دین؛ دوسویه ایمان و عمل: خوانش حیات دینی ویتگنشتاین متأخر

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 17، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، خرداد 1401، صفحه 99-120   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.75429.1106

نویسندگان

ولی الله نصیری^{* 1}؛ معصومه طاهری سودجانی²

¹استادیار و عضو هیئت علمی گروه ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه شهرکرد، ایران، شهرکرد

²مدرس دانشگاه و دارای مدرک تخصصی رشته فلسفه دانشگاه تهران

چکیده

توصیف و روایت ویتگنشتاین از دین، ایمان و نحوه ارتباط آن با عمل یکی از رویکردهای مهم در فلسفه دین معاصر است که بسیاری از تحقیقات و پژوهش‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین، دیدگاه ویتگنشتاین در این خصوص درخور بررسی دقیق‌تر، ارزیابی مجدد، زمینه‌سازی و کاربرد آن در اجتماع است. روش جستار حاضر به­صورت توصیفی و تحلیل محتوا است. در این مقاله حقیقت و ماهیت ایمان و تلازم آن با عمل بر اساس آثار متأخر ویتگنشتاین، ازجمله پژوهش‌های فلسفی، فرهنگ و ارزش و درس گفتارهایی درباره باور دینی توصیف و تحلیل‌شده است. از آثار و درس گفتارهای پراکنده دینی ویتگنشتاین استنباط می‌شود که او هم در نظر و هم در عمل دل‌مشغول رابطه ایمان و عمل بوده است، البته به روش خاص خود. نظریه کاربردی معنا که جان‌مایه و پایه اصلی تفکر متأخر او است به همین قصد و غایت بوده است. بدین ترتیب ویتگنشتاین با استفاده از اصطلاحات خاص خود، نظریه «کاربردی معنا» و استعاره «بازی‌های زبانی» و «صورت حیات» توضیح می‌دهد که دین نظام به هم پیوسته‌ای است از ایمان و عمل و نمی‌توان این دو را از هم تفکیک کرد و میانشان رابطه تلازم وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

ویتگنشتاین؛ ایمان؛ عمل؛ دین؛ بازی زبانی

مراجع

پورحسن، قاسم، «بررسی انتقادی نظریه نحوه معیشت ویتگنشتاین و عمق نفوذ آن در تفکر دینی» جستارهای فلسفه دین، ش 1، 1391، (صص 17-50).

پیرس، دیوید، ویتگنشتاین، ترجمه نصرالله زنگویی،سروش، تهران، 1379.

حجت، مینو، بی‌دلیلی باور: تأملی در باب یقین ویتگنشتاین،هرمس، تهران، 1387.

خزاعی، زهرا، «باور دینی؛ انگیزش و التزام اخلاقی»، الاهیات تطبیقی، ش 12، 1393، (صص 85-98).

ساجدی، ابوالفضل، «ایمان‌گرایی و فلسفه ویتگنشتاین»، قبسات، ش 35، 1384، (صص 159-180).

ساجدی، ابوالفضل، «مناسبات دین و اخلاق»، معرفت اخلاقی، ش 7، 1390، (صص 23-52).

عبداللهی، محمدعلی، «ویتگنشتاین؛ انکار زبان خصوصی و مسئله ایمان دینی»، پژوهش‌نامه فلسفه دین، ش 2، 1390، (صص 65-78).

کتاب مقدس، ترجمه ویلیام گلن، هنری مرتن، فاضل‌خان‌ همدانی، اساطیر، تهران، 1383.

نراقی، احمد، رساله دین‌شناخت، طرح نو، تهران، 1378.

ویتگنشتاین، لودویگ، درباره اخلاق و دین، ترجمه مالک حسـینی و بابک عباسی،هرمس، تهران، 1388.

ویتگنشتاین، لودویگ، فرهنگ و ارزش، گردآوری: جی. اچ. فن‌رایت با همکاری هایکی نیمان، ترجمه امید مهرگان، تهران، 1381.

Aikin, Scott F. Hodges, Michael P. “Wittgenstein; Dewey and Possibility of Religion”, in: Journal of Speculate Philosophy, Vol. 20, NO. 1, 2006, ( pp. 1-19).

Clack, Brian, Wittgenstein, Frazer and Religion, Macmillan Press, 1962.

Cottingham, John, Wittgenstein; Religion and Analytic Philosophy, Oxford: Oxford University Press, 2009.

Hodges, Michael P, Transcendence and Wittgenstein, Philadelphia: Temple University Press, 1991.

Huang, Yong, “Foundation of Religious Beliefs after Foundationalism: Wittgenstein between Nielsen and Philips”, in: Religious Studies, Vol. 31, No. 2, 1995, ( pp. 251-267).

Malcolm, Norman, Wittgenstein: A Religious Point of View? Edited by a Response by Peter Winch, Newyork: Cornell University Press, 1997.

Morris, Robert, “Concept of Grammar and Wittgenstein's Philosophy as Therapy”, in: Critical Inquiry, Vol. 34, No. 3, 1995, ( pp. 130-165).

Nielson, Kai, "Wittgenstein Fideism", Philosophy, Vol. 42, No. 161, 1967.

Philips, D. Z, Faith and Philosophical Enquiry, London: R. & KP, 1970.

Plant, Bob, “Wittgenstein: Religious Passion and Fundamentalism”, in: The Journal of Religious Ethics, Vol. 41. No. 2, 2013, ( pp. 280-309).

Rhess, Rush, Ludwig Wittgenstein: Personal Recollections, Oxford: Oxford University Press, 1984.

Richter, Duncan, “Missing the Entire Point: Wittgenstein”, in: Religious Studies, vol. 37, NO. 2, 2001, ( pp. 161-175).

Sharp, Eric J. Comparative Religion: A History, London: Gerald Duckworth & Co. Ltd, 1994.

Stiver, Dan R. The Philosophy of Religious Language: Sign, Symbol and Story, Oxford: L. Blackwell, 1996.

Winch, Peter, Understanding a Primitire Society, in Ethics and Action, London, 1972.

Wittgenstein, L. On Certainty, ed. G. E. M. Anscombe & G. H. von Wright, trans. D. Paul & G. E. M. Anscombe, Oxford: Blackwell (References and to Sections), 1969b.

Wittgenstein, L. Philosophical Investigations, translated by G. E. M. Anscombe, Oxford: Blackwell, 1953.

Wittgenstein, Ludwig, Culture and Value, translated by Peter Winch, Chicago: The Universitiy of Chicago, 1984.

Wittgenstein, Ludwig, Lectures and Conversation on Aesthetics, Psychology and Religious Belief, ed. Cyril Barret, Oxford: Black well, 1966.

Wittgenstein, Ludwig, Tractatus, Logio-philosophicus, Translated by D. F. Pears and B. F. M. Guinnes, London & Newyork: Routledge Classics, 1961-1975.

Zalece, Jame, Wittgenstein, Faith and Religion as Gramer, Philosophy, vol. 930, NO. 330, 2018, ( PP. 1-25).