إضمار و زیادت حرف لا در قرآن با بررسی چالش های تفسیری آن

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 تیر 1401  

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2022.67747.1006

نویسندگان

احسان رسولی کرهرودی¹؛ ابراهیم اناری بزچلوئی ²؛ سید ابوالفضل سجادی²؛ احمد امیدعلی²

¹گروه زبان وادبیات عربی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

²گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

حذف و زائد بودن برخی حروف در قرآن کریم از جمله مباحث چالش برانگیز در بین مفسران است. برخی علمای نحو بین حذف و اضمار، فرق قائل می شوند. حذف آن است که اثری از کلمه محذوف در کلام نباشد؛ بر خلاف اضمار که در لفظ پنهان ولی در معنا مد نظر است.در پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با رجوع به کتب تفسیری، آیاتی را که در آنها حرف «لا» مضمر و یا زائد است را ذکر و سپس اقوال گوناگون نحویان را پیرامون آن آیات بیان کرده و با توجه به بافت و سیاق کلام به تحلیل و بررسی آنها پرداخته ایم. یافته های پژوهش مبنی بر این است که طبق بررسی کتب تفسیری و آراء نحویان، اضمار حرف «لا» به دو صورت قیاسی و سماعی است که فقط در آیه 85 سوره یوسف، قیاسی و در دیگر آیات به شکل سماعی است.در این میان، در آیات مورد نظر،کوفی ها به اضمار حرف «لا» و بصری ها به تقدیر مضاف معتقدند. توجه به بافت و سیاق کلام، از جمله موارد مهم در تفسیر و فهم متن است. با در نظر گرفتن سیاق متن در آیاتی که حرف «لا» مضمر است، منجر به تأکید معنای کلام شده است. همچنین می توان بدون اضمار حرف «لا» به ترجمه و معنایی صحیح از آیات دست یافت. زیادت حرف «لا» درقرآن به معنای بیهوده بودن آن در کلام نیست؛ بلکه با توجه به سیاق متن، برای افاده تأکید نفی است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ إضمار؛ زیادت؛ حرف لا؛ سیاق