شناسایی میزان استفاده جوانان تحصیلکرده از کتابخانه‌های عمومی شهر مشهد و اهمیت عوامل بازدارنده از دیدگاه آنان

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 12، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24، آذر 1401، صفحه 255-276   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2022.24033.0

نویسندگان

فرشته کامران طرقی¹؛ اعظم صنعت جو^{* 2}؛ محسن نوکاریزی³

¹دانشجوی دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشیار علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

مقدمه: شناسایی عوامل بازدارنده بر سر راه استفاده جوانان از کتابخانه‌های_عمومی  به اولویت‌بندی مهمترین راهکارهای اجرایی و اتخاذ راهکار مناسب به مسئولین کمک می­کندتا بتوانند با تصمیم‌گیری‌های صحیح موجبات رشد، پیشرفت و سلامت جسمی و روحی جوانان را فراهم آورند.
روش شناسی: پژوهش کاربردی حاضر با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و به‌روش پیمایشی انجام شد. جامعه آماری از میان جوانان شاغل تا 48 ساله با مدرک کارشناسی در اداره‌های دولتی شهر مشهد بودند. به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها، 170 پرسشنامه میان جوانان انتخاب شده به روش نمونه­گیری تصادفی ساده، توزیع و جمع آوری شد. از شاخص‌های آمار توصیفی (فراوانی، درصد، میانگین، انحراف معیار و واریانس) و آزمون‌ خی دو و آزمون تی تک ‌نمونه‌ای برای تحلیل داده­ها استفاده شد.
یافته‌ها: تنها 9/32 درصد از جامعه پژوهش، عضو کتابخانه عمومی و53/36 درصد استفاده کننده خدمات کتابخانه عمومی بودند. جوانان به‌طور متوسط تمایل به استفاده از کتابخانه‌های عمومی داشتند اما استفاده از آنها را در حد کم ضروری می‌دانستند.  بین زنان و مردان و در مقاطع تحصیلی مختلف درمیزان استفاده اختلافی دیده نشد. شناسایی حاکمیت رسانه‌های دیداری و شنیداری، کسب اطلاعات ازکانال‌هایی به‌غیر از کتابخانه‌ها، نبود زمان کافی برای مطالعه و «حاکمیت رسانه‌ها» مهمترین عامل بازدارنده استفاده از کتابخانه (27/28 %) بود و ضعیف‌ترین عامل، تأثیرگذاری کم کارکنان (86/7 %) بود.
نتیجه گیری: پائین بودن میزان مطالعه قشر تحصیلکرده، از نهادینه نشدن فرهنگ مطالعه در جامعه حکایت دارد.  موانعی مانند عدم کفایت تعداد کتابخانه ها، ناکافی بودن خدمات، تنوع آنها و بازاریابی برای خدمات از دیدگاه جوانان تحصیلکرده شناسایی شد. متناسب با این کمبودها نیز پیشنهاداتی نظیر سیاستگذاری برای بهینه سازی خدمات نظیر، بازاریابی خدمات همراه با افزایش تعداد کتابخانه های عمومی پشنهاد شد که می­تواند از سوی سیاستکذاران و مجریان سیاستها مورد توجه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

جوانان تحصیلکرده؛ میزان استفاده؛ کتابخانه‌های عمومی؛ مشهد؛ عوامل بازدارنده

مراجع

امانی، غفور (1379). رابطه مطالعه در دوران کودکی ـ نوجوانی با مطالعه در دوران بزرگسالی. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 34، 16. بازیابی شده در 10 اردیبهشت 94 از:  https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/45553/16/text

اسدی‌ سروستانی، خدیجه؛ کرمی، نورالله (1387). بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی­ مرتبط با گرایش جوانان به مطالعه و مشکلات آنان ­در این زمینه: مطالعه­ موردی­ شهر شیراز. علوم و فناوری اطلاعات، 23 (4)، 71. بازیابی شده در 10 دی 93 از: https://jipm.irandoc.ac.ir/article-1-15-fa.html

آفتابی ‌آرانی، فاطمه؛ بتولی، زهرا (1386). بررسی میزان مطالعه غیر‌درسی دانش‌آموزان دوره متوسطه و شناسایی عوامل مؤثر بر آن در شهرستان آران و بیدگل در سال 85-1384. نما، 7 (3)، 2-7. بازیابی شده در 10 اردیبهشت 94 از: https://www.academia.edu/1456012

پارسازاده، احمد؛ شقاقی، مهدی (1388). کتابخانه‌های عمومی و ساخت واقعیت اجتماعی. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 15 (59)، 39. بازیابی شده در 14 اردیبهشت 94 از: https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=106206

ثنایی، حسین (1384). اوصاف جوان، ارتباط با جوان. شمیم یاس، 30، 16.

زال‌زاده، ابراهیم (1379). بررسی میزان مطالعه غیر‌درسی و میزان استفاده دانش‌آموزان دبیرستان‌ها از کتابخانه‌های عمومی شهر شیراز. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 35، 35. بازیابی شده در 14 اردیبهشت 94 از:https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/109117

شعبانی، احمد؛ فاضل، مرتضی (1381). مطالعات غیر‌درسی دانش‌آموزان متوسطه و شناسایی عوامل مؤثر از نظر دانش‌آموزان شهرضا. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 50، 47-52. بازیابی شده در 14 اردیبهشت 94 از:http://nastinfo.nlai.ir/article_818.html

شریف‌زاده، ابوالقاسم؛ محبوبی، محمدرضا (1390). تحلیل عاملی موانع استفاده مطلوب دانشجویان از خدمات کتابخانه در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 14(2)، 143-144. بازیابی شده در 7 خرداد 94 از:http://lis.aqr-libjournal.ir/article_42691.html

صافی، قاسم (1379). تأثیر کتابخانه‌های عمومی در گسترش فرهنگ مطالعه. تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاهی، 34، 7-8. بازیابی شده در 7 خرداد 94 از: https://jlib.ut.ac.ir/article_12471.html

فردوسی، سیما؛ قاسم‌زاده، فاطمه (1390). بهداشت روانی. تهران: شرکت چاپ کتاب‌های درسی ایران.

قناویزچی، محمد‌علی؛ داورپناه، محمد‌رضا (1386). بررسی عوامل تسهیل‌کننده و بازدارنده مطالعه و رابطه نگرش به مطالعه و کتاب‌خوانی با الگوی انگیزشی مزلو. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 40، 46. بازیابی شده در 7 خرداد 94 از:https://www.magiran.com/paper/492371

کازهی، حسین (1386). رویکردی بر فرهنگ مطالعه و کتاب‌خوانی، موانع و راهکارهای ترویج آن در شهرستان بیرجند. مطالعات اجتماعی فرهنگی خراسان، 5-6، 107. بازیابی شده در 20 خرداد 94 از: https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/974140

میرحسینی، زهره؛ باب‌الحوائجی، فهیمه (1375). تصویر اجمالی از کتابخانه‌های عمومی در ایران. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 6 (20)، 35. بازیابی شده در 20 خرداد 94 از: https://publij.ir/article-1-607-fa.html

معرف‌زاده، عبدالحمید؛ ایرجی، شهرزاد (1389). بررسی عوامل ترغیب‌کننده و بازدارنده مطالعه در میان مراجعان کتابخانه‌های عمومی شهرستان ماهشهر. تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، 16 (60)، 143-162. بازیابی شده در 20 خرداد 94 از:https://publij.ir/article-1-81-fa.html

مؤمنی، منصور؛ فعال قیومی، علی (1390). تحلیل‌های آماری با استفاده از SPSS. تهران: کتاب نو.

مؤتمنی، علیرضا؛ همتی، امین و مرادی، هادی (1391). شناسایی و اولویت‌بندی موانع جوانان در استفاده از خدمات­ کتابخانه‌های ­عمومی: مطالعه ­موردی شهرستان سمنان. تحقیقات ­اطلاع‌رسانی ­و کتابخانه‌های عمومی، 18 (4)، 364-379. بازیابی شده در 22 دی 93 از:https://www.magiran.com/paper/1104718

نظری، اشرف؛ عصاره، فریده (1390). دیدگاه‌های دانش‌آموزان دبیرستانی شهرکرد در مورد عوامل ترغیب‌کننده و بازدارنده مطالعه آزاد. مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 22 (87)، 64-67. بازیابی شده در 4 تیر 94 از: http://nastinfo.nlai.ir/article150.html

وحدانی، فاطمه (1393). شناسایی نیازهای اطلاعاتی بازنشستگان اداره آموزش و پرورش شهرستان بجنورد در راستای طراحی الگویی به‌منظور ارائه خدمات برون کتابخانه‌ای به آنان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه فردوسی، مشهد.

Anderson, C. (2013). The Role of Public Libraries in Society: Educate, Engage, Inspire, Invest. Islamabad: Lincoln Corner Hyderabad.

Clark, F., and Foster, A. (2005). Children’s and Young People’s Reading Habits and Preferences The who, what, why, where and when. London: National Literacy Trust.

Clark, C., and Hawkins, C. (2011). Young people’s reading habits and attitudes to public libraries, and an exploration of the relationship between public library use and school attainment. London: National Literacy Trust.

Hull, B. (1999). Barriers to Libraries as Agents of Lifelong Learning. Library and Information Research News, 24(77), 17-18. Retrieved August 22, 2015 from https://www.researchgate.net/publication/329650561_ldentifying_the_barriers_to_Libraries_as_agents_of_Lifelong_Learning_a_research_project

McGrath, B., Rogers, M., and Gilligan, R. (2010). Young People and Public Libraries in Ireland: Issues and Opportunities. Dublin: Research Center, Trinity College.

Thomas, L.L. (2009). Rescuing Reading at The Community College. The Journal of the Virginia Community College, 14(1), 5-14. Retrieved August 22, 2015 from https://commons.vccs.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1064&context=inquiry