سناریونویسی گسترش فضایی ـ کالبدی شهر با تأکید برکارکرد بازرگانی (مورد مطالعه: شهرمهاباد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 22، آذر 1402، صفحه 129-148   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2022.73433.1127

نویسندگان

محمد سلیمانی¹؛ طاهر پریزادی^{* 2}؛ حجت میرزازاده³؛ توحید اصغری⁴؛ سلام احمدپور⁵

¹دانشیار و عضو هیت علمی گروه علوم انسانی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران

²استادیار و عضو هیت علمی گروه علوم انسانی، دانشکده جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

³کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

⁴کارشناس ارشد آمایش سرزمین، دانشگاه تهران، ایران

⁵کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

این پژوهش بر آنست که کیفیت گسترش فضایی شهر مهاباد و سناریوهای مربوط به توسعۀ آتی آن را بررسی وارائه نماید. بدین رو از منظر هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش، تحلیلی- هنجاری محسوب می‌شود. شیوه گردآوری داده‌ها اسنادی ـ پیمایشی بوده و از نرم‌افزارهای  Micmac  و Scenario Wizard­ در تجزیه ‌و تحلیل داده­ها و ارائه سناریواستفاده شده است. مدلهای ارزیابی رشدشهر نشان می‌دهند که توسعه فضایی- کالبدی شهرمهاباد در دهه های اخیر به صورت پراکنده و غیرمتراکم و بین نیاز جمعیت و توسعه افقی شهر غلبه با توسعه بی ظابطه بوده است. در فرآیند تحقیق مهم‌ترین عوامل کلیدی و پیشران در رابطه با آینده‌ گسترش فضایی شهر مهاباد با تأکید بر فعالیت­های بازرگانی شهر شناسایی گردید و سپس با توجه به اهمیت پیشران‌ها و عدم قطعیت آنها در سه ­حالت، 1- (توسعه ترکیبی و رشد هوشمند شهری)؛ 2- گسترش فضایی شهر با همان روند کنونی(شکل خطی) و 3- (گسترش فضایی شهر به صورت توسعه پراکنده در همه جهات شهر)سناریوهایی برای شهر مهاباد تدوین شد. با در نظر گرفتن مهمترین پیشران های توسعه فضایی- کالبدی شهر مهاباد مجتمع های‌بازرگانی(بازارچه های تاناکورا و...)، زمینه ها وامیدها برای تشکیل استان جدید، همکاریهای بین المللی و همجواری با بازارهای مرزی؛ سناریوی توسعه ترکیبی و رشد هوشمند شهری به ‌عنوان منطبق­ترین سناریو برای توسعه فضایی- کالبدی شهر مهاباد معرفی شد که مستلزم تدوین راهبردها و سیاست‌ها و برنامه‌های عملیاتی در راستای پایداری شهری می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

آینده‌پژوهی؛ سناریو؛ شهرمهاباد؛ کارکرد بازرگانی؛ گسترش فضایی

مراجع

امینی،ج.، عزیزی، و.، و فرامرزی، م. (1396). بررسی و ارزیابی جهات بهینه توسعه فضایی ـ کالبدی شهر مهاباد. نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، 66(22)، 45ـ66.

2. بختیاری، ل.، ساسان­پور، ف.، شماعی، ع.، و سلیمانی مهرنجانی، م. (1399). تحلیل بازآفرینی پایدار بخش مرکزی شهرها با رویکرد سناریونویسی(مورد مطالعه: بخش مرکزی شهر همدان). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 7(1)، 259- 231.
3. پریزادی، ط.، وصالحی، ع. (1396). تحلیل فضایی عوامل موثر بر ناپایداری الگوی توسعه شهر. مطالعه موردی: شهر بانه. مجله آمایش جغرافیایی فضا، 7(26)، 102-114.
4. پریزادی، ط.، مصطفوی صاحب، س.، و شاه محمدنژاد، س. (1396). آینده­نگری نظام سکونتگاهی در برنامه­ریزی سناریو مبنا؛ بهبود برنامه­ریزی و آمایش منطقه­ای(مورد مطالعه: استان اصفهان). مجله آمایش سرزمین، 1(16)، 110-81.
5. توفیق، ف. (1391). برنامه­ریزی در ایران و چشم­انداز آینده آن. تهران: موسسه آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
6. حکمت­نیا، ح.، و موسوی، م. (1396). کاربرد مدل در جغرافیا با تاکید بر برنامه ریزی شهری و ناحیه­ای. تهران: انتشارات آزاد پیما.
7. خمر، غ.، کیانی، ا.، و تاجیکی، ع. (1394). کاربرد آینده‌پژوهی در برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه شهری( نمونه موردی: شهر بندرعباس). پایان‌نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد.

8 . خسروی، ف.، رحیمی‌پور، م.، و امیدی، ا. (1391). برنامه‌ریزی آمایش استان لرستان بر مبنای نظریه سناریوی برتر. فصلنامه برنامه­ریزی منطقه‌ای، 2(5)، 83-93.

9. خمر، غ.، و نمازی، ع. (1396). پیش بینی و شبیه سازی الگوی توسعة فضایی ـ کالبدی شهر چابهار در چشم انداز سال 1420 با بهره گیری از الگوی سلول های خودکار و . RS برنامه ریزی فضایی، 2(25) ، 79ـ94.
10. دانشپور، ز.(1395). درآمدی بر نظریه‌های برنامه‌ریزی با تاکید ویژه بر برنامه‌ریزی شهری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
11. رجبی، آ.، و مرادی مکرم، س. (1397). عناصر مؤثر بر تحول ساختار فضایی و کالبدی شهر اسدآباد. مطالعات عمران شهری، 2(5)، 63-87.
12. رهنما، م.، و معروفی، ا.(1393). تحلیل و بررسی سناریوهای توسعۀ فضایی ـ کالبدی شهر بوکان. برنامه­ریزی و آمایش فضا، 18(3)، 126ـ146.
13. زیاری، ک.، قاسمی، س.، مهدی، ع.، و مهدیان، م. (1396).تحلیلی بر وضعیت ساختاری ـ کالبدی شهر مهاباد از منظر راهبرد توسعه شهری(CDS). پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 49 (3) ، 504-485.
14. سقایی، م.، پورمهریان، ص.، و عباسی، پ. (1393). تحلیلی بر الگوی گسترش کالبدی فضایی شهر یاسوج. فصلنامه جغرافیا و مطالعات محیطی، 3 (12)، 35-44.
15. شاکرمی، ک.، رهنما، م. ر.، و شکوهی، م.ا. (1400). تحلیل توسعه فضایی فرم شهری کرج با رویکرد آینده پژوهی. برنامه­ریزی فضایی، 4(43)، 144- 121.
16. صالحی، ع. (1394). بررسی وضعیت پایداری الگوی توسعه فضایی شهر بانه. تهران: پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده علوم جغرافیایی دانشگاه خوارزمی تهران.
17. عبدالهی، م.، مشکینی، ا.، و علوی، ع. (1396). تحلیل فضایی الگوی رشد شهری(مطالعه موردی: شهر کلاردشت). فصل نامه جغرافیا و برنامه­ریزی شهری چشم انداز زاگرس، 9(34)، 82-114.
18. علیزاده، ع.، وحیدی مطلق، و.، و ناظمی، ا. (1387). سناریونگاری یا برنامه ریزی بر پایه‌ی سناریوها. اندیشگاه آتی‌نگار.
19. فنی، ز.، و کاظمی، ل. (1395). آینده‌پژوهی و سناریونگاری برای برنامه‌ریزی توسعه محله‌ای بر پایة تحلیل سیستمی با مطالعة محلة سنگلجِ تهران. فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 6(21) ، 16-29.
20. موسوی، م.، جلالیان، ا.، وکهکی، ف. (1396). تدوین سناریوهای عوامل مؤثر بر توسعۀ گردشگری استان آذربایجان غربی با استفاده از سناریو ویزارد. گرشگری شهری، 4(3) ، 49-62.
21. موسوی، م. (1396). تدوین سناریوهای مؤثر بر پیشرفت اسلامی- ایرانی با رویکرد برنامه­ریزی منطقه­ای(مورد: استان آذربایجان غربی). برنامه­ریزی منطقه­ای، 27(7) ، 51-64.
22. نجف­زاده، ح.، و نوروزی، ح. (1394). آینده نگری راهبردی برای شرکت­ها و توسعه منطقه­ای. فن آذر و آشینا، 218.
23. نخستین، م.، مهمان­پذیر، ف.، وعلی­عباس، ب. (1393). برنامه‌ریزی استراتژیک مبتنی بر سناریو: توسعه استراتژی‌ها در یک دنیای نامطمئن. تهران: ژرف.
24. نوریان، ف.، و بهمن­پورخالصی، ح.(1397). تبیین تحقق فضایی چشم­انداز استان فارس براساس علیت عدم­قطعیت­ها، مطالعات شهری، 32، 105- 116.
25. یاورزاده، م.، و آذری یکتا، ف.(1393). سناریونگاری، روشی برای پشتیبانی از برنامه‌ریزی استراتژیک در شرایط عدم قطعیت. تهران: سومین همایش ملی آینده پژوهی.

 

26. Bathrellos, G., Papanastassiou, K., Skilodimou, D., & Papanastassiou, D. (2011). Potential suitability for urban planning and industry development using natural hazard maps and geological–geomorphological parameters. Environmental Earth Sciences, 66(2), 537-548.
27. Glasson, J., & Marshal, T. (2007). Regional Planning. London: Routledge.

28.Garcia, P. (2010). Urban sprawl and travel to work: the case of the metropolitan area of Madrid. Journal of Transport Geography, 2 (18), 197-213.

29.Johansson, E.A. (1998). The Organization of Space in Development Press, Countries. Cambridge, Harvard University.

30. Lyneham S.A., & Ruona, E.A. (2001). A Review of Scenario Planning Literature. Futures Research Quarterly, 17(2), 7- 31.
31. Lempert, R. (2013). Scenarios that illuminate vulnerabilities and robust responses. Climatic Change, 117, 627-647.
32. Lindgren, M., & Band hold, H. (2003). Scenario Planning The link between future and strategy. First published, Palgrave MacMillan, UK.
33. Najaf, P., Thill, J. C., Guzheng, W., & Fields, M. G. (2018). City-level urban form and traffic safety: A structural equation modeling analysis of direct and indirect effects. Journal of Transport Geography, 69, 257-270.
34. Ortega, A. R., lan MacGregor, F. (2011). Dusting-off the file: A review of knowledge on urban ornithology in Latin America, Journal of Landscape and Urban Planning,101,1-10.
35. Ogle, J., Delparte, D., & Sanger, H. (2017). Quantifying the sustainability of urban growth and form through time: An algorithmic analysis of a city's development. Journal of Applied Geography, 88, 1-14.
36. Paulite, S., & Dohme, F. (2000). Assessing the environmental performance of land cover types for urban planning. Landscape and Urban Planning, 52(1), 1– 20.
37. Pincombe, B., Blunden, S., Pincombe, A. & Dexter, P. (2013). Ascertaining a hierarchy of dimensions from time-poor experts: Linking tactical vignettes to strategic scenarios. Technological Forecasting & Social Change, 80, 584–598.
38. The Forecasting Collaborative. (2023). Insights into the accuracy of social scientists’ forecasts of societal change.Nat Hum Behavior, 7, 484–501.
39. Schwartz, P. (1991). The art of the long view the path to strategic insight for yourself and your company. steed, Published by Doubleday, USA.
40. Weaver, C. (2014). Use of Scenarios in Decision-Making. Workshop on U.S. Land Use/Land Cover Scenarios and Projections.
41. Wei, Y. D., & Ewing, R. (2018). Urban expansion, sprawl and inequality. Journal of Landscape and Urban Planning, 177, 259-265.

42.Zahradnikova, L., & Vicki, E. (2014). Scenarios as a strong support for strategic planning. University of West Bohemia. Czech Republic Elsevier Ltd, 69, 665 – 669.