کارآوا به منزله نوع ادبی

جستارهای نوین ادبی

دوره 55، شماره 1 - شماره پیاپی 216، خرداد 1401، صفحه 53-81   

نوع مقاله: جستارهای نوین ادبی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2022.76522.1296

نویسندگان

سعید شفیعیون^{* 1}؛ تکتم بهرامی²؛ محمد جعفری قنواتی³

¹دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، ایران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، ادبیات غنایی، دانشگاه اصفهان، ایران

³دانشیار مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ایران

چکیده

در ادب فارسی، به‌رغم پژوهش‌های بسیار، همچنان با متونی مواجهیم که نمی‌توان آن‌ها را در چارچوب انواع ادبی شناخته‌شده جای داد. این بلاتکلیفی بیش از آن که از خصلت انواع ادبی حکایت کند، که کمتر می‌توان اثری یافت که از خلوص یک نوع به تمامی بهره‌مند باشد، از غفلت پژوهشگران قوت می‌گیرد. کارآوا که می‌توان آن را کهن‌ترین نوع ادبی دانست، از جمله این انواع مغفول در ادبیات ماست؛ نوعی که از پیدایش گفتار نیز پیشی می‌گیرد و در دامن اولین تلاش بشر برای کسب روزی، کار، زاده و پرورده‌شده‌است. نخستین جلوه‌های این نوع را در اصوات بی‌معنایی که در هنگام کار و به فریاد خوانده‌می‌شده‌اند می‌توان سراغ گرفت و اگر فریاد کار را شکل و نام ابتدایی این نوع بدانیم، دقیق‌تر سخن گفته‌ایم. در این جستار قصدکرده‌ایم که برای نخستین‌بار به معرفی جامع و مانعی از این نوع بپردازیم و سپس با تحلیل ساختار ادبی و معنایی این نوع کهن، راه را بر پژوهش‌های بعدی هموار نماییم.

کلیدواژه‌ها

کارآوا؛ نوع ادبی؛ شعر کار؛ ترانه کار؛ کار

مراجع

آبادانی، فرهاد. (1345). «درخت آسوریک». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. ش 2 و 3. صص 207‑211.

آریان‌پور، امیرحسین. (1354). اجمالی از جامعه‌شناسی هنر. تهران: دانشگاه تهران.

آنی‌زاده، علی؛ حنیف، محمد. (1391). آواهای کار اقوام ایرانی. تهران: انتشارات مرکز تحقیقات صداوسیما.

ابوالحسن مسعودی، علی بن حسین. (1374). مروج الذهب. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

ابوالفرج اصفهانی، علی بن الحسین. (1368). الاغانی. ترجمه محمدحسین مشایخ فریدنی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

احمدی ری­شهری، عبدالحسین. (1381). سنگستان. ج1. شیراز: نوید شیراز.

افشار، ایرج. (1396). «اهمیت موسیقی کار و تلاش در سیستان». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص 21-30.

باباچاهی، علی. (1368). شروه سرایی در جنوب ایران. تهران: مرکز فرهنگی و هنری اقبال.

بلادی، محمدرضا. (1396). «نیمه‌های کار در موسیقی بوشهر و گناوه». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص 215-226.

بهرامی، تکتم؛ شفیعیون، سعید؛ جعفری قنواتی، محمد. (1400). «وزن اشعار کار». مجله فرهنگ و ادبیات عامه. دوره 9. شماره38. صص 341-378.

بهرامی، منصور. (1390). نیمه سمفونی دریا. تهران: آینه کتاب.

بیرو، آلن. (1366). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه باقر ساروخانی. تهران: مؤسسه کیهان.

پناهی سمنانی، محمداحمد. (1369). شعر کار در ادب فارسی. تهران: مؤلف

_____________________. (1383). ترانه و ترانه‌سرایی در ایران. تهران: سروش.

پورامید، علیرضا. (1396). «موسیقی کار». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص 75-86.

پوره، کاظم. (1381). موسیقی و ترانه‌های بختیاری. تهران: آنزان.

پورهمایون، علی‌اصغر. (1344). اقتصاد. تهران: دانشگاه تهران.

پولاک، جکسون. (1373). سفرنامه پولاک: ایران و ایرانیان. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.

تامسون، جورج. (2536). خاستگاه زبان، اندیشه و شعر. ترجمه جلال علوی نیا. تهران: حقیقت.

توحیدی، فؤاد. (1396). «ترانه‌ها و آوازهای کار در استان کرمان». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص87-100.

جاوید، هوشنگ. (1385). «چاووش، بانگ قدسی». مقام موسیقایی. شهریور. شماره 50. صص 22-26.

_____________. (1395). نقش زن در موسیقی مناطق ایران. تهران: سوره مهر.

_____________. (1396). فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر.

جعفری، حمید. (1393). «ترانه‌های کار». زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. دانشنامه فرهنگ مردم ایران. ج 2. تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی. صص622-630.

حسینی، سید احمد، (1396). «موسیقی کار در علی‌آباد کتول». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص 267-276.

حنیف، محمد. (1386). «آوای کار اقوام و همبستگی ملی». فرهنگ مردم ایران. زمستان. ش 11. صص 37-50.

خواجه‌ئیان، میترا. (1391). «نی‌مه؛ کارآوای ساحل نشینان بوشهر». فرهنگ مردم ایران. شماره 28 و 29. صص 137-148.

دانای علمی، جهانگیر. (1395). «موسیقی، کار و زندگی در غرب مازندران». تهران. سوره مهر.

________________. (1396). «ترانه‌های کار در تنکابن». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص 137-193.

دهخدا. (1377). لغتنامه. ج7. تهران: دانشگاه تهران.

ذوالفقاری، حسن. (1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت.

زند مقدم، محمود. (1382). آفاق جزیره قشم. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

_____________. (1388). حکایت بلوچ. ج 5. تهران. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

ژوکوفسکی، والنتین. (1382). اشعار عامیانه ایران در عصر قاجاری. به اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: اساطیر.

سفیدگر شهانقی، حمید. (1386). ترانه‌های کار در آذربایجان. تهران: طرح آینده.

سلطانی لرگانی، محمود. (1383). کجور: تاریخ، فرهنگ و جغرافیای منطقه کجور مازندران. تهران: آرون.

شاردن، ژان. (1372). سفرنامه شاردن. ترجمه اقبال یغمایی. ج2. تهران: توس.

شریفیان، محسن. (1383). اهل ماتم. تهران: دیرین.

شنبه زاده، سعید. (1377). «موسیقی کار دریایی بوشهر». مقام موسیقایی. پاییز و زمستان. ش 3. صص 114-117.

طبری، احسان. (1359). ترانه‌های عامیانه و برخی مختصات فنی و هنری آن. تهران: حزب توده ایران.

طبیب زاده، امید. (1390). «دو نوع وزن در زبان فارسی». وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز (مجموعه سخنرانی‌های نخستین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران. 9 و10 اردیبهشت 1389). تهران: نشر آثار. صص 123-136.

عبدلی، علی. (1369). تات‌ها و تالشان. تهران: ققنوس.

عثمان، محمد طبیب. (1371). راهنمای گردآوری سنت شفاهی. ترجمه عطاءالله رهبر. تهران: آناهیتا.

فرهادی، مرتضی. (1379). «ترانه‌های کار، کارآوای از یاد رفته کارورزان و استادکاران». علوم اجتماعی (دانشگاه علامه طباطبائی). شماره 11و12. صص111 تا 144.

فرهنگ، منوچهر. (1371). فرهنگ بزرگ علوم اقتصادی. ج2. تهران: البرز.

فریدل، اریکا. (1356). «تحلیلی فرهنگی از ترانه‌های بویراحمدی». ترجمه و تلخیص از علی بلوکباشی. مجله مردم شناسی و فرهنگ عامه ایران. مرکز مردم‌شناسی ایران. زمستان. ش3. صص134-140.

قاسمی پور، قدرت. (1389). «وجه در برابر گونه». فصلنامه علمی پژوهشی نقد ادبی. س2. تابستان. ش10. صص 63-89.

قشیری، ابوالقاسم. (1374). رساله قشیریه. ترجمه ابوعلی بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.

کاتوزیان، محمدعلی. (1358). آدام اسمیت و ثروت ملل. تهران: امیرکبیر.

کریمی فروتقه، محمد. (1396). «موسیقی کار و تلاش در کاشمر». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص193-214.

گلد، جولیوس. ویلیام ل.کولب. (1376). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه محمدجواد زاهدی مازندرانی. تهران: انتشارات مازیار.

محمدی، جلال. (1396). «بررسی در موسیقی کار و آوای مازندران». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص427-431.

مسعودیه، محمدتقی. (1356). موسیقی بوشهر. تهران: سروش.

مکاریک، ایرنا ریما. (1385). دانشنامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.

منتی، رستم. (1396). «ترانه‌های کار در استان ایلام». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص 355-372.

میهن دوست، محسن. (1380). کله فریاد. تهران: گل آذین.

ناتل خانلری، پرویز. (1327). تحقیق انتقادی در عروض فارسی. تهران: دانشگاه تهران.

________________. (1367). وزن شعر فارسی. تهران: توس.

نامورمطلق، بهمن. (1394). درآمدی بر بینامتنیت. تهران: سخن.

وجدانی، بهروز. (1380). حضرت علی در نغمه‌های عامیانه ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.

وجدانی، بهروز. (1386). فرهنگ جامع موسیقی ایرانی. ج2. تهران: گندمان.

وحدتی، ناصر. (1396). «کار خالق موسیقی در جهان». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص 41-52.

ولک، رنه. (1385). تاریخ نقد جدید. ترجمه سعید ارباب شیرانی. ج4. بخش اول. تهران: نیلوفر.

ولک، رنه؛ وارن، آوستن. (1373). نظریه ادبیات. ترجمه ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

هاشمی، همت. (1396). «موسیقی کار در کهگیلویه و بویراحمد». به کوشش هوشنگ جاوید. فرهنگ موسیقی کار در ایران. تهران: سوره مهر. صص 101-120.

هدایت، صادق. (1383). نوشته‌های پراکنده. گردآورده حسن قائمیان. تهران: جامه‌دران.

همایون‌سپهر، محمد؛ خزایی، شیرین. (1391). «مطالعه مردم‌شناختی جارآواهای پیشه‌های دوره‌گردی تهران قدیم». فصلنامه فرهنگ مردم ایران. بهار و تابستان. ش 28 و 29.

همایونی، صادق. (1371). فرهنگ مردم سروستان. تهران: به‌نشر.

____________. (1379). ترانه‌های محلی فارس. شیراز: بنیاد فارس شناسی.

____________. (1386). «کارنواها». فصلنامه فرهنگ مردم ایران. شماره 10. صص117-138.

____________. (1388). زنان و سروده‌هایشان در گستره فرهنگ مردم ایران. تهران: گل‌آذین.

Encyclopedia Americana. (1963). Americana corporation

منابع صوتی:

ابراهیمی، حسین. 25/12/1396. «آوازهای برزگران بختیاری». رسانه رادیو نواحی:

https://radionavahi.com/barzegari-bakhtiyari/.

جاوید، هوشنگ. (1390). مجموعه صوتی کارآواها و آیین‌های موسیقایی کار. تهران: حوزه هنری.

سوادکوهی، مهرگان (تهیه کننده و نویسنده)؛ جاوید، هوشنگ (کارشناس مجری). (1399). برنامه رادیویی «کار و نوا». رادیو اقتصاد. آذرماه.