آینده‌نگاری بازتوسعه اراضی قهوه‌ای کارخانه قند آبکوه مشهد

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 1، دوره 19، شماره 2 - شماره پیاپی 37، مهر 1400، صفحه 31-1   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2022.45539.0

نویسندگان

ریحانه علائی¹؛ محمد رحیم رهنما^{* 2}؛ امیدعلی خوارزمی³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه فردوسی مشهد،مشهد،ایران

چکیده

هدف اصلی این پژوهش برنامه‌ریزی پایدار اراضی قهوه‌ای کارخانه قند آبکوه مشهد و بررسی سناریوهای محتمل در بازتوسعه اراضی آن است. برای رسیدن به این هدف، شش گام اصلی سناریونویسی انجام شد. برای انجام این گام‌ها مطالعات ترکیبی کمی و کیفی صورت گرفت. ابتدا برای تعیین آینده مورد انتظار، با 12 نفر از کارشناسان آشنا با محدوده مطالعه‌شده، مصاحبه­ نیمه‌ساختار یافته­ انجام شد و چارچوب اولیه پرسشنامه طراحی شد در ادامه در قالب پرسشنامه (در دو بعد درجه تأثیر و عدم اطمینان) از 56 نفر از متخصصان، کارشناسان و اساتید نظرخواهی شد و به‌وسیله آزمون‌های آماری توصیفی و استنباطی نظیر T تست، پیشران های بحرانی سناریو تعیین شد. سپس برای توسعه سناریوها، بررسی پیامدها و همچنین تعیین راهبردها از ابزار مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با شش نفر از کارشناسان، مدیران و مهندسین مشاور و متخصصان دانشگاهی استفاده شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، سه سناریو برای بازتوسعه اراضی کارخانه قند آبکوه مشهد قابل‌تصور است: سناریوی طلایی، این سناریو دربردارنده دو پیشران اصلی، فراهم‌سازی منابع درآمدی جدید برای انتقال دائم کارخانه و ایجاد پروژه‌های جدید با رویکرد ترکیبی در اطراف کارخانه بنا به ظرفیت‌ها و موقعیت آن‌هاست؛ سناریوی پایه، تداوم گرایش‌ها در انطباق با شرایط حاکم با ادامه روند موجود است؛ سناریوی رکود: براساس این سناریو، تمایلات منفی ذی‌نفعان می‌تواند موجب توقف در روند اجرای پروژه شود. این توقعات به افزایش هزینـه‌هـا و تمام‌نشدن پروژه در زمان مقرر منجر خواهد شد. در پایان راهبردهایی ازجمله اولویت‌دادن به توسعه کاربری‌های ویژه تجاری در محدوده طرح، حذف جذابیت‌های محدوده برای توسعه سکونت (راهبرد رقابتی)، فراهم‌کردن بستر مناسب برای فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری در محدوده طرح و... برای رسیدن به سناریوی مطلوب ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

اراضی قهوه‌ای؛ بازتوسعه؛ سناریونویسی؛ کارخانه قند آبکوه؛ مشهد

مراجع

 

1. پناهی، ر.، و زیاری، ک. (1388). بررسی تأثیر فعالیت‌های کشت و صنعت بر شهر نوبنیاد پارس آباد. مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، (70)، 14-1.
2. حسین زاده دلیر، ک.، و هوشیار، ح. (1385). دیدگاه‌ها، عوامل و عناصر مؤثر در توسعه فیزیکی شهرهای ایران. مجله جغرافیایی و توسعه ناحیه‌ای، (6)، 226-213.
3. حسینی، ه.، و سلیمانی مقدم، ه. (1385). توسعه شهری و تضعیف مفاهیم محله‌ای. فصلنامه مسکن و انقلاب، (113)، 41-28.
4. خوش سیما، م.، و اصغری زمانی، ا. (1399) بررسی نقش توسعه میان افزا در اصلاح بافت های فرسوده شهری (مطالعه موردی: محله حکم آباد تبریز). نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 24(72)، 204 –
5. رضوی، م. م. (1390). برنامه­ریزی پایدار اراضی قهوه­ای شهری، نمونه موردی اراضی پادگان لشگر 77 شهر مشهد. (پایان­نامه منتشر نشده کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری). دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد ، ایران.
6. رهنما، م. ر. عباس زاده، غ. (1387). اصول، مبانی و مدل های فرم کالبدی شهر: چاپ اول. مشهد: انتشارات جهاد دانشگاهی.
7. رهنما، م. ر.، و معروفی، ا. (1394). سناریونگاری در مطالعات شهری و منطقه ای (مفاهیم، روش ها و تجارب) (چاپ اول). مشهد: مرکز پژوهش های شورای اسلامی شهر مشهد.
8. زالی، ن. (1390). آینده نگاری راهبردی و سیاست گذاری منطقه ای با رویکرد سناریو نویسی. فصلنامه مطالعات راهبردی، (4)، 54-33.
9. زیاری، ک. (1382). تحولات اجتماعی/ فرهنگی ناشی از انقلاب صنعتی در توسعه فضایی تهران. مجله جغرافیا و توسعه، (1)، 164-151.
10. سعیدی رضوانی، ن.، و کاظمی، د. (1390). بازشناسی چارچوب توسعه درون زا در تناسب با نقد سیاست های جاری توسعه مسکن (مسکن مهر) نمونه موردی: شهر نطنز. پژوهش های جغرافیای انسانی، (75)، 132-113.
11. شوگیل، چ. (1381). آینده توسعه شهری برنامه‌ریزی شده در جهان سوم: جهت‌گیری‌های نو (ش. مهدوی، مترجم). مجله هفت شهر، (9، 10)، 55-43.
12. شیعه، ا. (1387). مقدمه ای بر مبانی برنامه‌ریزی شهری (چاپ بیست و دوم). تهران: دانشگاه علم و صنعت.
13. فرامرزی، م.، و مستوفی، و. (1398). توسعه بر مبنای پر کردن فضاهای خالی در شهر درون افزا ( نمونه موردی: کلانشهر تبریز). مقاله ارائه‌شده در همایش ملی توسعه پایدار، تبریز.
14. مثنوی، م. (1382). توسعه پایدار و پارادایم­های جدید توسعه شهری: «شهر فشرده» و «شهر گسترده». فصلنامه محیط شناسی، (30)، 104-89.
15. مستوفی، و.، فرامرزی، م.، و درسخوان، ر. (1400)، تحلیلی بر پیشران های مؤثر بر الگوی مطلوب توسعه میان افزا و مدیریت اراضی قهوه‌ای ، نمونه موردی: کلانشهر تبریز. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، (76)، 289-279.
16. مظفری، غ.، و اولی زاده، ا. (1387). بررسی وضعیت توسعه فیزیکی شهر سقز و تعیین جهات بهینه توسعه آتی آن، مجله محیط شناسی، (47)، 20-11.

 

17. Allan, A., Barbour, E., Nicholls, R., Hutton, C., Lim, M., Salehin, M., & Rahmane, M. (2022), Developing socio-ecological scenarios: A participatpry process for engaging stakeholders. Science of the Total Environment, (807), 1-12.
18. Allan, S. (2001). Managing Maryland’s Growth: Models and Guidelines for Infill Development. Retrieved from https:// maryland. gov/ Documents/ Our Products/ Archive/ 72195/ mg23-Infill-Development
19. Baing, A. (2010). Containing urban sprawl, comparing brownfield reuse policies in England and Germany. International Planning Studies, (15), 25-35.
20. Couch, C., & Karech, J. (2017). The Consequences of urban sprawl: A case study of wirral, Merseyside. John Moores University.
21. Hollander, J., Kirkwood, N., & Gold, J. (2010). Principles of Brownfields regeneration: Cleanup. design. and reuse of derelict land. Island Press
22. Hudnut, W. (2010). Comment on J. Terence Farris’s ”Barriers to using urban infill development to achieve smart growth”. Housing Policy Debate, (12), 41-45.
23. (2000). Brownfields redevelopment: A guidebook for local governments and communities. International City/County Management Association.
24. Kim, J. (2016). Achieving mixed income communities through infill? The effect of infill housing on neighborhood income diversity. Urban Affairs, (38), 280–297.
25. Kok, K., Pedde, S., Gramberger, M., Harrison, P., & Holman, I. (2019). New European socioeconomic scenarios for climate change research: operationalising concepts to extend the shared socio-economic pathways. Regional Environmental Change, (19), 643–654.
26. Page, G., & Berger, R. (2006). Characteristics and land use of contaminated brownfield properties in voluntary cleanup agreement programs. Land Use Policy, (23), 551–559.
27. Pence, J. (2015). Measuring Omaha, Nebraska’s Urban Sprawl from 1990-2000 (Unpublished master's thesis). Omaha, Nebraska.
28. Ratcliffe, J., & Krawczyk, E. (2011). Imagineering city futures: The use of prospective through scenarios in urban planning, Futures, (43), 642–653.
29. Rea, J. A. (2003). Incentives of redevelopment brownfield on urban land. In partial fulfillment of requirements (Unpublished master's thesis). University of Texas.
30. Ringland, G. (2006). Scenario planning: Managing for the future. Durchschnittliche Kundenbewertung.
31. Ringland, G. (2006). Scenario planning: Managing for the future. Durchschnittliche Kundenbewertung.
32. Rothman, D. S. (2008). A survey of environmental scenarios. In: Alcamo, J. (1 st Ed.), Environmental futures: The practice of environmental scenario analysis (pp. 37-65). Elsevier.