برآورد سازوکار زمین‌لرزه‌ها در گستره ‌لرزه‌ای پیرامون کلان‌شهرهای تهران، مشهد و تبریز

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 6، دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 50، تیر 1403، صفحه 115-139   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.77045.1241

نویسندگان

فاطمه نقدی¹؛ مجید نعمتی^{* 2}

¹دانشجوی زیست‌محیطی دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

²استاد ژئوفیزیک دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

چکیده

در این پژوهش داده‌های موردنیاز برای حل سازوکار زمین‌لرزه‌ها از هم‌آمیخت داده‌های شکل موج موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران و پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گردآوری شده‌اند. پس از ویرایش داده‌ها و پیش از داده‌پردازی از روش قطبش‌های نخستین موج P رسیده به ایستگاه‌های لرزه‌نگاری باند پهن، بلنددوره و هم‌چنین کوتاه­دوره برای حل سازوکار زمین‌لرزه‌ها بهره گرفته شد. خطای کانون‌یابی این زمین‌لرزه‌ها نزدیک به 5 کیلومتر بوده و بیشینه چرخش صفحه‌های گرهی در سازوکارها 5 درجه در نظر گرفته شد. این سازوکارها با کم‌ترین خطا در شمار قطبش‌ها برای سازوکارهای زمین‌لرزه‌های پیرامون شهرهای پرجمعیت و مهم تهران، مشهد و تبریز پردازش شده‌اند. بر پایه حل سازوکار زمین‌لرزه‌ها در این پژوهش، گسل‌های مشاء، شمال تهران، ایپک، پیشوا و ایوانکی، به ترتیب دارای سازوکار چیره راستالغز چپ‌بر با مؤلفه کوچک نرمال، معکوس، راستالغز چپ‌بر، راستالغز راست‌بر با مؤلفه کوچک معکوس و سازوکار چیره معکوس می‌باشند. این پژوهش نشان داد که گسل‌های پیرامون مشهد مانند باهلر و اشک‌آباد، به ترتیب دارای سازوکار چیره راستالغز چپ‌بر با مؤلفه کوچک معکوس و معکوس می‌باشند. سازوکار چیره پس‌لرزه‌های زمین‌لرزه 2017‌ فریمان که به گمان در راستا و دنباله گسل فریمان روی داده‌اند، نیز معکوس با مؤلفه راستالغز راست‌بر می‌باشند. هم‌چنین، سازوکارهای حل‌شده زمین‌لرزه‌های پیرامون شهر تاریخی تبریز نشان می‌دهد که زمین‌لرزه‌هایی با سازوکار چیره راستالغز راست‌بر و معکوس به گسل شمال تبریز وابسته هستند. دیگر زمین‌لرزه‌‌ها که پس‌لرزه‌های زمین‌لرزه‌های دوگانه 2012 اهر- ورزقان می‌باشند، نیز دارای راستالغز راست‌بر و مؤلفه معکوس هستند. زمین‌لرزه‌های 2012 اهر- ورزقان نیز دارای سازوکار راستالغز راست‌بر خالص هستند. سازوکار برخی از این گسل‌ها که در کارهای (زمین‌شناسی یا لرزه‌شناسی) پیشین بررسی شده بودند، با سازوکار حل شده این پژوهش هم‌خوانی دارند.

کلیدواژه‌ها

سازوکار زمین‌لرزه‌ها؛ گسل‌های ایران؛ قطبش‌های نخستین امواج P؛ کلان‌شهرهای ایران؛ زمین‌لرزه اهر-ورزقان؛ زمین لرزه تهران

مراجع

-            Akasheh, B., & Berckhemer, H. )1984(. Focal Mechanisms of Earthquakes in Iran with Special Emphasis on Small Shocks in Tehran Region. Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie - Abhandlungen. 168(2-3), 244-255.

 https://doi.org/10.1127/njgpa/168/1984/244.

• Ambraseys, M.M., & Melville, C.P. (1982). A History of Persian Earthquakes. Cambridge: Cambridge University Press.
• Ashtari, Hatzfeld D., & Kamalian, N. (2005). Microseismicity in the Region of Tehran. Tectonophysics, 395(3-4), 193–208.

 https://doi.org/10.1016/j.tecto.2004.09.011.

• Berberian,, (1976). Contribution to the Seismotectonics of Iran (Part II). Geological Survey of Iran, 39, 518.
• Berberian, Yeats, R.S. (1999). Patterns of Historical Earthquake Rupture in the Iranian Plateau. Bulletin of the Seismological Society of America, 89(1), 120-139. https://doi.org/10.1785/BSSA0890010120.
• Copley, A., Faridi, M., Ghorashi, M., Hollingsworth, J., Jackson, J., Nazari, H., Oveisi, B., & Talebian, M. (2013). The 2012 August 11 Ahar earthquakes: consequences for tectonics and earthquake hazard in the Turkish-Iranian Plateau. Geophysical Journal Journal, 196(1), 15-21. https://doi.org/10.1093/gji/ggt379.
• De Martini, P.M., Hessami, K., Pantosti, D., D’ddezio, G., Alinaghi, H, Ghafori-Ashtiany, M. (1998). A Geologic Contribution of the Evaluation of the Seismic Potential of the Kahrizak Fault (Tehran, Iran). Tectonophysics, 287(1-4): 187–199. https://doi.org/10.1016/S0040-1951(98)80068-1.
• Hessami, , Jamali, F. and Tabassi, H. (2003). Major active faults of Iran. International Institute of Earthquake Engineering and Seismology, Tehran.
• Hollingsworth, J., Jackson, J., Alarcon, J., Boomer, J., Bolourchi, M.J. (2007). The 4^th February 1997 Bojnourd (Garmkhan) Earthquake in NE Iran: Teleseismic, and Strong-Motion Evidence for Rupture Directivity Effects on a Strike-Slip Fault. Journal of Earthquake Engineering, 11(2), 193-214. https://doi.org/10.1080/13632460601031078.
• Hosseinzadeh, S.R.(2004). Environmental Crises In The Metropolises Of Iran. WIT Press, 179-187. https://doi.org/10.2495/SC040191.
• Jackson, J.A., McKenzie, D.P. (1984). Active Tectonics of the Alpine-Himalayan Belt Between Western Turkey and Pakistan. Geophysical Journal International, 77 (1), 185–264. 2495/SC04019110.1111/j.1365-246X.1984.tb01931.x.
• Jackson, J., Haines, J., Holt, W. (1995). The accommodation of Arabia-Eurasia plate convergence in Iran. Journal Of Geophysical Reseach, 100, 15205-15219. https://doi.org/10.1029/95JB01294.
• Lay, T. & Wallace, T.C. (1995). Modern Global Seismology. California: Academic Press Institute.
• McKenzie, D. (1972). Active Tectonics of the Mediterranean Region. Geophysical Journal International, 30(2), 109–185. https://doi.org/10.1111/j.1365-246X.1972.tb02351.x.
• Moradi, S. A., Hatzfeld, D., & Tatar, M. (2011). Microseismicity and Seismotectonics of the North Tabriz Fault (Iran). Tectonophysics, 506(1-4), 22-30. https://doi.org/10.1016/j.tecto.2011.04.008.
• Nemati, M., Hatzfeld, D., Gheitanchi, M., Sadidkhouy, A., & Mirzaei, N. (2011). Microseismicity and seismotectonics of the Firouzkuh and Astaneh faults (east Alborz, Iran). Tectonophysics, 506, 11-21. http:// org/10.1016/j.tecto.2011.04.007.
• Nemati, M. (2013). Some Aspects about Seismology of 2012 August 11 Ahar-Varzaghan (Azarbayjan, NW Persia) Earthquakes Sequences. Journal of Sciences Islamic Republic of Iran, 24(3), 229-241.
• Nemati, M. (2015). Intermediate-term variations in 200-year seismicity at south of Iran. Geomatics Natural Hazards and Risks, 7(3), 1065-1080. https://doi.org/10.1080/19475705.2015.1030785.
• Ni, J., Barazangi, M. (1986). Seismotectonics of Zagros continental collision zone and a comparison with the Himalayas. Journal Of Geophysical Reseach, 91(B8), 8205-8218. https://doi.org/10.1029/JB091iB08p08205.
• Priestley, K., Baker, C., & Jackson, J. (1994). Implications of Earthquake Focal Mechanism Data for the Active Tectonics of the South Caspian Basin and Surrounding Regions, Geophysical Journal International, 118(1), 111–141. https://doi.org/10.1111/j.1365-246X.1994.tb04679.x.
• Solaymani, A.S., Ritz, J.F., Abbassi, M.R. (2011). Left-Lateral Active Deformation along the Mosha–North Tehran Fault System (Iran): Morphotectonics and Paleoseismological Investigations. Tectonophysics, 497(1-4), 1–14. https://doi.org/10.1016/j.tecto.2010.09.013.
• Stein, S., Wysession, M. (2003). An Introduction to Seismology, Earthquakes and Earth Structure. Oxford: Blackwell Publishing.
• Tchalenko, J.S. (1975). Seismicity and Structure of the Kopeh Dagh (Iran, USSR). Philosophicasl Transactions of the Royal Society. Series A, Mathematical and Physical Sciences, 278 (1275), 1-28. https://doi.org/10.1098/rsta.1975.0019.
• Zamani, B., Angelier, J., & Zamani, A. (2008). State of Stress Induced by Plate Convergence and Stress Partitioning in Northeastern Iran, as Indicated by Focal Mechanisms of Earthquakes. Journal of Geodynamics, 45(2-3), 120–132.

       https://doi.org/10.1016/j.jog.2007.07.003.