نامة منظوم/ شعرنامه (ردیابی و نقد و تحلیل نامه‌های منظوم از آغاز شعر فارسی تا پایان قرن نهم)

جستارهای نوین ادبی

دوره 55، شماره 1 - شماره پیاپی 216، خرداد 1401، صفحه 105-143   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی.

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2022.76147.1284

نویسندگان

الهام مستاجران¹؛ علی اکبر احمدی دارانی^{* 2}

¹دانشگاه اصفهان دانشجوی دکتری

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

«نامۀ منظوم» که با نام‌های «شعرنامه»، «مکاتبات منظوم» و «مراسلات نظمی» نیز خوانده شده است، یکی از گونه‌های ادبی ناشناخته‌ای است که از ابتدای شعر فارسی نمونه‌های فراوانی از آن را در متون نظم و نثر می‌توان یافت. نامه‌های منظوم زیرگونه‌های دیگری چون: «تقاضانامه»، «معذرت‌نامه»، «تعزیت‌نامه»، «عنایت‌نامه»، «استغاثت‌نامه»، «شعرِ شکر»، «استمالت‌نامه» نیز دارد که در سراسر ادبیات فارسی پراکنده‌اند. در این پژوهش بر اساس مجموعه‌ای از نامه‌های منظوم که با در نظر داشتن قرینه‌هایی از لابه‌لای دیوان‌ها، تذکره‌ها و متون تاریخی فراهم آمده است، اغراض اصلی از سرایش شعرنامه‌ها چون تقاضا، مدح، سپاس، هجو، تهنیت و تسلیت به مخاطب، بیان شده است و سپس عناصر ساختاری و محتوایی نامه‌های منظوم که به اقتضای مطلب و با توجه به شرایط خاص، صورت‌های گوناگون به خود گرفته و قالب‌های گوناگون یافته است، نقد و تحلیل شده‌اند. یکی از وجوه اهمّیت این پژوهش معرفی گونۀ ادبیِ بسیار وسیعی است که در ضمن آن از یک سو می‌توان تمایزات و تشابهات زیرگونه‌های آن را برجسته کرد و از سوی دیگر مناسبات طبقات مختلف اجتماعی را که نامۀ منظوم را ابزاری برای ایجاد ارتباط در بین خود برگزیده بودند، نشان داد و از منظری تازه به این بخش از شعر فارسی نگریست.

کلیدواژه‌ها

گونۀ ادبی؛ نامة منظوم؛ شعرنامه؛ مکاتبات منظوم؛ مراسلات نظمی

مراجع