تحلیلی بر پیشران‌های کلیدی حکمروایی منابع آب کشاورزی (مورد مطالعه: شهرستان طارم)

آب و توسعه پایدار

مقاله 5، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 23، خرداد 1401، صفحه 39-52   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v9i1.2111.1102

نویسندگان

سعید نصیری زارع¹؛ اصغر طهماسبی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

²استادیار، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

بسیاری از مناطق کشورمان با رکود قابل توجه منابع طبیعی از جمله دسترسی به آب کافی و پایدار مواجه بوده و پیامدهای نامطلوب آن در بسیاری از شاخص‌های پایداری این مناطق پدیدار شده است. حکمروایی خوب، عموماً به عنوان مهمترین ابتکار عمل برای پاسخ به کمبود منابع آب کشاورزی کشور شناخته می شود. بر این اساس شناسایی مداخلات اولویت‌دار جهت تحقق حکمروایی آب اهمیت زیادی دارد. با این آگاهی، این تحقیق به بررسی و شناسایی مولفه‌‏های اصلی و پیشران‌های کلیدی حکمروایی منابع آب کشاورزی در شهرستان طارم پرداخته است. داده‌های مورد نیاز به روش مصاحبه نیمه ساختاریافته با 29 نفر از مدیران و کارشناسان جهاد کشاورزی، اداره حفاظت از محیط‏زیست و اداره آبفای روستایی جمع‌آوری و با بهره‌گیری از نرم‌افزار مکس‌‏کیودا (MAXQDA) مولفه‌‏های اصلی حکمروایی منابع آب کشاورزی کدگذاری و شناسایی شدند. سپس اثرات متقابل عوامل مذکور با بهره‏‏‌گیری از پرسشنامه مقایسه زوجی توسط 15 نفر از متخصصین و مدیران آب تعیین و به روش آینده‌پژوهی در نرم‌‏افزار MICMAC بررسی شد. براساس یافته‌های تحقیق، مدیریت منابع آب کشاورزی در شهرستان طارم ناکارآمد بوده و تسهیل مشارکت گروداران و تمرکززدایی و تفویض اختیارات به سطوح محلی، از مهمترین پیشران‌های کلیدی تحقق حکمروایی خوب منابع آب کشاورزی شناسایی شدند. از طرف دیگر توسعه ارتقای راندمان آبیاری، اتخاذ سیاست‌ها و قوانین تنظیمی مصارف آب و همچنین مدیریت مناسب آب‌های سطحی و زیرزمینی به عنوان اهداف کلیدی حکمروایی منابع آب کشاورزی قابل شناسایی و پیشنهاد می‌‏باشد.

کلیدواژه‌ها

مدیریت آب؛ مدیریت پایدار؛ حکمروایی خوب؛ شهرستان طارم

مراجع

تاتار، م.، پایزن، ع. و احمدوند، م. 1394. حکمروایی خوب کلید بحران مدیریت آب کشاورزی: الگوی مفهومی بر مبنای مدیریت تضاد. اولین کنگره سالانه جهان و بحران انرژی، شیراز، ایران. 
تاتار، م.، پایزن، ع. و احمدوند، م. 1398. تبیین حکمروایی خوب منابع آب سطحی کشاورزی در حوضه آبخیز گاوشان، استان کرمانشاه. مجله بین‌المللی علوم و فناوری کشاورزی، 21(6): 1379-1393.
دحیماوی، ع.، آخوندعلی، ع. م.، شیروانیان، ع. و برومندنسب، س. 1397. استخراج و وزن‌دهی شاخص‌های معرف اصول حکمروایی آب کشاورزی در شبکه‌های آبیاری و زهکشی خوزستان. مجله تحقیقات منابع آب ایران، 14(4): 245-235.
شعاعی، ع.، آدینه‌وند، ع. ا. و حاجی‌زاده، م. 1391. ارزیابی عملکرد شهرداری‌ها براساس حکمروایی خوب شهری (مطالعه موردی: شهر یاسوج). فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 4(11): 10-20.
صفریان، ر. و امام جمعه‌زاده، س. ج. 1396. الگوی حکمروایی خوب؛ سرمایه‌ اجتماعی و توسعه‌ همه‌جانبه. فصلنامه دولت پژوهی مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 3(12): 145-181.
عمرانیان خراسانی، ح. 1394. یادداشت تحلیل: حکمروایی خوب و مدیریت آب. نشریه آب و توسعه پایدار، 1(3): 94-95.
قائمی، آ.، لاریجانی، م.، شبیری، س. م. و سرمدی، م. ر. 1396. ارائه مدل مفهومی حکمروایی پایدار در مدیریت بهم پیوسته منابع آب کشور با تأکید بر آموزش و ظرفیت‌سازی. مجله آب و فاضلاب، 28(4): 112-117.
کریمی طرقبه، ح.، کروانی، پ. و مهدوی، م. 1397. حکمروایی خوب روستایی راهکاری جهت مدیریت منابع آب کشاورزی مورد مطالعه: روستاهای شهرستان قوچان. نشریه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 9(1): 7-15.
کهریزی، ش. 1393. بررسی حکمروایی خوب در بهبود مدیریت آب. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد. دانشکده مدیریت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران.

Amede T., Awulachew S.B., Matti B. and Yitayew M. 2014. Managing rainwater for resilient dryland systems in Sub-Saharan Africa: Review of evidences. Nile river basin, 517-540.
Araral E. 2010. Improving effectiveness and efficiency in the water sector: institutions, infrastructure and indicators, Water Policy. IWA Publishing, 12(S1): 1–7.
Bucknall J., Damania R. and Rao H. 2006. Good governance for good water management, The World Bank Group. Washington.
Burney J. A., Naylor R. L. and Postel S. L. 2013. The case for distributed irrigation as a development priority in sub-Saharan Africa, Proceedings of the National Academy of Sciences. National Acad Sciences. 110(31): 12513–12517.
Cofie O. and Amede T. 2015. Water management for sustainable agricultural intensification and smallholder resilience in sub-Saharan Africa. Water Resources and Rural Development, 6: 3-11.
Connor R. 2015. The United Nations world water development report 2015: water for a sustainable world. UNESCO publishing.
Debaere P., Richter B.D., Davis K.F., Duvall M.S., Gephart J.A., O'Bannon C.E., Pelnik C., Powell E.M. and Smith T.W. 2014. Water markets as a response to scarcity. Water Policy, 16(4): 625-649.
Emelko M. B., Silins U., Bladon K. D. and Stone M. 2011. Implications of land disturbance on drinking water treatability in a changing climate: Demonstrating the need for “source water supply and protection” strategies. Water research, 45(2): 461-472.
Godet M. 2008. Strategic Foresight La Prospective, Cahiers du LIPSOR. French.
Gondo R. and Kolawole O. D. 2019. Sustainable Water Resources Management: Issues and Principles of Water Governance in the Okavango Delta, Botswana, International Journal of Rural Management. SAGE Publications Sage India: New Delhi, India, 15(2):198–217.
Hadjigeorgalis E. 2009. A place for water markets: performance and challenges, Review of Agricultural Economics. Oxford University Press. Review of Agricultural Economics, 31(1): 50–67.
Jury W. A. and Vaux H. 2005. The role of science in solving the world’s emerging water problems, Proceedings of the National Academy of Sciences. National Acad Sciences, 102(44): 15715–15720.
Kang S., Hao X., Du T., Tong L., Su X., Lu H., Li X., Huo Z., Li S. and Ding R. 2017. Improving agricultural water productivity to ensure food security in China under changing environment: From research to practice. Agricultural Water Management. 179: 5-17.
Lefroy R. D. B., Bechstedt H. D. and Rais M. 2006. Indictors for sustainable land management based on farmers surveys in Vietnam: Indonesia and Thailand agriculture, Journal of Ecosystem and Environment, 81(5): 137-146.
Mati B. M. 2011. Optimizing agricultural water management for the green revolution in Africa. In Innovations as Key to the Green Revolution in Africa. Springer. Dordrecht. Presented at the Symposium on: Innovations as Key to the Green Revolution in Africa: Exploring the Scientific Facts. Arusha, Tanzania 
Namara R. E., Hanjra M. A., Castillo G. E., Ravnborg H. M., Smith L. and Van Koppen B. 2010. Agricultural water management and poverty linkages. Agricultural water management, 97(4): 520-527.
Nazemi N., Foley R. W., Louis G. and Keeler L. W. 2020. Divergent agricultural water governance scenarios: The case of Zayanderud basin, Iran. Agricultural Water Management, 229: 105921.
Niyazmetov D., Soliev I. and Rudenko I. 2019. State-facilitated bottom up in agricultural water governance and sustainability of solutions to recurring water stress: a case study from smallholders’ perspective in Uzbekistan. Central Asian Journal of Water Research (CAJWR), 5(1): 42-57.
OECD. 2011. Water governance in OECD countries: A multi-level approach. OECD.
OECD. 2015a. OECD water governance initiative. (accessed at) https://www.oecd.org/gov/regional-policy/OECD-Principles-on-Water-Governance-brochure.pdf. 
OECD. 2015b. OECD principles on water governance, note by thesecretary-general, doc C(2015)71 Ref: JT03376062. Paris: OECD Publishing.
Pereira L.S. 2005. Water and agriculture: Facing water scarcity and environmental challenges. Agricultural Engineering International: the CIGR Journal of Scientific Research and Development, 7: 35-42.
Porkka M., Gerten D., Schaphoff  S., Siebert S. and Kummu M. 2016. Causes and trends of water scarcity in food production. Environmental research letters, 11(1): 015001.
Regner J. H., Salman A. Z., Wolff H. P. and Al-Karablieh E. 2006. Approaches and impacts of Participatory Irrigation Management (PIM) in complex, centralized irrigation systems-experiences and results from the Jordan Valley. In Conference on International Agricultural Research for Development. University of Bonn, Germany.
Rogers P. and Hall AW. 2003. Effective water governance. Global Water Partnership Stockholm. TEC BACKGROUND PAPERS NO. 7. Printed by Elanders Novum. First printing. Sweden.
Sithirith M. 2017. Water governance in Cambodia: From centralized water governance to farmer water user community. Resources, 6(3): 44.
Sun S., Wang Y., Liu J., Cai H., Wu P., Geng Q. and Xu L. 2016. Sustainability assessment of regional water resources under the DPSIR framework. Journal of Hydrology, 532: 140-148. 
Tantoh H.B. and Simatele D. 2018. Complexity and uncertainty in water resource governance in Northwest Cameroon: Reconnoitring the challenges and potential of community-based water resource management, Land use policy. Elsevier, 75: 237–251.
Tantoh H. B. and McKay T. J. M. 2020. Rural self-empowerment: The case of small water supply management in Northwest, Cameroon, GeoJournal. Springer, 85(1): 159–171.
UNDP. 2013. User’s guide on assessing water governance, United Nations Development Programme Oslo.
USAID. 2010. MENA Regional Water Governance Benchmarking Project/ Concept and Approach Framework.
Valipour M. 2016. How do different factors impact agricultural water management?, Open Agriculture. De Gruyter, 1(1): 89-111.
Wang X., Yang H., Shi M., Zhou D. and Zhang Z. 2015. Managing stakeholders' conflicts for water reallocation from agriculture to industry in the Heihe River Basin in Northwest China. Science of the Total Environment, 505: 823-832.
Wei Y., Wang Z., Wang H., Yao T. and Li Y. 2018. Promoting inclusive water governance and forecasting the structure of water consumption based on compositional data: A case study of Beijing. Science of the Total Environment, 634: 407-416.
Woodhouse P. and Muller M. 2017. Water governance—An historical perspective on current debates, World Development. Elsevier, 92: 225–241.