شناسایی و تعیین انواع ویژه و صفات موجودیت‌های داد‌ه‌ای در بافت اطلاعاتی ایرانی ـ اسلامی از دیدگاه سازماندهی اطلاعات و دانش

پژوهشنامه کتابداری و اطلاع رسانی

مقاله 5، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24، آذر 1401، صفحه 101-120   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/infosci.2022.73009.1065

نویسندگان

سارا سهراب زاده¹؛ معصومه کربلاآقایی کامران^{* 2}؛ سید مهدی طاهری³؛ زویا آبام⁴

¹دانشجوی دکتری علم اطللاعات و دانش شناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.

²دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی ، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران.

³دانشیار، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

⁴استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی ، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

چکیده

مقدمه: با توجه به اهمیت شناسایی انواع موجودیت‌ها و صفات ویژه آن‌ها در بافت اطلاعاتی ایرانی ـ اسلامی از دیدگاه سازماندهی اطلاعات و دانش، این پژوهش ضمن شناسایی و تعیین انواع مذکور، صفات بومی این موجودیت­ها را نیز به‌طور کامل تعیین نمود.
روش‌شناسی: این پژوهش از لحاظ ماهیت و هدف، یک پژوهش توسعه‌ای ـ کاربردی است که با روش تحلیل محتوای کیفی انجام شد. واحد ثبت، موجودیت­­های داده­ای در بافت اطلاعاتی ایرانی ـ اسلامی و همچنین صفات بودند. واحد معنا نیز، پیشینه­های فراداده‌ای در نظر گرفته شد. ابتدا با استفاده از روش اسنادی، و با سرشماری پیشینه‌های فراداده‌ایِ موجودیت­‌های داده‌ای ایرانی ـ اسلامی در فهرست کتابخانه ملی ایران، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مرکز فرهنگ و معارف قرآن، کتابخانه دفتر تبلیغات اسلامی و مقالات سه پایگاه اطلاعاتی ویکی‌فقه، ویکی‌شیعه و ویکی اهل بیت برای هر یک از انواع مورد بررسی قرار گرفت و انواع و صفات ویژه استخراج گردید. سپس با مصاحبه با 5 متخصص در حوزه انتشارات ایرانی ـ اسلامی و سازماندهی اطلاعات، بررسی دقیق‌تر انواع و صفات ویژه موجودیت‌های داده‌ای در حوزه ایرانی ـ اسلامی صورت گرفت. سؤالات مصاحبه به تفکیک برای هرکدام از انواع و صفات ویژه موجودیت‌های داده‌ای بود. بخشی نیز برای ذکر صفات پیشنهادی در نظر گرفته شد.
یافته ­ها: 8 نوع موجودیت داده‌ای دارای صفات ویژه در موجودیت‌ها شناسایی شد که شامل نوع اول مستدرک/ ذیل/ تکلمه/ الحاقات دارای شش صفت ویژه و تنها صفت ویژه «نوع مستدرک» دارای سه صفت در سطح اول بود؛ نوع دوم تقریر/ امالی/ تحریر دارای یک صفت ویژه؛ نوع سوم شرح/ توضیح/ تفسیر/ تبیین دارای دو صفت ویژه؛ نوع چهارم اجازه دارای دو صفت ویژه؛ نوع پنجم سماعات دارای یک صفت ویژه؛ نوع هفتم حاشیه‌ها/ تعلیقات دارای دو صفت ویژه؛ نوع هفتم جنگ/ سفینه/ کشکول/ بیاض/ مرقع/ خرقه دارای یک صفت ویژه و نوع هشتم تذکره/ زندگینامه/ سرگذشتنامه/ بیوگرافی/ تراجم دارای سه صفت ویژه.
نتیجه: با توجه به اینکه در فرانماها و استانداردهای جدید به انواع و صفات ویژه آن‌ها در موجودیت‌های داده‌ای بافت ایرانی ـ اسلامی پرداخته نشده است نتایج پژوهش حاضر می‌بایست در ایجاد پروفایل کاربردی فراداده­ای جهت توصیف و سازماندهی انواع و صفات ویژه موجودیت­های داده­ای بافت اطلاعاتی ایرانی ـ اسلامی در محیط وب کنونی به کار رود.

کلیدواژه‌ها

بافت اطلاعاتی ایرانی- اسلامی؛ سازماندهی اطلاعات؛ موجودیت‌های داد‌ه‌ای؛ صفات

مراجع

آراسته، منوچهر، فتاحی، رحمت‌الله و آزاد، اسدالله (1390). پژوهشی پیرامون الگوی مناسب برای ذخیره و بازیابی اطلاعات کتابشناختی و نسخه‌شناسی کتاب‌های چاپ سنگی. کتابداری و اطلاع‌رسانی، 14(2). 193-217.

آقابزرگ تهرانی (۱۴۰۳ ق). الذریعة. ج ۲، ص ۳۰۵.

اجازه (حدیث) (1397). ویکی فقه. بازیابی شده در 1 شهریور 1400 از: https://wikifeqh.ir/%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B2%D9%87_(%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AB

باقری‌فر، سپیده، و موسوی چلک، افشین (1396). بررسی میزان سازگاری قواعد آر. دی. ای. با آثار وابسته فارسی (مطالعه موردی: شاهنامه). بازیابی شده در 1 شهریور 1400 از: https://civilica.com/doc/1168241

تذکره (1400). ویکی­پدیای فارسی. بازیابی شده در 5 شهریور 1400 از: https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B0%DA%A9%D8%B1%D9%87

حاشیه (1397). ویکی فقه. بازیابی شده در 5 شهریور 1400 از: https://wikifeqh.ir/%D8%AD%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%87

راد، علی (۱۳۸۷). مستدرک‌نگاری، گونه‌شناسی نمونه‌های برتر مستدرکات حدیثی مشکوة، ش ۱۰۰.

ربانی، محمدحسن (1398). دانش تقریرنویسی. تهران: امیرکبیر، ص ۱۳.

رخشانی، مریم؛ نوکاریزی، محسن، و حاجی­زین­العابدینی، محسن (1392). توصیف منابع ِدر مقایسه با قواعد فهرستنویسی انگلوامریکن». فصلنامه مطالعات ملی اینترنتی در آر. دی. ا. کتابداری و سازماندهی اطلاعات، 24(4)، 82-99.

ستوده، غلامرضا (1373). مرجع‌شناسی و روش تحقیق در ادبیات. تهران: سمت، چاپ سوم، ۱۳۷۳.

فتحیان، اکرم. (1395). طراحی الگوی هستان‌شناسی فراداده‌ای فهرست کتابخانه ملی ایران مبتنی بر روش داده‌های پیوندی. رساله دکتری. علم اطلاعات و دانش­شناسی. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی.

فردحسینی، مهسا. (1398). بررسی تأثیر استانداردها و الگوهای مفهومی بافت کتابخانه­ای بر بهبود کاربردپذیری خرده‌های غنی. رساله دکترا. دانشکده علوم انسانی. دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.

فردحسینی، مهسا. (1390). تبیین روابط کتابشناختی حاکم بر پیشینه‌های فهرست‌نویسی مبتنی بر مارک ایران با استفاده از الگوی ملزومات کارکردی پیشینه‌های کتابشناختی (اف. آر. بی. آر.). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال.

طاهری، سیدمهدی (1389). استاندارد «توصیف و دسترسی به منبع RDA» و بافت ایرانی و اسلامی. کلیات کتاب ماه. اطلاعات و ارتباطات و دانش‌شناسی. (1)، 5-6.

طاهری، سیدمهدی (1393). کارگاه آموزشی خرده‌های غنی: ریزداده‌ها، ریزفرمت‌ها، و چهارچوب توصیف منبع (خصایص). برای موسسه خانه کتاب. تهران: بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب، سرای اهل‌قلم، 12 اردیبهشت 1393.

کمالی­فرد، مژده (1400). تذکره. دایره­المعارف کتابداری و اطلاع­رسانی. بازیابی شده در 1 مهر 1400 از: http://portal.nlai.ir/daka/Wiki%20Pages/%D8%AA%D8%B0%D9%83%D8%B1%D9%87.aspx

محمدی استانی، مرتضی. (1398). طراحی طرحواره قالب داده­های خرد نسخه­های خطی ایرانی ـ اسلامی و واکنش موتورهای کاوش وب به پیشینه­های مبتنی بر آنها. رساله دکترا. دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی. دانشگاه اصفهان

مستدرک‌نویسی (۲۰۱۹). ویکی شیعه. بازیابی شده در 1 شهریور 1400 از:  https://wikishia.net/index.php?title=%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%AF%D8%B1%DA%A9%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C&oldid=492193.

Kärle E., Şimşek U., Akbar Z., Hepp M., Fensel D. (2017) Extending the Schema.org Vocabulary for More Expressive Accommodation Annotations. Information and Communication Technologies in Tourism. 31-41. DOI 10.1007/978-3-319-51168-9_3.

Lundgren, J., Simpson, B. (1999). Looking through users' eyes: What do graduate students need to know about internet resources via the library catalog?. Journal of Internet Cataloging, 1(4): 31-44. Retrieved 20 July 2021 from : http://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1300/J141v01n04_03#preview

Şimşek U., Kärle E., Holzknecht O., Fensel D. (2018) Domain Specific Semantic Validation of Schema.org Annotations. In: Petrenko A., Voronkov A. (eds) Perspectives of System Informatics. PSI 2017. Lecture Notes in Computer Science, vol 10742. Springer, Cham.

Wallis, R., Isaac, A., Charles, V., and Manguinhas, H. (2017). Recommendations for the application of Schema.org to aggregated Cultural Heritage metadata to increase relevance and visibility to search engines: the case of Europeana. The Code4Lib Journal, 36. Retrieved 23 July 2021 from http://journal.code4lib.org/articles/12330#appendix1