بررسی نقش آب و هوا در تغییرات ایجادشده در اینسلبرگ‌های دشت صفی‌آباد در شمال شرق ایران

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 7، دوره 20، شماره 1 - شماره پیاپی 38، فروردین 1401، صفحه 214-187   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2022.72041.1063

نویسنده

غلامرضا مقامی مقیم^*

دانشگاه علوم پایه دامغان

چکیده

اینسلبرگ­ها، اشکال ژئومورفولوژیک مناطق خشک و نیمه­خشک هستند. عوامل مختلفی در شکل­گیری و تغییر شکل آن­ها دخالت دارند که مطالعة این عوامل برای استفادة بهینه از آن­ها ضروری است. این تحقیق با روش مطالعات میدانی و کتابخانه­ای و با هدف بررسی نقش آب و هوا در تغییرات ایجادشده در اینسلبرگ­های دشت صفی‌آباد انجام شد. نتایج نشان داد، در اثر فعالیت­های تکتونیکی در فاصلة زمانی دونین تا میوسن ارتفاعات پشت بهرام در این دشت شکل گرفت. با شکل­گیری این ارتفاعات، اسکلت اولیة اینسلبرگ­های آن پایه­ریزی شد و با تغییرات ایجادشده توسط آب و هوا، اینسلبرگ­های این دشت به شکل کنونی درآمد. این تغییرات با توجه به آب و هوا، سازندهای زمین­شناسی و موقعیت اینسلبرگ­ها متفاوت است. آب و هوای نیمه­ خشک منطقه با ایجاد تغییر در اسکلت اولیة اینسلبرگ­ها، نقش تعیین­ کننده­ای در این زمینه داشته است. در بین عناصر آب و هوایی، بارش با ایجاد کارن­های بارانی و سیلاب، دما از طریق هوازدگی و باد با ایجاد کارن­های لانه­زنبوری، تغییراتی را در اینسلبرگ­ها به وجود آورده­اند. سازند­های زمین‌شناسی منطقه نیز چهره­ای متفاوت از تغییرات به نمایش گذاشته­اند. تیپیک­ترین اینسلبرگ­های این دشت در آهک­های توده­ای شمال آن مشاهده می­شود؛ زیرا این سازند در مقابل تأثیرات آب و هوایی بیشترین مقاومت را دارد؛ درحالی‌که اینسلبرگ­های شکل­گرفته در کنگلومرای­های جنوب به‌دلیل مقاومت کمتر، بیشتر درمعرض این تغییرات قرار گرفته و شکل ظاهری آن­ها فاصلة زیادی از اینسلبرگ­های تیپیک گرفته­ اند. از نظر موقعیت نیز اینسلبرگ‌های دامنه­ های نسار (پشت به آفتاب)، تغییرات کمتری داشته‌اند و اینسلبرگ­های جنوبی این ارتفاعات به‌دلیل واقع شدن در دامنه­ های بر آفتاب (آفتاب­گیر) تغییرات بیشتری را متحمل شده­ اند.
 

کلیدواژه‌ها

اینسلبرگ؛ دشت صفی­آباد؛ مورفولوژی؛ رودخانۀکال ولایت

مراجع

1. ابراهیمی مقدم، ه. (1382). مکان­یابی مناسب جهت تغذیه آبخوان­ها در حوضة رودخانه کال ولایت با استفاده از Rs وgis (پایان­نامة منتشرنشدۀ کارشناسی‌ارشد رشتة ژئومورفولوژی). دانشگاه تربیت‌معلم، تهران، ایران.
2. چورلی، ر.، و سودن، د. (1375). ژئومورفولوژی (جلد اول) (ا. معتمد احمد، مترجم). تهران: انتشارات سمت.
3. حبیبی، ع. (1396). مقایسة بین پتانسیل فرسایش آبی و بادی واحدهای ژئومورفیک حوضه آبریز کارون با استفاده از مدل اریفر وپسیاک. فصلنامۀ علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، 57، 19-30.
4. حریریان، م. (1370). کلیات ژئومورفولوژی ایران. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
5. خسروتهرانی، خ. (1376). زمین­شناسی ایران (چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
6. خطیبی، م. (1394). ارزیابی و پیش‌بینی خطر فرسایش خاک در حوضة سراسکندچای با استفاده از مدل USLE و .GIS نشریة علمی جغرافیا و برنامه­ریزی، 19(54)، 61-81.
7. رادفر، ج. (1378). نقشة 1:100000 زمین­شناسی صفی آباد. تهران: سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی ایران.
8. رجایی، ع. (1373). ژئومورفولوژی کاربردی در برنامه­ریزی و عمران ناحیه­ای (چاپ اول). تهران: نشر قومس.
9. زارع، س.، سلطانی گردفرامرزی، س.، و تازه، م. (1398). مقایسة روش­های زمین آمار در پهنه­بندی شاخص فرسایندگی باران (مطالعة موردی: استان فارس). نشریة جغرافیا و برنامه­ریزی، 68، 157-177.
10. زمردیان، م. (1394). مبانی ژئومورفولوژی 2 کلیماتیک ژئومورفولوژی. مشهد: انتشارات­ جهاد دانشگاهی.
11. سازمان آب و هواشناسی ایران. (1398-1356). ایستگاه سینوپتیک اسفراین.
12. علیجانی، ب. (1392). آب و هوای ایران (چاپ دوازدهم). تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور
13. کرم، ا.، رعیتی شوازی، م.، غفاریان مالمیری، ح.، و سپهر، ع. (1397). تحلیل تغییرات مکانی-زمانی لندفرم­ها و کاربری اراضی در بیابان­زایی دشت یزد-اردکان با استفاده از الگوریتم حداکثر احتمال. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 25، 17-36.
14. گودرزی نژاد، ش.(1377). ژئومورفولوژی و مدیریت محیط (چاپ اول). تهران: انتشارات سمت.
15. ماکس د. (1370). ژئومورفولوژی اقلیمی و دینامیک خارجی (م. خیام، مترجم) (چاپ اول). تبریز: انتشارات نیا (نیما سابق).
16. محمودی، ف. (1383). روش­تحقیق درجغرافیای طبیعی (ژئومورفولوژی). تهران: نشر قومس.
17. مقامی مقیم، غ. (1393). تأثیر اقلیم عصر حاضر در مخروط افکنه­های دامنة جنوبی آلاداغ. فصلنامۀ آمایش جغرافیایی فضا، 4(13)، 130-146.
18. مقامی مقیم، غ. (1396). استان­شناسی خراسان شمالی (چاپ پنجم). تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب­های درسی.
19. مقامی مقیم، غ.، و تقی‌پور، ع. (1398). بررسی عوامل مؤثر در تغییرات سطح آب­های زیرزمینی دشت صفی آباد شهرستان اسفراین. مهندسی اکوسیستم بیابان، 8(22)، 27-42.
20. نظری سامانی، ع.، راهداری، م. ر.، و راهی، غ. ر. (1398). ارزیابی تغییرات مکانی فرسایش­پذیری بادی اراضی در حاشیۀ دریاچه ارومیه. نشریة مدیریت بیابان، 15، 72-53.
21. نگارش، ح. (1383). ویژگ­ های ژئومورفولوژیکی سواحل بالا آمدة جنوب شرق ایران. فصلنامۀ جغرافیایی سرزمین، 1(1)، 101-90.
22. نگارش، ح.، فتوحی، ص.، و خمر، ا. (1397). منشأیابی رسوبات کلوتک­های دلتای قدیمی رودخانة هیرمند. نشریة مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 9(33)، 83-101.
23. هاشمی، م.، و رامشت، م. (1393). پتانسیل­یابی کویرهای استان یزد در صنعت اکوتوریسم با توجه به مدل­های تحلیل فرمی. نشریة کاوش­های جغرافیایی مناطق بیابانی، 3، 187-204.

 

24. Conradie, W., Verburgt, L., Portik, D., Ohler, A., Bwong, B., & Lawson, L (2018). A new reed frog (Hyperoliidae: Hyperolius) from coastal northeastern Mozambique. Zootaxa, 4379(2), 177-198.
25. Goudie, A. (2013). Arid and semi-arid geomorphology. Cambridge, New York: Cambridge University Press.
26. Gutiérrez, M. (2005). Climatic geomorphology. Amsterdam: Elsevier.
27. Kesel, R. (1977). Some aspects of the geomorphology of inselbergs in central Arizona, U.S.A. Zeitschrift fur¨ Geomorphologie, 21, 119–46.
28. Migoń, P., & Goudie, A. (2014). Sandstone geomorphology of South-West Jordan, Middle East. Questions Geographical, 33(3), 123-130.
29. Miller, K. J. (1984). The international Karakoram project. Cambridge: Cambridge University Press.
30. Ritter, D. F., Kochel, R.C., & Miller, J. R. (1995). Process geomorphology (3^rd Edition). Dubuque, IA: Wm. C. Brown Publishers,
31. Summerfield, M. A. (1991). Global geomorphology. Essex: Longman.