith O.O. 2019. The role of farmers’ entrepreneurial orientation on agricultural innovations in Ugandan multi-stakeholder platform. In The Climate-Smart Agriculture Papers . Cham, Switzerland: Springer: 201-213.
Billgren C. and Holmén H. 2008. Approaching reality: Comparing stakeholder analysis and
cultural theory in the context of natural resource management. Land Use Policy, 25(4): 550-562.
Chevalier P., Lacquement G. and Razafimahefa L. 2017. Politiche pubbliche e sviluppo rurale in Francia: forme di coordinamento per l'azione locale nel programma europeo LEADER, 2007-2013: 123.
Clarkson M. B. E. 1994. A Risk-Based Model of Stakeholder Theory. Toronto: Centre for Corporate Social Performance and Ethics.
Elsawah S., Guillaume H.A. and Mitchell M. 2011. Using Participatory Rapid Appraisal and DPSIR approaches for participatory modeling: a case study for groundwater management in South Australia. The International Congress on Modeling and Simulation (MODSIM), 12e16 December 2011 Perth, in South Australia.
ElSawah S., Mclucas A. and Mazanov J. 2013. Using a cognitive mapping approach to frame the perceptions of water users about managing water resources: a case study in the Australian capital territory. Water resources management, 27(9): 3441-3456.
Elsawah S., Guillaume JH., Filatova T., Rook J. and Jakeman AJ. 2015. A methodology for eliciting, representing, and analysing stakeholder knowledge for decision making on complex socio-ecological systems: From cognitive maps to agent-based models. Journal of environmental management, 151: 500-516.
Frederick W.C. 1988. Business and society, corporate strategy, public policy, ethics, Mc Graw-Hill Book Co., New York.
Freeman R.E. 1984/2010. Strategic Management: A Stakeholder Approach. Boston: Pitman.
Frenken K. 2009. Irrigation in the Middle East region in figures AQUASTAT Survey-2008. Water Reports. Rome, Italy.
Gardner J.R., Rachlin R. and Sweeny A. 1986. Handbook of strategic planning. Hoboken, NJ: J Wiley.
Garduño H., Foster Raj P. S. and Van Steenbergen F. 2009. Addressing groundwater depletion through community-based management actions in the weathered granitic basement aquifer of drought-prone Andhra Pradesh-India. GW-MATE Case Profile Collection, 19: 1-20.
Grimble R. and Wellard K. 1996. Stakeholder methodologies in natural resource management: a review of principles, contexts, experiences and opportunities. Paper presented at the ODA NRSP Sodoeconomic Methodologies Workshop, 29-30 Apr, 1996, London, UK.
Hermans L.M., Hermans A.C. and Enserink B. 2012. An approach to design long-term monitoring and evaluation frameworks in multi-actor systems—A case in water management, Evaluation and Program Planning, 35: 427–438.
Jepsen A. L. and Eskerod P. 2009. Stakeholder analysis in projects: Challenges in using current guidelines in the real world, International Journal of Project Management, 27: 335–343.
Kant S. and Lee S. 2004. A social choice approach to sustainable forest management: an analysis of multiple forest values in Northwestern Ontario. Forest Policy and Economics, 6: 215–227.
Kennon N., Howden P. and Hartley M. 2009. Who Really Matters? A Stakeholder Analysis Tool. Ext. Farming Syst.J., 5(2): 9-17.
Krott M. and Hasanagas N. D. 2005. Measuring bridges between sectors: Causative evaluation of crosssectorality. Journal of Forest Policy and Economics, 8(5): 555-563.
Landin A. and Olander S. 2005. Evaluation of stakeholder influence in the implementation of construction projects. International Journal of Project Management, 23: 321–328.
Madani K., Aghakouchak A. and Mirchi A. 2016. Iran’s socio-economic drought: challenges of a water-bankrupt nation. Iranian studies. 49:997-1016.
Matilainen A.M. 2013. Trust in Forest Industry Relations in Northwest Russia, Forest companies, corporate social responsibility, and company stakeholders in the Russian forest sector. Forest Policy and Economics, 31: 44–49.
Mitchell R. K., Agle B. R. and Wood D. J. 1997. Toward a theory of stakeholder identification and salience: Defining the principle of who and what really counts. Academy of management review, 22(4): 853-886.
Mushove P. and Vogel C. 2005. Heads or tails? Stakeholder analysis as a tool for conservation area management. Global Environmental Change, 15: 184–198.
Rastogi A., Badola R., Ainul Hussain S. and Hickey G. M. 2010. “Assessing the Utility of Stakeholder Analysis to Protected Areas Management: The Case of Corbett National Park, India.”Biological Conservation, 143(12): 2956–2964.
Russo A. and Tencati A. 2009. Formal vs. informal CSR strategies: Evidence from Italian micro, small, medium-sized, and large firms. Journal of Business Ethics, 85(2): 339-353.
Shen F.W., Guo H.C. and Xin C.L. 2012. The Environmental Assessment of Landfill based on Stakeholder Analysis, Procedia Environmental Sciences, 13: 1872-1881.
Standford m. 1963. Stanford Research Institute (SRI) internal memorandum as cited in Freeman and Reed (1983) and Freeman.
Stave KA. 2003. A system dynamics model to facilitate public understanding of water
management options in Las Vegas, Nevada. International Journal of Environmental Management, 67: 303-313.
Suchiradipta B. and Saravanan R. 2017.  Linkage for Food Security: Social Network Analysis and Stakeholder Analysis in Agricultural Innovation Systems (AIS) in North Eastern India. International Crops Research Institute for Semi-Arid Tropics. 15th Globelics International ConferenceAt: NCSR Democritos, Athens, Greece.
Termeer CJAM. 2009. Water professionals and public leadership. Irrigation and Drainage 58: 212–216.
United Nations Development Programme (UNDP). 2002. Evaluation Office. Handbook on monitoring and evaluating for results. Evaluation Office. New York, United States.
United Nations Development Programme (UNDP). 2013. User’s Guide on Assessment of Water Governance. Denmark.
http://www.undp.org/content/undp/en/home/.librarypage/democraticgovernance/oslo_gover ance_centre/user-s-guide-on-assessing-water-governance, accessed 4 April, 2014.
Van Vuren G., Liebrand J. and Vincent L. 2009. Debating water professional of
tomorrow. The journal of the International Commission on Irrigation and Drainage
(ICID). Especial issue: The water professional of tomorrow. Irrig. and Drain, 58:S162–S167.
Winer-Skonovd R. 2010. A Solution to Requiring LID in Stockton Urbanized Area: A Volume Runoff Reduction Approach. In Low Impact Development International Conference (LID) 2010: Redefining Water in the City. San Francisco, California, United States.
Yamaki K. 2017. Applying Social Network Analysis to Stakeholder Analysis in Japan’s Natural Resource Governance: Two Endangered Species Conservation Activity Cases. Journal of Forest Research, 22(2): 83-90.
Yang R.J. 2013. An investigation of stakeholder analysis in urban development projects: Empirical or rationalistic perspectives, International Journal of Project Management, JPMA- 32(5): 838-849.