فرایند اعتبارسنجی حدیث از منظر شیخ انصاری

علوم قرآن و حدیث

مقاله 12، دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 109، اسفند 1401، صفحه 245-263   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2022.69372.1075

نویسندگان

هادی همتیان^{* 1}؛ مهدی همتیان²

¹دانش آموخته سطح 4حوزه قم و کارشناس ارشد خانواده، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

²استاد گروه قرآن و حقوق، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

چکیده

این نوشتار به‌روش توصیفی‌تحلیلی درصدد تبیین فرایند اعتبارسنجی شیخ انصاری در حدیث است. روش‌شناسی در هر علمی سبب انقلابی آموزشی و پژوهشی و تحولات مثبت در آن علم می‌شود؛ ازاین‌رو تبیین نظام حدیث‌شناسی فقیهان بزرگی همچون شیخ انصاری ضروری است. اعتبارسنجی حدیث از نگاه شیخ انصاری منحصر به ارزیابی سند نیست؛ بلکه وجود قرینه‌های درون‌متنی؛ ازجمله هماهنگی محتوای حدیث با روح قرآن، سنت و عقل، علوّ مضمون و مبرابودن آن از رکاکت و قرینه‌های برون‌متنی همچون منبع حدیث، فراوانی و تکرار محتوا در کتب متعدد و عملِ پیشینیان می‌تواند سرنوشت حدیث را عوض کند. وی در ارزیابی، به مجموع سند، متن و قرینه‌های درون‌متنی و برون‌متنی توجه می‌کند. هرکدام از این سه مؤلفه می‌تواند حاوی نشانه‌ای باشد که ضعف موجود در سند را جبران ‌کند و سبب اطمینان به صدور روایت از معصوم(ع) شود. دستاورد پژوهش حاضر را می‌توان معرفی و ارائهٔ نظام اعتبارسنجی و روش ارزیابی حدیثی شیخ انصاری دانست.

کلیدواژه‌ها

اعتبارسنجی حدیث؛ نظام حدیث‌شناسی؛ توثیق صدوری؛ شیخ انصاری

مراجع

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، عیون اخبار الرضا علیه السلام، چاپ‌اول، تهران:  جهان، 1378ق.

ابن‌بابویه، محمدبن‌علی، کتاب من لا یحضره الفقیه، چاپ‌دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، کتاب المکاسب، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، احکام الخلل فی الصلاة، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1413ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، الاجتهاد و التقلید؛ مطارح الانظار، چاپ‌اول، قم:آل البیت(ع)، بی‌تا.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، رسالة فی التحریم من جهة المصاهرة، چاپ‌اول، قم: دار الذخائر، 1411ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، رسالة فی الرضاع، چاپ‌اول، قم: دار  الذخائر، 1411ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، رسالة فی المواریث، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، رسالة فی الوصایا، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، رسائل فقهیة، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1414ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، فرائد الاصول، چاپ‌پنجم، قم: نشر اسلامی، 1416ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، کتاب الخمس، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، کتاب الزکاة، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، کتاب الصلاة،چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، کتاب الطهارة، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.

انصاری، مرتضی‌بن‌محمدامین، کتاب النکاح، چاپ‌اول، قم: کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.

ترابی، اکبر، پژوهشی در علم رجال، قم: مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، 1386.

حر عاملی، محمدبن‌حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، چاپ‌اول، قم: آل‌البیت(ع)، 1409ق.

حسینی شیرازی، سیدعلیرضا، اعتبارسنجی احادیث شیعه، چاپ‌دوم، تهران: سمت، 1398.

خوئی، ابوالقاسم، مصباح الفقاهة؛ المکاسب، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

خوئی، ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.

دیمه‌کار، محسن و محمدمهدی باقری، «واکاوی شیوه‌های شیخ انصاری در نقد سند حدیث»، فقه و اصول، ش2، 1395، صص 65تا87.

سبحانی، جعفر، کلیات فی علم الرجال، چاپ‌دوم، قم: نشر اسلامی، 1415ق.

شبیری، محمدجواد، اصول الرجال، چاپ‌اول، نجف: دار البذرة، 1439ق.

شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌علی، الرعایة فی علم الدرایة، قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی، 1408ق.

شیخ بهائی، محمدبن‌حسین، مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین مع تعلیقات الخواجوئی، چاپ‌اول، ‌مشهد: آستان قدس، 1414ق.

طباطبایی، سیدمحمدکاظم، مبانی حدیث‌شناسی، چاپ‌اول، قم: دار الحدیث، 1398.

طبسی، نجم‌الدین، آشنایی اجمالی با علم رجال، قم: مؤسسۀ آموزشی‌پژوهشی مذاهب اسلامی، بی‌تا.

طوسی، محمدبن‌حسن، اختیار معرفة الرجال، قم: آل‌البیت(ع)، 1404ق.

طوسی، محمدبن‌حسن، تهذیب الاحکام، چاپ‌چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.

علم‌الهدی، علی‌بن‌الحسین و دیگران، الانتصار، چاپ‎‎اول، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، قم، ۱۴۱۵ق.

کلینی، محمدبن‌یعقوب، الکافی، چاپ‌چهارم، بی‌جا: دار الکتب الاسلامیة، 1407ق.

نجاشی، احمدبن‌علی، رجال، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.

همتیان، هادی،تأثیر متقابل عمل و شخصیت بر یکدیگر از منظر قرآن و حدیث، به‌راهنمایی محمد همتیان، پایان‌نامۀ سطح سه حوزۀ علمیۀ قم، 1398.