فلسفۀ اثبات‌گرایی حقوقی هارت و آثار آن در حقوق عمومی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 21، دوره 54، شماره 1 - شماره پیاپی 108، اسفند 1401، صفحه 123-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2022.70307.1035

نویسندگان

علی اکبر رزمجو^{* 1}؛ محدثه رزمجو²

¹عضو هیئت علمی دانشگاه صداوسیما

²دانشگاه تهران

چکیده

فلسفه حقوق[1]، از جمله پیچیده‌ترین و دشوارترین شاخه‌های حقوق و نیز فلسفه است که به‌دنبال تعیین حقیقت حقوقی (حقوق «آن‌گونه که هست») است. اثبات‌گرایی حقوقی به‌عنوان یکی از مکاتب فلسفی حقوق با داشتن نظریه‌‌ای اخلاقاً بی‌طرف، توصیف مفهومی از حقوق را ممکن و ضروری می داند. بر پایۀ این مکتب، قوانین اثباتی، قوانینی است که دولت‌ها آن را تصویب می‌کنند و در بستر تحلیل این مکتب، حقوق عمومی به‌عنوان شاخه‌ای از علم حقوق، که مأموریت اصلی آن مطالعۀ قواعد مربوط به سازماندهی روابط درونی و برونی دولت در معنای عام، با طراحی نظریۀ عمومی با درک صحیح و عمیق مفاهیم بنیادین آن است، پا به عرصۀ وجود می نهد. تئوری حقوقی هربرت هارت[2] با رویکردی هرمنوتیک[3] از قواعد حقوق عمومی، بر آن است که برای فهم نظام حقوقی به تحلیل درون‌گرا و معناشناسی قواعد حقوقی بپردازد و با تحلیل جامع از صورت‌بندی قواعد حقوقی، در عین پایبندی به حداقل حقوق طبیعی، به ترسیم سیستمی از حقوق دست یابد که در آن، پیروی از قانون، نه به‌مثابۀ پیروی از حاکم؛ بلکه جنبۀ درونی دارد و در آن نظریۀ تفکیک قواعد اولیه و ثانویه مطرح می شود. لذا، این تحقیق با روش توصیفی – تحلیلی به تحلیل فلسفۀ اثبات‌گرایانۀ هارت در حوزۀ حقوق عمومی می‌پردازد.

کلیدواژه‌ها

اثبات‌گرایی حقوقی؛ حقوق عمومی؛ قواعد حقوقی؛ هربرت هارت

مراجع

اسکندری، فریبا، «بررسی اصل صلاحیت شخصی و تحولات آن»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، 1395.

انگلس، فریدریش، سوسیالیسم: تخیلی و علمی، ترجمه: مسعود صابری، طلایه پرسو، تهران، 1396.

آقایی طوق، مسلم، علیلوی نیری، پوریا، «تفکیک حقوق عمومی از حقوق خصوصی با تأکید بر تبیین ماهیت حقوق کار»، همایش بین‌المللی حقوق علوم سیاسی، 1396.

آگاه، وحید، حقوق بنیادین و اصول حقوق عمومی در رویۀ هیأت دیوان عدالت اداری (1388– 1361)، جنگل، جاودانه، تهران، 1389.

آلکسی، روبرت، فلسفۀ حقوق: مفهوم و اعتبار قانون، ترجمه: علیرضا میرزائی، راه نوین، تهران، 1394.

بلوچی، عماد، آزادی‌های عمومی با نگاهی به نهادهای تضمین کنندۀ آن، گنج علم، تهران، 1397.

تبیت، مارک، فلسفۀ حقوق، ترجمه: حسن رضایی‌خاوری، دانشگاه علوم اسلامی رضوی ، مشهد، 1384.

ترابی، مجتبی، بهنیا، مسیح، «امنیت قضایی و تضمینات مرتبط با آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، همایش بین‌المللی حقوق و فقه اسلامی، 1396.

تنهایی، حسین ابوالحسن، درآمدی بر مکاتب و نظریه‌های جامعه‌شناسی ، خردمند، تهران، 1387.

جانستون، دیوید، فلسفۀ حقوق: مفهوم عدالت، ترجمه: علیرضا میرزائی، راه نوین، تهران، 1394.

حبیب‌زاده، محمدکاظم، اصول و مفاهیم بنیادین حقوق عمومی، جانان، تهران، 1393.

درویشی، محمدصادق، «بایسته‌های اخلاق قانون‌گذاری»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، 1394.

دوست‌محمدی، بتول، «تعیین قانون حاکم بر مسئولیت مدنی در مقررات متحدالشکل رم دو و قانون ایران»، سومین کنفرانس جهانی علوم انسانی در آغاز هزاره سوم، 1395.

راسخ، محمد، حق و مصلحت؛ مقالاتی در فلسفۀ حقوق، فلسفۀ حق و فلسفۀ ارزش، ج2، نی، تهران، 1393.

ربیع‌زاده، علی، حقوق عمومی دانش نظام‌ساز: چالش‌ها و راهکارهای نظری تحول در حقوق عمومی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، 1396.

ریکس، ریموند، فلسفۀ حقوق از حقوق طبیعی تا پسامدرنیسم، ترجمه: فاطمه آبیار، رخ داد نو، تهران، 1389.

زارعی، محمدحسین، گفتارهایی در حقوق عمومی مدرن حاکمیت قانون و دموکراسی، خرسندی، تهران، 1394.

زیفکاک، اسپنسر، جهانی‌شدن و حاکمیت قانون، ترجمه: مجید بخشی گنجه، جهانی‌شدن، تهران، 1393.

سلگی، محمد، «تحلیل مبانی نظری یگانگی و دوگانگی حقوق عمومی و حقوق خصوصی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی، 1396.

سوری، اصغر، «قاعدۀ عطف بما سبق نشدن قوانین کیفری در حقوق تطبیقی (ایران و فرانسه)»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی، 1372.

شهابی، مهدی، «تعامل حقوق عمومی و حقوق خصوصی با تأکید بر رابطۀ حقوق مدنی و حقوق تأمین اجتماعی»، رسالۀ دکتری، دانشکده حقوق دانشگاه تهران، 1387.

شهابی، مهدی، فلسفۀ حقوق: مبانی نظری تحول نظام حقوقی از حقوق سنتی تا حقوق مدرن، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1397.

صنمی، علی اصغر، «فلسفه‌های پوزیتیویسم؛ باورها و ارزش‌ها»، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارۀ 109و 110، 1381، صص387-414.

عباسی، بیژن، مبانی حقوق عمومی، دادگستر، تهران، 1396.

غمامی، سیدمحمدمهدی، اندیشه‌های حقوق عمومی، ج1، مجد، تهران، 1395.

قاسمی، ابوالفضل، «اصل عطف بما سبق نشدن قوانین و تصمیمات اداری در پرتو آرای دیوان عدالت اداری»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، 1393.

کاتوزیان، ناصر، مقدمۀ علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، سهامی انتشار، تهران، 1387.

کاشفی، محمد، «تأثیر نسخ قانون در دعاوی کیفری و مدنی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه، 1395.

کیوانفر، شهرام، «اخلاقی‌بودن وظیفۀ اطاعت از قانون»، فصلنامۀ حقوق، شمارۀ 3، پاییز 1388، صص317-342.

گرجی ازندریانی، علی اکبر، در تکاپوی حقوق عمومی،جنگل، جاودانه، تهران، 1394.

گرجی، علی‌اکبر، « حقوق اساسی و چشم انداز کنونی آن »، نشریۀ حقوق اساسی، شمارۀ 1، پاییز 1382، صص7-25.

محمدیان، علی، باقری، احمد، علمی، محمدرضا، «واکاوی ادله و مستندات اصل عدم عطف قوانین کیفری به ما سبق در نظام حقوقی اسلام»، پژوهشنامۀ حقوق کیفری، شمارۀ 1، بهار و تابستان 1393، صص109-128.

مرادی برلیان، مهدی، مهرآرام، پرهام، اصول و معیارهای تفسیر قضایی در حقوق عمومی، مرکز مطبوعات و انتشارات قوۀ قضائیه، تهران، 1396.

مرندی، سمیه، «بررسی آثار حقوقی تمایز مفهومی اهلیت در حقوق خصوصی در مقایسه با صلاحیت در حقوق عمومی»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز، 1394.

مسعودی، حمید، «مطالعۀ تطبیقی حاکمیت قانون در نظام حقوقی ایران و انگلستان»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق دانشگاه شیراز، 1392.

ملاصالحی، محسن، «بررسی نسبت میان بهبود شاخص‌های حاکمیت قانون و توسعه سیاسی»، نشریۀ مجلس و راهبرد، شمارۀ 89 ، بهار 1396، صص35-54.

منصوریان، ناصر، شیبانی، علی، «مفهوم منفعت عمومی و جایگاه آن در قانون‌گذاری ایران»، نشریۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی، شمارۀ 75 و 76 ، پاییز و زمستان 1395، صص117-142.

موحد، محمدعلی، در هوای حق و عدالت: از حقوق طبیعی تا حقوق بشر، کارنامه، تهران، 1381.

میرترابی، هدیه السادات، اصول حقوق عمومی، مجد، تهران، 1395.

میل، جان استوارت، دربارۀ آزادی، ترجمه: جواد شیخ الاسلامی، علمی و فرهنگی، تهران، 1363.

نیکنام، علی اکبر، «اصل استمرار خدمات عمومی در حقوق اداری ایران»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، 1394.

نیومن، مایکل جی، سوسیالیسم: درآمدی کوتاه، ترجمه: حمیدرضا مصیبی، آگه، تهران، 1397.

وکس، ریموند، فلسفۀ حقوق، مترجمان: باقر انصاری و مسلم آقایی طوق، چاپ2، جنگل، تهران، 1392.

هاشمی، هادی، «قلمرو حقوق عمومی»، نخستین کنگرۀ بین‌المللی حقوق ایران، 1394.

هیوود، اندرو، سیاست، ترجمه: عبدالرحمن عالم، نی، تهران، 1393.

 

Aquinas, Thomas, “Summa Theologica“, New York, Benziger Bros, 1947.

Aspremont, Jean. “Herbert Hart and the Enforcement of International Law” , Elsevier BV , SSRN Electronic Journal, 2012.

Bix Brian H, “Legal Positivism, Mrtin P. Golding and William A. Edmondsin, Philosophy of Law and Legal Theory “, Oxford: Blackwell, 2005.

Dwyer, D. M. “The Three Lives of Herbert Hart “ ,Oxford University Press (OUP) , Oxford Journal of Legal Studies, 2006.

Finnis, John.”Natural Law and Natural Rights” , Oxford, Oxford University, 2011.

 George, Robert “Natural Law”, Harvard Journal of Law & Public Policy, vol. 31, 2008.

 Gomes, Leonardo, Penteado, Rosa. “A Discricionariedade Judicial em Herbert L. Hart e em Hans Kelsen”, Universidade de Sao Paulo Sistema Integrado de Bibliotecas – SIBiUSP, Humanidades em diálogo, 2007.

Hart, H.L.A. “Essays on Jurisprudence and Philosophy”, Oxford: Clarendon Press, 1983.

Horwitz, Paul. “The Agnostic Age: Law, Religion, and the Constitution”, Oxford University Press, 2011.

Kelsen, Mark. “What Is Justice ?”, University of California, 2007.

Raz, J. “The Authority of Law” , Oxford: Clarendon Press, 1979.

Tardeli, Martiniano. “Right and Moral in Herbert Hart “, Revista Diorito, Revista Diorito, Revista Diorito, 2017.

Troper, Michel; Hamon, Francis.“ Droit Constitutionnel, 25th edn”, Paris: LGDJ, 1997.